Gardiòl
Lo gardiòl es lo parlar occitan vivaroaupenc de La Gàrdia (Guardia Piemontese en italian), en Calàbria (Italia).[1] La populacion de La Gàrdia es arribada de las Valadas Occitanas dau Piemont au sègle XIV, quand fugissiá las persecucions contra los Valdés.
En 2007, per lo lingüista Fiorenzo Toso, i aviá 340 locutors de gardiòl sus los 1 860 demorants, los autres parlavan italian estandard, o calabrés[2].
Exemple de texte
[modificar | Modificar lo còdi]Tèxte tirat del metòde de G. Ligozat.[1]
A La Gàrdia l’antica pòrta granda (pòrta dal sang) ilh recòrda fait brut, fòrse, en part, inventat. Un fait dei mai brut al vai sochèd ‘o 11 de junh 1561 a Montalto Uffungo aont otanta-uèch Valdés ilh van èsser massat a chavon dal schalier de la guieisa de Sant Fransisc de Paola.
Un testimone al vai scriu dins una letra ‘o fait brut: ‘o bòia, stachaa una faissa sus lhi uèlh dal condamnat, ab ‘o cotèll al lhi talha ‘o gargaròt, al lhi cacha la faissa, e ainan un autre.
‘O deman ilh van talha lhi cadàver, ilh lhi van tapa sus lhi carre e ilh lhi van empinge sus lhi arbre, per mai ò mens trenta-shèis milhe long la straa per Castrovillari. ‘O 28 de junh, sus la plaça de Cosenza, lhi autre Valdés ilh van èsser cuvèrt de piche e iars coma tòrche. Gabriele Pepe, dins Il Ponte – setembre/otróeve 1950, al a pas dóbie: « La vai èsser una crochata vèra, ab tot lhi mal de le crochate: destruccion de país entíer, fúec, massacre colectiu, impicajon, confiscacion, vinhe destrote. » En tot 2000 Valdés de La Gàrdia, Montalto Uffugo e San Sisto ilh van èsser massat; 1600 ilh van èsser empresonat ò mandat sus le galère.
Le gardiol comparat au nòrd-occitan e aus autras lengas romanas
[modificar | Modificar lo còdi]| latin | portugués | espanhòl | francés | catalan | nòrd-occitan | gardiòl | sarde | italian | friolan | ladin (Nones) | romanés |
| clavem | chave | llave/clave | clef/clé | clau | clau/clhau | quiau | crae/crai | chiave | clâf | clau | cheie |
| noctem | noite | noche | nuit | nit | nueit/nuech | nuèit | notte/notti | notte | gnot | not | noapte |
| cantare | cantar | cantar | chanter | cantar | chantar | chantar | cantare/cantai | cantare | cjantâ | ciantar | cânta |
| capram | cabra | cabra | chèvre | cabra | chabra | chabra | cabra/craba | capra | cjavre | ciaura | capră |
| linguam | língua | lengua | langue | llengua | lenga | llenga | limba/lingua | lingua | lenghe | lenga | limbă |
| plateam | praça | plaza | place | plaça | plaça/plhaça | piaça | pratha/pratza | piazza | place | plaza | piaţă |
| pontem | ponte | puente | pont | pont | pònt/pont | pònt | ponte/ponti | ponte | puint | pònt | punte |
| ecclesiam (basilicam) | igreja | iglesia | église | església | gleia/gleisa | guieisa | creja/cresia | chiesa | glesie | glesia | biserică |
| caseus lat.vulg. formaticum |
queijo | queso | fromage | formatge | formatge/fromatge | case | casu | formaggio/cacio | formadi | formai | brânză/caş |
Caracteristicas
[modificar | Modificar lo còdi]- Prononciacion
a : [a]
a finau : [ə] o mut
e davant una consona nasala deven : [ə] o s'accentua : [ʏ]
é : pòt far [ɛ], Valdés : [val'dɛ]
i : s'accentua o non per e se cambiar en [ə], vichinat : [vəʧənɛ]
ò : [ɔ] mas pòt maitot far [œ], ròsa : ['rœzə]
u : [ʏ] e non [y] coma dins los autres dialectes occitans, una : [ʏna]
uè : [œ], uèlh : [jœʎ]
ll, especific au gardiòl, fai [ɖ], coma los l iniciau, davant una vocala tonica, castell : [caʃtɛɖ:], lenga : [ɖ:ʏŋgə]
sh : [ʃ] coma en gascon
- los pluraus
Lo s ne marca pas los pluriaus (ni la conjugason).
Plurau masculin : non escrit : 'o jíec (lo juòc), lhi jíec
Plurau fiminin en e : la montanha, le montanhe
- Conjugason
Verbo chantar (verbe cantar) al present
Me chanto
Tu tu chanta
Èll al chanta / Ilh ilh chanta
Nos chantèm
Vos chantètz
Lor ilh chantan
Réferenças
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ 1,0 et 1,1 Gerard Ligozat. A nòstre biais. Apprendre le vivaro-alpin. Yoran. 2020. ISBN 978-2-36747-071-9.
- ↑ Fiorenzo Toso, Le Minoranze Linguistiche in Italia, ed. Il Mulino, 2008 paja 141