Lo libre daus Reis

Pagina d'una edicion datant dau segle XVI.

Lo libre daus Reis o Shahnameh es una epopea versificada escricha per lo poeta persa Ferdowsi a la fin dau segle X o au començament dau segle XI. Chap d'òbra mai coneigut de la literatura persana emb lo Khamsa de Nizami, es un text de 60 000 distics que conta l'istòria de Pèrsia de la creacion dau monde a l'arribada de l'islam. Aguet un ròtle centrau dins la transicion entre lo persa mejan e lo persan modèrne e marquet la renaissença dau persan coma lenga literària prestigiosa.

Genesi e context d'escritura

L'autor e son epòca

Representacion dau sultan Mahmud de Ghazni (segle XIV).

Article detalhat: Ferdowsi.

La vita d'Abu-l-Qasim Mansur ibn Hasan al-Tusi (vers 940-1020), dich Ferdowsi, es mau coneiguda. La font principala es lo Shahnameh eu mesme. Fasiá partida de l'aristocracia sassanida que viviá dins la region de Tus. Aquela noblesa, pas enquera totalament convertida a l'islam au segle X, aviá subreviscut a la conquista aràbia e luchava per manténer sas prerogativas pendent un periòde de trebles engendrats per l'ascension de la dinastia daus Ghaznevidas e lo declin daus Samanidas. Queu combat explica probablament la volontat de Ferdowsi, caracteristica de son òbra, de defendre las tradicions d'aquela classa e de compilar las legendas iranianas.

Ferdowsi eu mesme èra possiblament un erudit au servici de l'emir samanida Nuh (976-997) e dau sultan Mahmud de Ghazni (997-1030). D'efiech, los Samanidas avián larjament favorizat l'utilizacion dau persan moderne au sen de lor administracion. Lo Shahnameh semblava aitau inicialament destinat a de princes samanidas, mas Ferdowsi o modifiquet per l'ofrir a Mahmud.

Lo text fuguet recebut emb una certana indiferéncia. Après un desacòrd financier, Ferdowsi publiquet una satira dirigida contra son protector. Oblijat de s'exiliar, moriguet dins sa region d'origina vers 1020. Fuguet enterrat dins lo jardin de son ostau perque las autoritats religiosas refusèron de li acordar lo drech a un enterrament dins un cementeri. Queu refús podriá s'explicar per la religion de Ferdowsi qu'èra probablament chiita o zoroastrian. Pasmens, coma lo Shahnameh venguèt rapidament celebre après la mòrt de son autor, los Ghaznevidas ordonèron la construccion d'un mausoleu per marcar la tomba.

Los texts anteriors

Articles detalhats: Mitologia iraniana e Abu-Mansur Daqiqi.

Lo Shahnameh es inspirat per l'importanta tradicion mitologica iraniana. Los temas abordats son aitau vielhs. Per exemple, una pintura de Takht-e Suleiman representava los esplechs de l'eròi Rostam de segles avant la naissença de Ferdowsi. Las fonts identificadas per los istorians son l’Avesta, de mites escites, de mites parts, l’Iskandar Nâmeh dau pseudo-Callistenes, las cronicas reialas sassanidas e la literatura romanesca escricha en persa mejan. De fons oralas aguèron tanplan un ròtle important e de projectes mai ancians de Libre daus Reis èran coneiguts per l'autor.

Pasmens, Ferdowsi s'inspirèt mai que mai dau trabalh d'Abu-Mansur Daqiqi, un poeta assassinat entre 976 e 980 per un esclau. Charjat per l'emir Mansur I^èr (961-976) de compausar una version poetica de l'antic Libre daus Reis Persans compilat en pròsa per quatre erudits de Tus, aviá redigit un milier de distics. Segon lo raconte de son trabalh, Ferdowsi auriá représ lo trabalh en 980 e achabat sa version finala en 1010. Lo milier de vers de Daqiqi fuguet utilizat coma basa, mas Ferdowsi desvolopèt considerablament l'idea de son predecessor. Adoptet tanben un estil pus moderne.

Contengut

L'estructura

L'estructura dau Shahnameh es tradicionalament dividia en una introduccion e tres partidas. L'introduccion es una presentacion de las motivacions e dau projecte de l'autor. La prumiera partida es consacrada a l'atge mitic daus civilizators. Relativament breva per rapòrt a la resta de l'òbra, environ 2 100 distics, conta la creacion dau monde e lo periòde daus Pichdadians, los « prumiers creats », qu'ensenheren los arts aus òmes (mestreja dau fuec, trabalh daus metaus, construccion de maisons, medecina, irrigacion, justícia, etc.). Quela dinastia fuguet abatut per lo Mau, encarnat per Zahhak. Instauret una tirania de mila ans que fuguet finalament vencida per l'eròi Fereydun. A sa mòrt, lo venceire partatjet son reiaume entre sos tres fiaus : l'ainat recebet l'Asia Menora, lo segond l'Asia Centrala e lo tresesme Iran. Pasmens, los dos ainats assassineren lo cabdet, çò qu'entrainet una lonja guerra entre Iran e Turan.

Annexas

Liams internes

• Daqiqi (Abu-Mansur).
• Distic.
• Epopea.
• Ferdowsi.
• Literatura persana.
• Mitologia iraniana.
• Persan.

Bibliografia

Biografia de Ferdowski :

• (en) Djalal Khaleghi-Motlagh, « Ferdowsī, Abu'l-Qāsem i. Life », dins Ehsan Yarshater, Encyclopædia Iranica, vol. IX/5, Londres e Nòva York, Routledge & Kegan Paul, 1999.
• (en) C. Huart e H. Massé, « Firdawsī », dins B. Lewis, V. L. Ménage, C. Pellat e J. Schacht (dir.), The Encyclopaedia of Islam, Second Edition, vol. III, J. Brill, 1971.

Estudis e comentaris dau Shahnameh :

• (fr) Patrick Ringgenberg, Une introduction au Livre des Rois (Shâhnâmeh) de Ferdowsi. La Gloire des Rois et la Sagesse de l'Épopée, París, L'Harmattan, 2009.
• (en) Eleanor Sims, « The Illustrated Manuscripts of Firdausī's "Shāhnāma" Commissioned by Princes of the House of Tīmūr », Ars Orientalis, vol. 22, 1992, pp. 43-68.

Estudis sus la literatura e la pintura persana :

• (fr) D. Aigle (dir.), Figures mythiques dans le monde musulman. Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, n^os 89-90, 2000.
• (en) Richard N. Frye, The Golden Age of Persia, Weidenfeld, 1975.
• (fr) O. Grabar, La Peinture persane, une introduction, Presses Universitaires de France, 1999.
• (fr) Reuben Levy, Introduction à la littérature persane, París, G.P. Maisonneuve et Larose, 1973.