Vejatz lo contengut

Nabatèus

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Petra, Petra (Arabia) la capitala de la Nabatèa

Los nabatèus (en arab: الأنباط al-Anbɑːṭ) son un pòble comerçant de l'Antiquitat vivent al sud de la Jordania e de Canaan, e al nòrd de l'Arabia actuala. Après la casuda de l'Empèri seleucida, espandiguèron lor territòri cap al nòrd, fins a la region de Damasc. Los autors greco-latins mencionan lor reialme jol nom d'Arabia, alara que Flavi Josèp utiliza tanben atal de Nabatèa. Lor territòri es frontalièr de Siria, de la peninsula Arabica, de l'Eufrates e del nòrd de la mar Roja. Après l'intervencion de Pompèu (64 av. J.-C.), lo reialme nabatèu ven un reialme client de Roma, mas conserva una larga autonomia. Sa capitala èta la ciutat trogloditica de Petra, situada uèi en territòri jordanian.

Lor comèrci se debana subretot entre los oasis, ont pratican l'agricultura de biais intensiu. Aqueles oasis son ligats per de rotas comerçantas. Las frontièras d'aquel. Fasián comerci entre entre los produchs de l'Arabia felix cap a de l'Empèri roman, mas tanben cap als païses situats a l'èst de l'Eufrates.

En 106, l'emperaire roman Trajan anèxia directament aquel reialme a l'Empèri creant la província romana d'Arabia, ont lor culture s'avaliguèt.

Cultura

[modificar | Modificar lo còdi]

La cultura nabatèa es coneguda mercé al milièrs d'inscripcions trobada que mòsctra d'un bon gra d'alfabetizacion, pas que demora pas de rèstes d'una literatura[1] e que sols los prèires e los escribs foguèron letrats. D'analisis onomasticas indica que la cultura nabatèa poiriá aver inclusit fòrça etnias.

De tèxtes antics suls Nabatèus suggerisson que lors rotas comercialas e la provenéncia de lors produchs son considerats coma de secrets comercials. Diodòr de Sicília[2] los descrui coma una tribú poderosa de gaireben 100000 guerrièrs, preeminent entre las tribús nomadas d'Arabia, evitant l'agricultura, las abitacions fixas e l'usatge del vin. Mai de lor activitat pastorala, fasián comèrci amb los pòrts. Las merças transportadas son subretot l'encens, la mirra e d'espècias de l'Arabia felix (es a dire de l'actual Iemèn), e tanben amb Egipte (betum venent de la mar Roja).

Lor païs arid es lor melhora proteccion contra los envaïdors. En efièch, capitan a amagar las cistèrnas collectriças d'aiga de pluièja, en forma de botelhas, escavadas dins la pèira o dons l'argila.

Los dieus principals venerats a Petra son Dushara e Al ʿUzzā. De pèiras sagradas nomenadas betils signalan los oèds, installacions idraulicas (cistèrnas), caireforcs, gòrjas e sucs importants[3].

Lenga

[modificar | Modificar lo còdi]
Inscription nabatèa (Lovre)

La lenga de las inscripcions nabatèas, qu'espelisson pendent lo sègle VI AbC, mòstra que s'agís d'una modificacion locala de la lenga aramèa, que l'usatge es fòrça espandit en Orient Mejan, e que l'importança supraregionala merma après la fin de l'empèri aquemenida en -330. L'alfabet nabatèu ven de l'alfabet aramèu. Lo nabatèu se considèra coma l'aujòl de la lenga araba. Evoluèt cap al sègle II AbC per far espelir l'arab, çò qu'explica las similitudas entre la dos lengas.

Societat

[modificar | Modificar lo còdi]

Las femnas dins la societat nabatèa

[modificar | Modificar lo còdi]

Las femnas beneficiavan d'un estatut favorable dins la societat nabatèa. En efièt, las inscripcions funeràrias mòstran un drech a la proprietat egal pels òmes e las femnas. Alara, una femna podava èsser proprietària d'una tèrra (un tombèl, un jardin, eca.). E en matèria d'eritatge a los meteisses drechs qu'un òme e jogavan un ròtle dins las activitats economicas de la ciutat[4].

De reinas e regentas exerciguèron una influéncia de premièr plan dins la vida politica al sègle I AbC. Shaqylat, esposa de Malecus II (40-70 AbC), èra la regenta del tròn nabatèu pendent la minoritat de son filh Rabbel II (darrièr rei nabatèu)[5].

Segon N. Glueck, las femnas nabatèas avián coma los òmes lo drech de frequentar lo temple, e i ofrissián de sacrificis[6].

Las esculturas mòstran de femnas nabatèas musicianas[7].

"Pauc d'esclaus" ?

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon lo testimòni del geograf grèc Estrabon, la societat nabatèa auriá pas estat fondamentalament esclavagista: "Coma [los Nabatèu] an pauc d'esclaus, son servits abitualament per de parents, de retorn esperat de segur; plan sovent pòdon tanben se servir d'espereles, e aquela necessitat s'espandissá fins als reis[8]".

Regim politic

[modificar | Modificar lo còdi]

Estrabon evòca una monarquia qu'est pas absolutista: "Lo rei, aicí [dins las taulejadas], es tan mesclat a la vida comuna, que, en mai de se servir sovent d'eperel, servís a vegadas los autres de las sieunas mans. a vegadas tanben deu rendre de comptes a son pòble e veire alara tota sa conducha somesa a una mena d'examèn public[8]".

Istòria

[modificar | Modificar lo còdi]

Originas

[modificar | Modificar lo còdi]
Las roats comercialas terrèstras dels Nabatèus.

Las originas dels Nabatèus demoran escuras. Lo debat es encara obèrt per saber se cal reconéisser los Nabatèus dins los annals assirians e dins la Bíblia, çò que condicionariá tanben lor origina geografica[9]. Se basant sus la similaritat de lor nom, sant Jeròni prepausa un ligam amb la tribú Nebaioth (de l'aïnat dels dotze filhs d'Ismaèl) mencionada dins la Genèsi, mas los istorians modèrnes son prudents al subjècte d'aquela interpretacion e l'origina dels primièrs Nabatèus delora mal coneguda[10]. Una autra ipotèsi rapròcha lor nom del mot ebrieu nabata. A l'epòca de Teglath-Phalasar III, los Ebrieus nomenan atal los aramèus, puèi le mot designa las tribús arabas nomadas pagant lo tribut a Assurbanipal.

S'estima que los Edomitas venon ocupar lo site de Petra a partir del milèni I. Ocupant e adoban los nauts d'Umm el-Biyara, ont se trbèt de rèstes d'ostals e de cistèrnas datadas del sègle VII AbC. Fabrican de textils e ceramicas de qualitat e possedisson una mestreja dins lo trabalh dels metals.

Amb la captivitat a Babilònia (a partir de 586 AbC.), comença en Judèa una epòca sens poder francament establit. Los Edomitas prenon lo sud de Judèa e los Nabatèus ocupant benlèu sans trucaments lo territòri abandonat per aqueles darrièrs e contunhant lor comerci. Es a d'aquela epòca que datan las primièras inscripcions nabatèas sul territòri edomita. Aquela migracion, que la demora desconeguda, los fa mèstres de las còstas del golf d'Aqaba e de l'important pòrt d'Elath.

Erodòt menciona un rei dels Arabs, aliat dels Perses, qu'aurián ajudat Cambyse II dins la conquista d'Egipte. Ja paoiriá èsser de Nabatèus. Segon Agatharquidés, al sègle III AbC, los Nabatèus se compòrtan coma de piratas e sacramands per las carrièras comercialas ligant lo reialme lagida d'Egipte e Orient, fins a que los Ptolemèus acaban amb los atacas. Perfiechament nomads, an alar ni culturas ni ostals, mas possedisson ja de sanctuaris fixes e lo refugi inaccessible de la ròca d'Umm el-Biyara que domina lo site de Petra. Los parallèls conceptuals e las similituds estilisticas entre los tombèls de Petra e los monuments funeraris de comunautats que s'èra sedentarizadas dins l’Arabia centrala  Qaryat al-Fau e a Mleiha dins la region dels Emirats arabs units fa suggerir a l'arqueològ du CNRS Michel Mouton que los Nabatèus an coma origina la peninsula arabica[11].

Los Nabatèus prenon d'ora d'influéncias culturlas forastièras, per exemple aramèas. L'aramèu contunha èsser la lenga utilizada per lors monedas e les inscripcions, quand la tribú ven reialme, e fa profièt de l'aflaquiment dels Seleucids per espandre lor territòris cap al nòrd sus las tèrras fertilas a l'èst de Jordania. Es en caractèrs siriacs (dialècte de l'aramèu) que los Nabatèus escrivon una letra a Antigòn II Mattathiah (mort v. 37 AbC)

Vèrs lo sègle IV AbC, los Nabatèus suplantan los Idumèus, e Petra remplaça Bosra, la capitala dels Idumèus (Bseira, entre Tafileh e Chobak). Quand vèrs 312 AbC., Antigòn le Bòrni comença contra eles una expedicion, son descrichs coma una poblada nomada d'unes 100000 membres. Pauc a pauc los Nabatèus s'espandisson dins lo país de Moab e fins a la Damascèna.

Per aparar Antiocus Epifan, Aretas Ier refusa l'asili al grand preire Jason, e l'arrèsta quand deu quitar Jerusalèm (169 AbC.).

Los Nabatèus encoratjan los Macabèus dempuèi qu'aqueles capitèron a venir independents. Pasmens, las avançadas dels Nabatèus dins l'Èst del Jordan fa que dintran en conflicte amb los Josieus.

Quand Alexandre Jannèu isola Gaza (96 AbC), Aretas II vòl ajudar la vila, mas cai après un an de sètge, sens que los nabatèus vertadierament faguron movement. Alexandre Jannèu se torna alara cap a Transjordania, fa desmolir Amatont, e somet la Galaaditida. Mas Aretas II, o son successor Obodas I, li fa una emboscada al moment ont ataca lo plan del Golan. Moab e Galaad passan jol contraròtle dels Nabatèus (93 AbC)

Ocupan la region de l'Auran, e vèrs 85 AbC, lor rei Aretas III ven senor de Damasc e Celesiria. « Nabatèus » ven lo nom arab per Aramèus, a l'encòp en Siria e en Iraq. Aquel fach es a tòrt utilizat per probar que los Nabatèus son d'imigrants aramèus venent de Babilònia. De noms apropriats sus lors inscripcions suggerisson que son d'Arabs passats jos influéncias aramèa. Segon Starcky, los Nabatu del sud d'Arabia son lors aujòls. Pasmens, diferents grops coma los Nabatèus escrivon lors noms de biais significativament diferent. Per aquò, los arqueològs aman pas dire que son totes de la meteissa tribú, o qu'un dels grops constituís los Nabatèus primièrs.

Lo periòde grecoroman

[modificar | Modificar lo còdi]
La província romana d'Arabia petrèa, creada a la plaça del reialme nabatèu.

Petra se bastís rapidament al sègle I AbC, als temps de l'esplendor ellenica, tocant son apogèu amb près de 20000 abitants[12]. A l'epòca, los Nabatèus son aliats als primièrs Asmoneans dins leur luta contra los monarcs Seleucides. Enseguida venon rivals de las dinastias judèas. Aquelas friccions son una de las causas màger dels desòrdres que menan a l'intervencion de Pompèu en Judèa. Fòrça Nabatèus son convertits de fòrça al judaïsme pel roi asmonean Alexandre Jannèu[13], qu'envasís Moab e Gilead. Lo roi Obodas sabiá qu'Alexandre Jannèu anava l'atacar, e pòt donc téner sas fòrças près de Gaualne, destruisent atal l'armada israelita[14].

L'intervencion romana obten de resultats complicats e lo rei Aretas III pòt gardar, coma vassal dels Romans, la mai granda partida de son territòri, Damasc comprés. En -62 Marc Aemili Scaur accèpta un dejós de man de 300 talents per levar lo sètge de Perta, en partida a causa del terren dificil e en partida que lo manjar aviá mermat fòrça. Ican, amic del rei Aretas III, es enviat per Scaur per obtenir la patz. Aretas accèpta e garda son territòri, apondent Damasc, e ven vassal de Roma[15].

jos Malikho, en -32, Eròdes lo grand declara la guèrra als Nabatèus amb l'ajuda de Cleopatra VII. Sacatja e pilha la Nabatèa amb sa cavaleriá e ocupa Tell al-Ashari. Los Nabatèus fan retirada fins a Qanawat (uèi en Siria). Atenio, lo general de Cleopatra, envia los abitants d'aquela vila atacar las fòrças d'Eròdes, que fugís cap a Ormiza. Un an mai tard, aquelas fòrças baton los Nabatèus[16].

Après un trèrratrem en Judèa, los Nabatèus se soslèvan e envasisson la Judèa, mas Eròdes passa lo Jordan a Filadelfia. Ambedos camps se retiran. Los Nabatèus, jos Eltèm, refusan de començar la batalha, Eròdes decidís alara d'atacar lor camp. Los Nabatèus, desorientats, lutan e son batuts. Los subrevivents fan retirada, Eròdes los percaça, los asètja e unes se rendon. Los subrevivents ofrisson a la fòrça d'Eròdes 500 talents, mas refusa. Mai tard, los Nabatèus son forçats de sortir de lor posicion aparada, per cercar d'aiga, son batuts pendent aquela darrièra batalha[17].

Jos l'Empèri roman, los Nabatèus contunhon de prosperarr pendent lo sègle I. Lor poder s'espandís sus una granda partia de l'Arabia, de la Mer Roja fins al Iemèn. Malgrat un declin degut a l'emergéncia de la rota comerciala entre Myos Hormos (Myoshormus) e Coptos sul Nil, Petra demora un centre de comerci cosmopolita. Somés a la Pax Romana, los Nabatèus perdon lors abituds guerrièras e pastoralas e venon un pòble pacific vodat al comerci e a l'agricultura.

En 36, lo rei Aretas IV, furiós que sa filha Fasaelis èra estat repudiada per Eròdes Antipas per esposar la celèbra Erodiada, provòca una batalha suls territòri disputats de l'anciana tetrarquia de Felip[18] e entre autre Gamla. Segon Flavi Josèp, l'armada d'Eròdes Antipas es « abocinat a causa de la traïson de transfugs que, tot apartenent a la tetrarquia de Felip (Eròdes Felip que ven de morir (en 34)), èran al servici d'Eròdes (Antipas) ». Aquela traïson se debanèt « en justa venjança de Joan chafrat Batista (Joan Batista)[19] » que veniá d'èsser executat per Eròdes Antipas.

Jos Trajan, l'influéncia de Petra merma e los Nabatèus perdon lor independéncia a l'escasença de la reduccion de lor reialme en província romana d'Arabia Petrèa.

Al sègle IV, se convertisson al cristianisme. Los nòus envasissors arabs, que pojavan dins la peninsula, trobèron los darrièrs Nabatèus venguts Fellahun, o païsans. Rebutan un temps de se convertir a l'Islam pretextant que son les descendents de Jèsus.

Reis nabatèus

[modificar | Modificar lo còdi]
Debuta de regne Fin de regne Nom del sobeiran
desconegut
-170 -168 Aretas Ier
desconegut, Rabbel Ier ?
V. -120 -96 Aretas II
-96 V. -85 Obodas I, filh d'Aretas II
-84 V. -62 Aretas III « Filhellèn »
-62 -58[20] Obodas II
-60 -30 Malikho I
-30 -9 Obodas III
-9 40 Aretas IV espós de las reinas Uldu puèi Shaqilat I
40 70 Malikho II, filh d'Aretas IV e espós de la reina Shaqilat II
70 106 Rabbel II, filh de Malikho II e espós de la reina Gamilat puèi d'Agru

font[21],[20]

Notas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Se ne fa pas mencion dins l'Antiquitat e los temples ne comportan apas cap d'inscripcion.
  2. ↑ Diodòr, Libre XIX.
  3. ↑  {{{títol}}}. 
  4. ↑ "WOMAN IN THE NABATAEAN SOCIETY", Mahdi Alzoubi, Eyad al Masri and Fardous al Ajlouny, janvier 2014, Mediterranean Archaeology and Archaeometry. https://web.archive.org/web/20130212140439/http://www.eis.hu.edu.jo/deanshipfiles/pub102423624.pdf
  5. ↑ Abbas, E. (1987) Al Hadharah al-Nabtayyah.
  6. ↑ Glueck, N., The Story of the Nabataeans, Deities and Dolphins.
  7. ↑ Vejatz illustracion pagina 14 de l'article >"WOMAN IN THE NABATAEAN SOCIETY", Mahdi Alzoubi, Eyad al Masri and Fardous al Ajlouny, janvier 2014, Mediterranean Archaeology and Archaeometry. https://web.archive.org/web/20130212140439/http://www.eis.hu.edu.jo/deanshipfiles/pub102423624.pdf .
  8. ↑ 8,0 et 8,1 Estrabon, Geografia, XVI (libre conscarat a l'Arabia), 26. http://www.mediterranees.net/geographie/strabon/XVI-4.html
  9. ↑ Maurice Sartre, D'Alexandre à Zénobie, Histoire du Levant antique, IVe siècle av.
  10. ↑ (en) Nabataea.net
  11. ↑ Topoi orient-occident, Maison de l'Orient Méditerranéen, Volume 14, 2006, p. 80
  12. ↑ (en) « City of Stone », Petra: Lost City of Stone, American Museum of Natural History
  13. ↑ (en) Johnson, Paul, A History of the Jews, George Weidenfeld & Nicolson Limited, London, 1987
  14. ↑ (en) Flavius Josèphe ; The Jewish War ; 1:87 page 40, traduit par G.A. Williamson à l'anglais en 1959, édité en 1981
  15. ↑ Josephus 1:61, page 48
  16. ↑ Josephus 1:363-377, pages 75-77
  17. ↑ Josephus 1:377-391 pages 78-79
  18. ↑ Mort en 34.
  19. ↑ Flavi Josèp, Antiquitats judaïcas, Livre XVIII, V, 1.
  20. ↑ 20,0 et 20,1 Christian-Georges Schwentzel, Juifs et Nabatéens, Les monarchies ethniques du Proche-Orient hellénistique et romain, Presses Universitaires de Rennes, 2013, p. 242.
  21. ↑ Christian Augé et Jean-Marie Dentzer, Pétra, la cité des caravanes, Gallimard, 1999.

Annèxas

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • (fr) Pétra, la cité des caravanes, Christian Augé e Jean-Marie, Gallimard Découvertes Gallimard Archéologie, avril 1999 (2001, 2004, 2006) París, 96 pages isbn=2-07-053428-6
  • (en) Stephan G. Schmid, The Nabataeans. Travellers between Lifestyles in : B. MacDonald - R. Adams - P. Bienkowski (éds.), The Archaeology of Jordan (Sheffield 2001) 367-426. (ISBN 1841271365)
  • (en) Negev, Avraham ; Nabataean Archaeology Today ; New York University Press ; 1986
  • (en) David Graf, Rome and the Arabian Frontier: from the Nabataeans to the Saracens
  • « Nabat », Encyclopedia of Islam, volume VII.
  • (en) Stephan G. Schmid ; « The Nabataeans. Travellers between Lifestyles », dans B. MacDonald - R. Adams - P. Bienkowski (éd.), The Archaeology of Jordan ; Sheffield, 2001 ; pages 367-426. (ISBN 1841271365)
  • Henri Stierlin, Pétra. Capitale du royaume nabatéen : IIIe siècle avant - IIe siècle après JC, Imprimerie nationale, 2009
  • Christian-Georges Schwentzel, Juifs et Nabatéens, les monarchies ethniques du Proche-Orient hellénistique et romain, PUR, 2013.

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Nabatèus&oldid=2346572 »