Panteon pirenenc

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Glèisa Sent Aventin, en val del Larbost: remplecs de dos altars galoromans al dieu Abelio, encastrant lo cip funerari d'un parelh.

Lo panteon pirenenc es l'ensemble de las divinitats que faguèron l'objècte d'un cult en Pirenèus abans conquista romana e pendent lo periòde galloroman. Las divinitats d'aquel panteon prolific e eteroclit (gaireben una quarantena) semblan aver estat venerats, levat unas excepcions, de biais local, sus de zonas fòrça pauc espandidas. Unas foguèron assimiladas als dieus romans.

Los noms d'aquelas divinitats son mai sovent eissits de la lenga aquitanica, una lenga non indoeuropèa. Foguèron servats sus d'inscripcions latinas d'altars votius per gaireben totes descobèrts en Comenge.

Origina dels rèstes[modificar | Modificar lo còdi]

Exemple de remplec, totjorn dins la glèisa de Sent Aventin, mas aqueste còp d'un altar funerari (dedicat als dieus Manes del defunt).

Los noms de las divinitats pirenencas demorant (una quarantena) venon subretot d'inscripcions latinas levadas sus d'altars votius datant del sègle I ApC. Fòrça d'aqueles altars foguèron trobats, al meteis títol que diferents rèstes coma d'altars funeraris, remplegats dins la maçonariá de las capèlas e glèisas romanas pirenencas.

Un important trabalh d'epigrafia foguèt realizat al sègle XVI e XVII (Joseph Juste Scaliger a XVI e Arnauld Oihenart al XVII). Seguit al sègle XVIII de recercas d'escavacions e de constitucions de colleccions privadas (coma aquela del cavalièr Pierre Rivalz, a l'origina de la colleccion del musèu dels Antics de Tolosa). Al sègle XIX cal signalar l'òbra importanta, mas dobtosa, d'Alexandre du Mège, mas subretot de Julien Sacaze que l'òbra contunha de far referéncia uèi. Al sègle XX se faguèt o tornat far de descobèrtas, la mai importanta essent sens dobte lo sanctuari consacrat a la divinitat Erriap, a Sent Biat[1].

Fòrça d'aqueles rèstes, qu'avián fach l'objècte de levadas, e tanben los luòcs de cult atestats, coma lo luòc dichAruse (de Harauso ?) a Cièr d'Arribèra[2], an totes desaparegut[3].

Gaireben totes los rèstes demorants, levat aqueles utilizats en remplèc dins las parets d'unas glèisas, foguèron transportats dins de musèus: lo Musèu dels Agustins a Tolosa (per l'arqueològ del Sègle XIX Alexandre du Mège), lo Musèu de Sant Ramond de Tolosa, lo musèu francés d'arqueologia nacionala de Saint-Germain-en-Laye, lo musèu de Luishon, eca. Quatre altars votius, venent dels entorns de Sent Biat e de l'anciana glèisa d'Arlos, sont al musèu Dobrée à Nantas (lègs de Maurice Gourdon)[4].

Lor reparticion geografica[modificar | Modificar lo còdi]

La partida mai granda dels altars votius foguèron tobats en Comenge e en Val d'Aran. La fòrça granda majoritat es subretot situada tot lo long de la nauta val de Garona (dempuèi la plana de Ribèra passant per Sent Bertran de-Comenge fins a Sent Biat) e de la val de la Pica e del Larbost, a l'entorn de Banhèras de Luishon[5].

La plana de Ribèra (plana Garona), amb las comunas de Cièr d'Arribèra, Ardièja, Martras de Ribèra, Era Barta d'Arribèra, coneguèt a l'epòca galloromana una ocupacion importanta, que justifica la cresença locala, de segur exagerida, segon que « un cat poiriát anar de Sent Bertran de Comenge a Valentina[6] sautant de teulat en teulat »[7].

L'influéncia d'una vila importanta a l'epòca coma Lugdunum Convenarum e dels tèrmes celèbres de Banhèras de Luishon, la preséncia en consequéncia dins aquelas regions de fraccions de la populacion convertidas a las mòrs romanas e sacrificant als dieus al biais roman, la proximitat de peirièra de marbre (coma a Sent Biat), explicariá aquel destriament.

Los cults, lor origina e lor espandiment[modificar | Modificar lo còdi]

Un bon tèrç dels teonims[8] son atestats pas que per una sola descobèrta isolada. Per los autres, levat pel dieu Abelio venerat dins tot lo Cominge, lor airal d'influéncia es restrencha. Dins lo sud d'Aquitània, las populacions èran detriadas, coma o signalavan a l'epòca los istorians Estrabon e Plini lo Vièlh; las comunautats montanhòlas vivian dins una granda autarcia, coneissián pas que pauc de contactes los unas amb las autras[9]. Aqueles cults èran locals e avián pas gaire d'espandiment.

Aquelas divinitats son conegudas pas que per de dedicacions eissidas d'un sol sanctuari: a Montcirèr, un sanctuari al dieu Erge conteniá vint e quatre dedicacions; près de Sent Biat, vint altars èran dedicats a Erriap; a Ardièja, vint altars al dieu Leheren èran remplegats dais la capèla de Sent Pèr (uèi desmolida) e la glèisa paroquiala ; un mai foguèt trobat a Francavièla, a uns dotze quilomètres, çò que daissa supausar l'existéncia pròcha d'un ancian sanctuari consacrat a aquela divinitat. Del meteis pel dieu Artahe, que sièis altars foguèron trobats a Sent Pèr d'Ardet. L'espandiment del cult d'aquelas divinitats sembla pas anar al delà de lor sanctuari.

Dins d'autras escasenças, es possible d'identificar un pichon airal en que de divinitats èran veneradas: los cinc altars a la divesa Lahe son situadas dins la val de la Loja. Set altars al dieu Ageio son situats entre la vall de Campan e Montrejau. Lo dieu Sèisarbo es venerat dins la val d'Arbas.

Origina dels teonims[modificar | Modificar lo còdi]

Se los noms d'aquelas divinitats foguèron latinizadas qu'inserits dins d'inscripcions latinas, pasmens fa pas cap de doptes que los noms dels dieus pirenencs son eissits d'una lenga anteriora a la preséncia romana.

Achille Luchaire foguèt lo primièr de signalar en 1879[10] la semblança entre unes d'aqueles noms e lo basc, quitament se l'arribuiguèt a gaireben totes, coma èra la costuma en son temps, de raïces celticas o galleses.

Dempuèi, fòrça controvèrsias e bregas d'escola se debanèron suls aprochaments possibles dels noms d'aquelas divinitats amb de raïças ibèras, celticas e bascas, veire « liguras ». D'un costat, l'espandiment de la lenga basca (o puslèu protobasca) sus una granda partida dels Pirenèus sembla atestada per la toponimia. D'un autre costat, lo deschifeament de l'ibèr e son destriament del celtibèr, l'abandon de l'ipotèsi del basquiberisme permetèron dins los ans 1950 las recercas de Koldo Mitxelena e de René Lafon, puèi mai recentament aquelas de Joaquín Gorrochategui[11], meton en valor la multiplicitat de las pistas esquemanticas e fasent mens asseguradas, malgrat d'omonimias a vegadas evidentas, los aprochaments possibles amb los vocables del basc modèrne[12].

La terminason en -e es frequenta dins los noms dels dieus pirenencs. Aquela terminason es o un datiu, o una forma indeclinabla de la lenga aquitanica[13]. Al subjècte de las diferentas variantas d'un meteis nom (per exemple aqueles de Baigorix o de Harauso), trobadas a vegadas sus d'altars d'un meteis luòc (coma es lo cas per Alardos / Alardost a Cièrp Gaud), pòdon daissar entendre de diffcultats de transcriptcon en latin de las sonoritats de la lenga aquitanica, d'adaptacion a la declinasons de la lenga latina mas tanben una coneissença aproximativa d'aquel quitament al sen de las classas mai o mens romanizadas de la populacion[14].

Assimilacion als dieus romans[modificar | Modificar lo còdi]

Lo cult dels dieus locals se produson en parallèl amb aquel dels dieus romans recentament implantats (o d'autres dieus coma Cibèla e Mitra, d'origina orientala) e se faguèt coma endacòm mai una assimilacion frequenta dels uns e dels autres. Jupitèr se vei identificat al dieu local Beisirisse; es invocat coma Auctor bonarum tempestatium[15], « actor de las bonas sasons », atribucion que se trapa enlòc mai; se presenta sens sa barba a Heches. Mart, plan adaptat als dieus locals (Leheren, Sutugius, Dahus, Arixo e, totjorn en Aquitània mas fòra del sector pirenenc, al dieu Lelhunnus a Aira). Segon Olivier de Marliave, aqueles cults aurián demorat mejans las tradicions dels Prestons, dels Bacairòls e dels Malevats d'Arièja et de l'Andòrra[16]. Apollon se presenta benlèu coma Abelion. Minèrva se figura jols trachs de Belisama. Gaireben totes los autres son de divinitats topics: Dis Montibus, « als dieus dels monts », Fólzer[17], Fonts, e fòrça Nimfas.

Las representacions visualas de las divinitats son posterioras a l'ocupacion romana, los Galleses avent pas l'abituda de presentar lors dieus jos forma umana, tot coma de pòbles germans que parla Tacit: « Emprisonar los dieus dins de muralhas, o los presentar jos una forma umana, sembla als Germans tròp pauc digne de la grandor celèsta. Consacran de bòscs ramuses, de selvas escuras; e, jols noms de divinitats, lor respècte adòra dins aqueles misteriosass solitudas aqueles que lors uèlhs veson pas »[18].

Postaritat[modificar | Modificar lo còdi]

Lo sovenir dels dieus ancians s'atudèt lentament de la memòria locala. La descobèrta dels altars al sègle XIX tornèt al vam l'interés pels letrats, mas tanben d'unes poètas coma José María de Heredia. Demorant un temps a Marinhac a la confluéncia de Garona e de la Pica, Coneguèt d'altars votius de la region, que ne va directament referéncia dins de poèmas de son recuèlh Les Trophées. E subretot lo pèma Le vœu:

Aujourd'hui, comme aux jours d'Iscitt et d'Ilixon, Al jorn de uèi, coma als jorns d'Iscitt e d'Ilixon,
Les sources m'ont chanté leur divine chanson ; Las fonts me cantèron lor divina cançon;
Le soufre fume encore à l'air pur des moraines. Lo solpre fuma encara a l'aire pur de las morènas.
C'est pourquoi, dans ces vers, accomplissant les vœux, Aquí perqué, dins aqueles vèrs, acomplissent los vòts,
Tel qu'autrefois Hunnu, fils d'Ulohox, je veux Vòli tal coma o faguèt Hunnu, filh d'Ulohox
Dresser l'autel barbare aux Nymphes Souterraines. Levar l'altar barbar a las Nimfas Sosterranhas.


Lo dieu Abelio inspirèt son nom de pluma a l'écrivan Raymond Abellio.

En 1997, una divinitat pirenenca inspirèt a l'escrivan Philippe Ward lo roman fantastic Artahe: dins un vilatjòt dels Pirenèus contunhavan lo cult d'aquel « Dieu Ors ».

La darrièra nascuda de las estacions d'espòrt d'ivèrn pirenencas, Nistos-Cap Neste, a placèt sa comunicacion jol nom Domèni dels dieus. Las pistas màger pòrtan de noms de dieu: Erge, Silvan, Cibèla[19], Abelio, Belisama, Ageion, Arixo, Fagus.

Lista dels dieus pirenencs màger[modificar | Modificar lo còdi]

Divinitats atestadas[modificar | Modificar lo còdi]

Lo grand nombre d'altars votius descobèrts alà (e a vegada servat dins de parets de la glèisa de Sent Aventin) mòstra de l'importança de son cult. L'origina de teonim coma la fonccion de la divinitat demorant controversiats.
En Bigòrra, entre las vals de L'Espona e de l'Ossoet, i a la crotz de Belòc. Sus una fàcia, pòrta un visatge redond. Lo folclorista Olivier de Marliave i vei (sens mai de pròva que la proximitat de nom) un ancian altar pagan consacrat al dieu Abelion, retalhada en crotz als començament de l'implantacion crestiana. La tradicion ne fa la tomba de Millaris, lo vièlh pastre de las legendas fondatriças de la mitologia pirenenca.
  • Eeda: dieu attestat a Siradan.
  • Ageio(n): d'altars foguèron descobèrts a Asca, Beudian, a la Cauma dels Ares (comuna d'Esparròs), al massatge de Reboc a Hèishas, a Montagut. Divinitat locala d'una collectivitat abitant las Baronias (Gasconha), Ageio venguèt un dieu protector del pagus (zona administrativa romana) puèi de sas activitats de metallurgia del fèrre[21],[22].
  • Aherbelste: un altar foguèt trobat en Nauta Garona mas son origina es perduda (Aulon[5] o Sent Aventin o mai probablament Era Andòrta[23]). Per l'etimologia, se prepausèt las raïças bascas aker (boc) o harri (pèira); e la raíç belex / bels, pareissent al basc beltz o de l'ibèr beles (negre). Aquò es pas sens remembrar lo « boc negre » vengut mai tard figura del Diable e mèstre del sabat
  • Alardos : a Vathcabrèra e Cièrp e Gaud. Alardostus : a Cièrp e Gaud[24]. Se sap pas se se pòt identificar aquela divinitat amb lo dieu Alar qu'un altar tanben foguèt trobat a Cièrp e Gaud[25].
  • Algassis[26]: a Galièr .
  • Ande: divesa qu'un altar foguèt trobat a Caumont (Arièja).
  • Andos, Andose, Andossus : aquel tèrme s'encontra pas jamai sol mas totjorn associat al nom d'una autra divinitat, coma lo dieu roman Ercules a Sent Helitz e Teus e Narbona o lo dieu pirenenc Basce a Mèles (vejatz Basce). Alara se pensa que s'agís, puslèu que d'una divinitat, d'una epiclèsi (epitèta descrivant una qualitat divina) podent tan plan anar e Ercules coma a Basce[27]. Andossus es tanben un dels noms de persona subretot espandit dins l'Aquitània antica, jos una forma simpla o compausada[28] d'ont son apareisson sus d'autres altars coma dedicant. L'element and- s'encontrant dins fòrça noms en Euròpa, amb d'originas e significacions diferentas[29], es malaisit de trencar entre las etimologias celtica o bascar.
  • Arixo : a Lodenvièla. Assimilat al dieu Mart.
  • Arpenninus : a Cardelhac[30].
  • Arsilunnus : a Argenh. Coma per Astoilunnus mai bas, se sap pas tròp se se pòt confondre aquel dieu amb Ilunnus[31]. Veire Ilunnus.
  • Artahe, Artehe : cinc dedicacions descobèrtas a Sent Pèr d'Ardet e una dins la comuna vesina de Lorda[32], çò que fa pensar a la proximitat d'un ancian sanctuari[1]. Lo nom du dieu e le toponim Ardet son de metre en relacion. Cult de l'Ors: Artz en basc; art en cèlta; artus en gallés signifcant « ors ».
  • Astoilunnus: a Sent Biat.
  • Baeserte: a Gordan e Polinhan. L'aprochament amb lo basc baso (luòd salvatge, bòsc) foguèt retenguda per fòrça cercaires. Lo nom del luòc de la descobèrta (Critz del Bazèrt) es de segur a metre en relacion amb aquel dieu. La preséncia inabituala, sus la fàcias lateralas de l'altar, d'un senglar e de çò que sembla una amfòra pel vin e non pas un vas per las libacion rientèron l'interpretacion cap a de banquets rituals de tipe celtic ligats a la caça e al vin, puslèu que cap a un cult votiu al biais roman[33].
  • Baiase: a Basús de Nestés[5]. Encara un còp, lo teonim e lo toponim foguèron aprochats.
  • Baiosis: a Gordan e Polinhan[5]
  • Baigorix: a Uòs ; Baigoris : a Balestar; Baicorrix : al massatge de Montmajorn (Cièr de Luishon) ; Buaicorix : a Era Barta d'Arribèra. L'aprocament amb lo toponim basc Baigorri es admés, que donariá una etimologia ibai gorri (riu roge)[34].
  • Basce; a Mèles , ont aquel nom es associat a Andossus. Benlèu cal veire un rapòrt entre Basce e lo toponim actual Baishòs, los toponims medievals Vaxosio eBaxosium e lo toponim Vaxus (veire Vaxus), o encara amb l'aranés badè / basè (camp traversut) o le basc baso (luòc salvatge, selva)[35].
  • Beisirisse : a Cadiac ont es assimilat a Jupitèr[36].
  • Belgo(n): a  Gasòst Divinitat de las aigas[37].
  • Boccus : Boccus Harauso al massatge de Boco dins la comuna de Sauvatèrra de Cominge; Bocco Harouso a Aulon; Bocco a Valentina (Nauta Garona). Possibla relacion amb Bacus (Dionís) e al Liber Pater italic.
  • Boriennus: a Anlar[5].
  • Buaicorix: vejatz Baigorix.
  • Carpentus: a Uòs, Pegulhan, Sarrecauva. Son nom poiriá venir d'una raíç celtica carbanto significant cari.
  • Dahus: a Gordan e Polinhan[5]. Assimilat al dieu Mart.
  • Eberri: a Gença de Bolonha.
  • Edelat: un altar que l'origina s'èra perduda (Benca o Èus o Montoliu de Sant Bernat[38].
  • Ele (o Elhe): a Eup.
  • Erda: a Creishèths.
  • Erditse: una dedicacion uèi desapareguda, benlèu d'origina pirenca[39], vista a Tolosa per Scaliger al sègle XVI[40].
  • Erge: l'etimologia del nom d'aquel dieu demora incertana. Près de Montcirèr èra un important sanctuari: s'i descobriguèt una fòrça bèla masqueta de bronze, mai d'una vintena d'altars votius consacrats a Erge, set a Mart e un a Jupitèr. Mas al contrari de Leheren qu'èra assimilat a Mart a Ardièja, lo nom de Erge jamai foguèt apondur a aquel dels dieus romans[41]. D'estructuras près del temple semblan venir del sègle III AbC.; fòrça objèctes son datats dels sègle I e II.
  • Erriape: a Sent Biat, 21 altars foguèron descobèrts en 1946 près del Malh de las Higuras, servats al musèu de Sent Bertrand de Comenge. Dieu del mont, ven protector dels marbrièrs amb lo desvolopament d'aquela activitat.
  • Expercennius: a Catervièla.
  • Fagus : al massatge Ladivèrt a Sent Biat e entre Tibiran e Jaunac e Generest. Tot coma Sexsarbor (Siè!s Arbres), aquel nom representa sens dobte la traduccion latina du nom d'un dieu pirenenc, Fau, o l'interpretacion d'un concèpte pròpri a la vida sagrada locala[42].
  • Garre: a Shaum e Cièrp e Gaud. Se lo ligam entre le nom del dieu e aquel del pic de Gar fa partit de las certitudas, pas res permet d'assegurar que Garre èra un mont divinizat, coma se le repèta dempuèi l'epòca romantica. Per l'etimologia, los ensags d'aprochament amb lo basc modèrne son pauc convenceira[43].
  • Harauso o Harouso: veire Boccus.
  • Herauscorritsehe: a la capèla de la Magdalena, Tardets-Sorholus.
  • Horolat: a Shaum.
  • Idiatte: a Sent Pèr d'Ardet
  • Ilixo(n): a Banhèras de Luishon e Montauban de Luishon. Lo toponim Luishon ese una evolucion del nom d'aquel dieu onorat pels Onesii. Un sol altar foguèt descobèrt sul meteis site dels tèrmes romans, çò qu'es pas sufisent per far d'Ilixon un dieu de las fonts o medecinaire[44], mai que de fòrça altars èran dedicats a la Nimfas.
  • Ilumber o Ilumberris: a Sent Biat e Sent Bertran de Comenge, dans la Haute-Garonne. S'aparenta sens tròp de dobte la segonda partida del nom d'aquel dieu al mot basc berri significant « novèl ». La primièra partida foguèt aprochada, o de la raïça ibèr ilur- que se trapa dins los noms divins Ilurberrixus, Iluron o Ilurgorri, o de ilun- coma dins Ilunnus[45]. Per l'etimologia, veire Ilunnus e Iluro(n).
  • Ilunnus: a Banhèras de Luishon e Jusèth d'Aisaut; Ilunus: a Montauban de Luishon e Cadiac; Ilun: a Cièrp e Gaud (o Mèles). Se vei dins le nom d'aquel dieu o una etimologia basca d'aprochar dels tèrmes modèrnes ilun (escur) o ben hil (tuar), o coma per Iluro(n) una raíç ibèr significant « la ciutat ». Ilunnus es tanben utilizat coma epithèt qualificant Ercules a Narbona[46].
  • Ilurberixus: a Tibiran e Jaunac, Escunhau (Val d'Aran) e belèu Sent Pèr d'Ardet[47].
  • Ilurgorri: a Sariac.
  • Iluro(n): a Mondilhan. Lo nom d'aquel dieu se lo cal aprochar del toponim antic Iluro, origina etimologica probabla d'Oloron e de la val del Loron. Aquel toponim s'encontrant tanben près de Barcelona, près de Malaga, s'estima que ven d'una raíç ibèra iltur- / ildur-, transcricha en ilur suls tèxtes latins[48]. Tanben se prepausèt una anciana raíç basca ili- (donant hiri en basc contemporanèu)[49]. Dins ambedos cas, aquò significariá « la ciutat ».
  • Iscittus: a Garin.
  • Kantae Niskae[50]: nimfas o divinitats de las fonts termalas d'Els Banys i Palaldà.
  • Lahe: cinc altars votius dedicats a aquela divesa foguèron trobadas dins la val de la Loja, a Alan, Castèthnau Picampau, Francon, Marinhac e eras Pèiras, Sanà. Raymond Lizop ne fasiá una divinitat de las aigas, sens pas cap d'argument. Una confrairiá religiosa existissiá jol patronatge de Lahe[51].
  • Larraso(n): doas inscripcions latinas e un pichon sanctuari per aquel diue foguèt trobats dins lo Puèg Aric, près de Mos[52].
  • Leheren, Leherennus o Leherenn[53]: vint altars votius trobats a Ardièja e un a Francavièla (Haute-daissent supaudar l'existéncia a proximitat d'un ancian sanctuari consacrat aquela divinitat[1]. Leheren foguèt assimilat al dieu Mart. Per l'etimologia, los aprochaments malaisits que se volguèt far amb lo basc (lehena, primièr ; leher, espetar) demoran pauc convencants[54].
  • Sexsarbor: lo dieu « Sièis Arbres » èra venerat a Arbast e Montespan.
  • Stolocus[55]: a Asca.
  • Sutugius: a Sent Blancat. Assimilat al dieu Mart.
  • Vaxus: a Montauban de Luishon.
  • Xuban: a Arbast.

Notas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]

  1. ↑ 1,0 1,1 et 1,2 Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, (ISBN 978-2-909454-26-9), p. 9-11.
  2. ↑ L'article de Joseph Pouy-Fourca de Parra, « Prieuré d'Aruse », Mosaïque du Midi, vol. 
  3. ↑ « ...aqueles monuments trobats dins lo vilatge d'Ardièja (...) avent estat preses per un curiós, foguèron plaçats sus un radèl que se trenquèt sus un escuèlh ».
  4. ↑ Musèu Dobrée, Quatre altars votius galloromans de la val de Luishon
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 et 5,5 Vejatz los esquèmas sus Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, (ISBN 978-2-909454-26-9), p. 30-31
  6. ↑ Valentina se trapa al pè de Sent Gaudenç
  7. ↑ H. Castillon d'Aspet, Histoire de Luchon et des vallées environnantes, Toulouse - Saint-Gaudens, 1851, reprint Éché, Toulouse, 1982
  8. ↑ Teonim: nom designant una divinitat.
  9. ↑ Article La religion sur le site Pyrénées Antiques de l'Université Toulouse le Mirail.
  10. ↑ Achille Luchaire, Études sur les idiomes pyrénéens de la région française, .
  11. ↑ Joaquín Gorrochategui, Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania,
  12. ↑ Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, (ISBN 978-2-909454-26-9), p. 12-14.
  13. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 44.
  14. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., pp. 26-27 et p. 185.
  15. ↑ Inscripcion d'Era Escura, in Olivier de Marliave, Panthéon pyrénéen.
  16. ↑ Olivier de Marliave, Panthéon pyrénéen, p 24.
  17. ↑ L'Année Epigraphique 2006 signala al numèro 809 una inscripcion Fulguri Deo à Pouzac.
  18. ↑ Tacite, De origine et situ Germanorum liber, IX. [1]
  19. ↑ De vertat, lo cult de la divesa Cibèla èra puslèu rare dins los Pirenèus centrale.
  20. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 174.
  21. ↑ Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, , p. 104 et p. 215.
  22. ↑ Agitxu Beyrie, Jean-Marc Fabre, Robert Sablayrolles, « Les hommes de fer du dieu Ageio.
  23. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit. pp. 52-53
  24. ↑ L'aprochament amb d'inscripcions lacunàrias près d'Aush o de Montauban de Luishon sembla pas justificat.
  25. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 119.
  26. ↑ La segonda letra es pauc legibla, alara d'autres noms coma Argassis o Aegassis foguèron prepausats.
  27. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 217 et 226.
  28. ↑ I a per exemple los noms Andoxus, Andosten, Andosto, Andoxpo (Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 68 et 183).
  29. ↑ Joaquín Gorrochategui, Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania, , p. 138-139
  30. ↑ Altat trobada a Cardelhac, portant l'inscripcion Arpennino deo Belex Belexconis VSLM, collection Sacaze.
  31. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 177 et 190.
  32. ↑ Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, p. 9, parle de la « commune voisine de Loudet ».
  33. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 101
  34. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 98.
  35. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., pp. 182-183.
  36. ↑ L'inscripcion (CIL, XIII, 370) pòrta: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Beisirisse M. Val(erius) Potens V. S. L. M.
  37. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 197. et Agnès Lussault, Carte archéologique de la Gaule 65 - Les Hautes-Pyrénées, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, à l'article sur Gazost.
  38. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 45.
  39. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., page 42.
  40. ↑ Eugène Camoreyt, Un dieu injustement exclu du panthéon pyrénéen, dans Revue de Gascogne, Auch, fournit le premier la lecture retenue aujourd'hui de cette inscription mal transcrite (CIL XII, 5379).
  41. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., pp. 106-108.
  42. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., pp. 178-179.
  43. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 188.
  44. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 193.
  45. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 177.
  46. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 14 et p. 190.
  47. ↑ I[lu]rberi / d[e]o segon L'année épigraphique 2006, 00807.
  48. ↑ Luis Michelena, De onomástica aquitana, dans Pirineos 10, , p. 439, cité par Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 52.
  49. ↑ Raymond Lizop, Le Comminges et le Couserans avant la domination romaine, , p. 81-87, cité par Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 52.
  50. ↑ De lamèlas de plomb, pauc legibles, aurián estat été descobèrtas en 1845 puèi aurián desparegut.
  51. ↑ Lo teonim Laha pòt tanben s'envisatjar.
  52. ↑ Michel Christol et Gilbert Fédière, La présence italienne dans l'arrière-pays de Narbonne, dans Dialogues d'histoire ancienne, 25/1, 1999, Presses universitaires franc-comtoises, Université de Besançon, Centre de recherches d'histoire ancienne.
  53. ↑ A.-E. Barry, Monographie du dieu Leherenn d'Ardiège, C. Rollin, Paris - E. Privat, Toulouse, 1859
  54. ↑ Rodriguez et Sablayrolles, op. cit., p. 70.
  55. ↑ Una dedicacion a aquel dieu èra esta presa per Oihénart al sègle XVII que legissiá (falsament) Stoioco deo (Jean-François Bladé, Épigraphie antique de la Gascogne, Bordeaux, P. Chollet, , p. 134).

Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]

  • Alexandre du Mège, Monumens religieux des Volces Tectosages, des Garumni et des Convenae, ou Fragmens de l'Archaeologie pyrénéenne. Recherches sur les Antiquités du département de la Haute-Garonne, Toulouse, Bénichet cadet, .
  • Charles-Louis Frossard, communications dans le Bulletin de la société Ramond :
    • Le paganisme dans les Hautes-Pyrénées, p. 163-173, 1870-4
    • Petits monuments ibéro-romains de Monsérié, p. 24-26, 1871-1
    • Le dieu Ergé, p. 74, 1871-3
  • Œuvres de Julien Sacaze :
    • Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique. Extrait de la Revue de Comminges (Saint-Gaudens), 28 p., 1885.
    • Inscriptions antiques des Pyrénées : Avant-propos par M. Albert Lebègue, Toulouse, Édouard Privat, coll. « Bibliothèque méridionale. 2e série, tome II », , 576 p. (lire en ligne). Réédition fac-similé, ESPER, Toulouse, 1990 (ISBN 2907211072).
    • Inscriptions antiques du Couserans, Toulouse, Édouard Privat, , 28 p.. Réédition fac-similé, C. Lacour, Nîmes, 2001, (Rediviva).
  • Émile Espérandieu, Recueil général des bas-reliefs de la Gaule romaine, t. II : Aquitaine, Imprimerie nationale, (lire en ligne).
  • Robert Sablayrolles et Argitxu Beyrie, Le Comminges (Haute-Garonne) - 31/2, Paris, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, coll. « Carte archéologique de la Gaule », , 515 p. (ISBN 2-87754-101-0).
  • Laëtitia Rodriguez et Robert Sablayrolles, Les autels votifs du musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, Musée Saint-Raymond, musée des Antiques de Toulouse, , 285 p. (ISBN 978-2-909454-26-9).

Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Panteon_pirenenc&oldid=2343261 »