Sègle IV abC

Istòria[modificar | modificar la font]

402-395 : expedicion espartenca en Ionia per sostenir lei ciutats grègas de la region còntra Pèrsia. Leis Espartencs enregistrèron plusors succès mai deguèron finalament se retirar en causa de la Guèrra de Corint (→ 395 avC).
400-399 : guèrra entre Esparta e Elis que s'acabèt amb una victòria de la premiera.
398-396 : en Sicília, represa de la guèrra entre Cartage e Siracusa. Lei Grècs capitèron de destrurre Mòtia en 397 avC reconquista per lei Cartaginés un an pus tard. Puei, lei fòrças dau generau Imilcar assaièron d'assetjar Siracusa mai deguèron se retirar en causa d'una epidemia.
398 : en Itàlia, conquista de Veïes per Roma.

Article detalhat : Guèrra de Corint.

395-387 : menaçada en Anatolia per Esparta, la Pèrsia Aquemenida repostèt en finançant una coalicion de ciutats grègas (Atenas, Tebas, Corint, Argos) ostilas a la dominacion espartenca entraïnant una novèla guèrra generala en Grècia. Esparta ganhèt lei batalhas terrèstras de Nemea e de Coronèa. Puei, capitèron de prendre lo contraròtle de Corint gràcias a una revolucion aristocratica. En revènge, sa flòta foguèt esquichada a Cnide per leis Atenencs. Aprofichant aqueu succès, l'amirau Conon comencèt la reconquista de plusors colonias atenencas perdudas durant la Guèrra de Peloponès (431-404 avC) e tornèt bastir lei Muralhas Lòngas. Blocat, lo conflicte foguèt reglat en 387 avC per la Patz d'Antalcidas. L'independéncia de cada ciutat foguèt restaurada mai Corint deguèt tornarmai integrar la Liga de Peloponès. Pèrsia gardèt lo contraròtle d'Ionia.
391-381 : revòuta d'Evagoras, rèi de Chipre, còntra Artaxerxès II. Recebèt l'ajuda d'Egipte. Foguèt vencut après la concentracion d'una importanta flòta a l'entorn de l'illa.
390 : violenta incursion cèlta còntra Roma. Sensa ajuda de part de seis aliats, lei Romans aguèron de dificultats per rebutar l'ataca. Aquò accelerèt la dissolucion de la Liga Latina.
389- : començament d'un conflicte entre Roma e lei ciutats etruscas dau sud d'Etruria;
383 : aprofichant una guèrra civila entre diferentei faccions de Tebas, un còrs expedicionari espartenc prenguèt lo contraròtle de la vila.
380-366 : campanha pèrsa per reconquistar Egipte. Avançant vèrs lo sud, lei fòrças d'Artaxercès II capitèron de reconquistar Menfis (373 avC) mai deguèron se retirar en fàcia de la resisténcia acarnada deis Egipcians.
379 : revòuta de Tebas còntra Esparta. La vila formèt un govèrn democratic e militarista e reconstituïguèt la Liga de Beocia. S'alièt tanben amb Atenas.
378-362 : començament d'una guèrra generala novèla en Grècia. Opausèt Esparta e seis aliats a una coalicion gropant Atenas e Tebas. Leis Atenencs rompèron lo blocus espartenc a la batalha navala de Naxos. De son caire, lei Tebans foguèron venceires a Leuctra (371 avC). Aquò entraïnèt de revòutas còntra Esparta en Peloponès onte lei Tebans fondèron la Liga Arcadiana e la fortalesa de Megalopolis per limitar l'influéncia espartenca a la mitat sud de la peninsula. En mai d'aquò, lei Tebans pilhèron lo territòri espartenc e liberèron Messenia (369 avC), çò qu'èra una catastròfa economica per seis enemics. L'amplor d'aquela victòria inquietèt fòrça Atenas que cambièt de camp e s'alièt amb Esparta per mantenir l'equilibri entre ciutats. La batalha decisiu aguèt finalament luòc en 362 avC a Mantinèa. Leis Espartencs foguèron tornarmai batuts mai lei Tebans perdiguèron lo generau Epaminondas e sei successors potenciaus. La patz generala permetèt a Atenas de tornar trobar una partida de sa poissança navala mai Tebas e Esparta demorèron fòrça afeblidas.
376-367 : crisi sociala novèla en Roma onte lei tribuns de la plèba de reformas politicas, socialas e economicas per partejar lo poder suprèm entre patricians e plebèus, luchar còntra la presa de contraròtle progressiva dei tèrras agricòlas de l'ager publicus per lo patriciat e demenir la pression dei dèutes de la plèba. Lo patriciat refusèt aquelei reformas e lei dos tribuns utilizèron son drech de vetò totei leis eleccions franc d'aquelei dei tribuns onte foguèron tornarmai elegits. La crisi s'acabèt amb lo vòte dei lèis demandadas.
366-350 : revòuta generala dei satrapas dei províncias occidentalas de l'Empèri Aquemenida. Recebèron lo sostèn d'Egipte, d'Atenas e d'Esparta. Leis insurgents aguèron l'avantatge fins a la mòrt d'Artaxerxès II que foguèt remplaçat per son fiu Artaxerxès III. Crudèu mai eficaç, devesiguèt lei rebèls per lei dispersar en 353 avC. En revènge, sa campanha d'Egipte mau capitèt totalament e deguèt abandonar lo país en 350 avC.
351-348 : insureccion de la vila feniciana de Sidon còntra Pèrsia. Après un sètge malaisat, Artaxercès III ordonèt lo chaple de la màger part deis abitants.
346-343 : intervencion d'Esparta en Creta (Guèrra Estrangiera) onte son influéncia èra contestada. En despiech de son declin, capitèt de restablir seis aliats e l'illa demorèt lòngtemps un aliat fidèu.
343-341 : menaçada per lei Samnitas, Càpoa foguèt integrada a sa demanda dins lo territòri roman. Aquò marquèt lo començament de l'expansionisme de Roma en Itàlia. Aquò entraïnèt la Premiera Guèrra Samnita que s'acabèt sensa resultat.
343 : invasion novèla d'Egipte per leis Aquemenidas. Ben preparada per Artaxerxès III, l'operacion foguèt una capitada e lo faraon Nectanebo II foguèt rapidament obligat de s'enfugir vèrs lo sud. Pasmens, la violéncia dei tropas pèrsas marquèt prefondrament lei populacions egipcianas que sostenguèron pus tard lei Grècs d'Alexandre.
338 : batalha de Queronèa entre Macedònia e una coalicion gropant Atenas e Tebas. S'acabèt per una victòria totala dei Macedonians que venguèron la poissança dominanta de Grècia.

Formacion de l'empèri d'Alexandre.

334-323 : començament de l'invasion d'Anatolia per Alexandre. Capitèt de rebutar lei còntra-ofensivas pèrsas au Granic (334 avC) e a Issos (333 avC). Puei, per privar son adversari de sa flòta, ataquèt Fenicia e ocupèt Egipte sensa combat (332 avC). Se dirigissent tornarmai vèrs Pèrsia, destruguèt l'armada de Darius III a Gaugamèlas (331 avC). Foguèt coronat rèi d'Asia a Babilònia e contunièt la conquista sistematica de Pèrsia fins a sa mòrt en 323 avC.

Article detalhat : Segonda Guèrra Samnita.

327-304 : tensions a l'entorn de Nàpols entre lei Romans e lei Samnitas. Lei Romans capitèron d'en prendre lo contraròtle, çò qu'entraïnèt la Segonda Guèrra Samnita. En 321 avC, lei Romans foguèron durament batuts ai Forcas Caudinas e obligats de demandar una trèva. Dins aquò, aprofichèron aquela pausa per se renfòrçar e enregistrar plusors victòris en 312 avC. Bateguèron tanben leis Etruscs au lac Vadimon (310 avC) e finalament vencre lei Samnitas en 305 avC e lo rèsta de seis aliats en 304 avC.
323-322 : en Grècia, començament de la Guèrra Lamiaca après una revòuta d'Atenas. La mòrt d'Alexandre permetèt ais Atenencs de trobar d'aliats au sen deis autrei ciutats grègas mai lei coalizats foguèron finalament batuts.

Article detalhat : Empèri Maurya.

322 : en Magadha, capitada d'un còp d'Estat menat per Chandragupta Maurya e Chanakya. Lo premier fondèt una dinastia novèla a l'origina de l'Empèri Maurya. Installèt sa capitala a Pataliputra e comencèt la conquista deis autreis estats indians.
310-306 : represa dei guèrras entre Cartage e Siracusa. Lei Cartaginés desbarquèron una armada en Sicília que foguèt batuda mai d'un còp. De son caire, lei Grècs desbarquèron tanben en Africa onte poguèron unicament pilhar lei zònas non defendudas. Finalament, de negociacions permetèron d'organizar lo partiment de l'illa.
308-303 : conflicte entre lei fòrças de Seleuc Ier e de Chandragupta Maurya. En cambi de 500 elefants de guèrra, lei Maurya poguèron annexar la màger part de l'Afganistan e dau Paquistan actuaus (→ 297 avC).
303 : signatura d'un tractat entre Roma e Tarenta regardant lo partiment dei zònas d'influéncia respectivas.
301 : insureccion populara dins la vila etrusca d'Arezzo. Menaçada, son aristocracia demandèt l'ajuda de Roma. Pasmens, aquela expansion novèla de l'influéncia romana inquietèt leis autrei pòbles de la region e una situacion de quasi guèrra se metèt en plaça dins la region (→ 298 avC).

Partiment de l'empèri d'Alexandre après la batalha d'Ipsos.

Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]

Sègle IV avC : invencion de l'acier de « Damasc » dins la Peninsula Indiana. Contenent una concentracion auta d'oxigèn, permetiá de produrre d'espasas e de sabres de qualitat bòna gràcias a un procès metallurgic perdut durant lo sègle XVIII.
324 : pus anciana utilizacion documentada d'una aubaresta sus un prat batalhier (en China).