Flamenca

Carcassona qu'acessa lo sol manescrit de Flamenca

Flamenca qu'ei un roman occitan medievau anonim deu sègle XIII qui n'existeish pas sonque dens un sol manescrit conegut (lo de Carcassona).

Que conda l'istòria d'Archambaut de Borbon, espós gelós, de sa molhèr Flamenca e deu son aimador e liberator, Guilhem de Nivers, qui, desguisat en clèrc, non pòt escambiar pas sonque duas sillabas per messa dab Flamenca ; lo roman que caup dens lo genre deu castia gilos.

Dens l'edicion de Renat Nelli, lo tèxte que compta dab 8095 vèrs octosillabs.

Resumit

La debuta e la fin deu manescrit que mancan (en mei de quauques huelhets qui mancan tanben) ; l'istòria qu'i comença dab lo comte Gui de Nemors (pair de Flamenca) qui consulta los sons vassaus entà saber se vau miélher maridar la soa hilha Flamenca sia dab lo Rei deus Eslavons sia dab Archimbautz de Borbon, un senhor de grana valor. En vertat non vòu pas d'aqueth rei luenhec per'mor de crànher de non pas poder tornar véder a Flamenca. La mair de Flamenca que confirma aquesta causida e las nòças que son celebradas pendent mantuns dias au cap deu quaus Archimbautz e torna a Borbon on e's debanaràn un tornéi que lo Rei de França e aunora dab la soa preséncia. Durant aqueste tornéis, totòm, dauna e sénher, qu'admira la beutat excepcionau de Flamenca.

Tot sobte, la Reina de França que ved la lança deu son espós ondrada d'un teishut balhat en signe d'amor com aquò e's hè durant lo torneis be n' vad gelosa au punt de sopçonar Flamenca e de'n parlar a Archimbautz qui, au son torn, e comença eth tanben a ne vàder gelós, gelosia aumentada peu hèit que lo Rei e cèrca a l'aunorar en demorant pròche de Flamenca e tanben per la natura excepcionau de la beutat de Flamenca.

A la fin deu torneis, Archimbautz qu'ei vadut tan gelós que cabuça dehens la holia : que voda totas las soas pensadas de cap ad aquesta gelosia, qu'abandona totas las soas activitats aunorablas passadas, que s'arrapa los peus, no's lava pas mei, que vad violent, que sopçona tostemps Flamenca d'estar in.hidèu e fin finau, que l'embarra dehens ua tor dab las soas duas daunas de companhia : Alis e Margarida. La deisha pas sonque sortir per la messa (on e demòra estujada e en contacte pas sonque dab lo caperan au moment de la comunion) e, de quan en quan, antà anar au banh, on e demòra aquiu tanben embarrada dab las soas duas daunas.

Guilhem de Nivers, joen cavaèr fisicament, intellectuaument e moraument perhèit (qu'ei hòrt, mes tanben educat e instruit e sabent en los sèt arts liberaus) qu'ei vesitat en saunei per Amor qui eth destina Flamenca. Que s'avia donc dab los sons escudèrs de cap a Borbon on e e s'ostala en çò de Pèire Gui (òste qui ei tanben lo proprietari deus banhs on Archimbaut e mia Flamenca e las soas damisèlas).

Mercés a la soa generositat, Guilhem s'amigalha dab Pèire Gui e, amassas, que van a la messa on e ved quin Flamenca b'ei estujada mes tanben qu'au moment de dar la patz, Nicolàs, lo clèrc, que s'apròpia d'èra. Amor que hè saunejar Guilhem a l'idea d'escambiar ua paraula ad aqueste moment e de cavar un sosterranh de enter l'ostau de Pèrie Gui e lo banh.

Guilhem que'u perpausa donc (en pretextant d'ua malaudia qui l'obliga a demorar sol) de logar l'ostau sancer per ua tempsada brèva, e, generós tanben dab lo caperan Justin, que'u demanda de'u deishar har lo clerc en lòc de Nicolàs (que manda estudiar a París en tot pagar peus sons estudis). La formacion intellectuau de Guilhem que'u permet aisidament de préner aquesta plaça e que's hè donc atau tonsurar per amor.

Que pren la plaça deu caperan çò qui'u da lo parat, au moment de dar la patz, d'escambiar pas sonque ua paraula (en vertat duas sillabas) qui au cap de mantuas messas e forman ua conversacion, ua declaracion d'amor e un plan entà se poder rescontrar au banh mercés a un tunèl ; l'escambi qu'ei lo seguent : —Ailas —Que plans. —Muer mi. —De que ? —D'amor. —Per cui. —Per vos. —Qu'en puesc ? —Garir. —Consi ? —Per gein. —Pren l'i. —Pres l'ai. —E qual ? —Iretz. —Es on ? —Als banz. —Cora ? —Jorn breu e gent. —Plas mi.

Enter cada escambi, ambs intelocutors qu'an lo parat de pensar au contiengut de las loas responsas e Flamenca que'n parla dab Alis e Margarida. Enter temps, Guilhem que hè tribalhar los maçons qui en ua setmana e cavan lo tunèl, un còp lo tribalh acabat, que demanda aus òstes de tornar en çò lor en bèth pretextar que la soa santat qu'ei mièlher e que n'a pas mei besonh de demorar sol dens l'ostau de Pèire Gui. Deu son costat, esmavuda, Flamenca que cad en pasmason e ne prohèita entà pretextar qu'era es òp d'anar au banh.

Qu'ei atau que los dus aimaidors e's coneishen e gauseishen de l'amor a maugrat de la gelosia d'Archimbautz. En pretextant la flaquessa de la soa santat e las vertuts deus banhs, Flamenca la se vira entà multiplicar las rescontas. Deu banh que va cada còp entà la crampa de Guilhem. Au cap d'ua estona, aqueste que la demanda de presentar Alis e Margarida aus sons dus cosins d'escudèrs e tots que vaden amorós (Alis e Margarida que's causeishen respectivament Ot e Clarin) e sengle cople que's tròba cadun sa crampa dens lo banh.

Paradoxaument, qu'ei un còp vadut vertaderament cocut qu'aqueste e's guareish comprenent que per gelosia qu'a abandonat totas las activitats qui l'aunoravan autes còps e qu'a hèit lo malastre de Flamenca. Aquesta que'u perpausa un arrengament o un pacte mes lo huelhet que manca aqui ; au huelhet seguent Archimbaut que torna a la soa vita passada en abandonant la gelosia. Flamenca qui pòt tornar a la soa vita de cort qu'a tanben mens lo parat de trobar Guilhem au banh. Qu'u demanda de s'enanar per tornar. Lo nivernés que's capera de glòria militara en Flandra. Lo pair de Flamenca qui e'na audait a parlar qu'ac conda a Archimbaut qui vòu conéisher Guilhem. Ambs que participan a un torneis organizat a Lovaina peu duc de Brabant e ambs i estiglant (mes Archimbaut just après Guilhem) e bèth pelejar dens lo medish camp. Archimbaut qu'envita Guilhem au torneis qu'organiza e Guilhem que'u promet de's hica un còp mei dens lo son camp.

Los darrèrs vèrs que son pro comics per'mor per admiracion, peguessa e amistat, Archimbauts que tribalha per las amors de Flamenca e de Guilhem. En purmèr que muisha a Flamenca un salut poetic ricament ondrat que Guilhem eth a dat entà l'instrúser en amor. Alis que domanda ironicament s'aqueste chivalièr que lausa tan Archimbaut a un amor ; que respon que quiò e que s'apera la "dauna de Belmont" e lo salut (en vertat escrivut per Flamenca) era ei vodat. A l'escadença deu tornéis, Archimbaut aunora Flamenca e adoba Ot e Claris. Com e deu causir jòias per tres convidats, que domanda a Guilhem, Ot e Claris de'us se causir per eth dab l'ajuda de Flamenca e que'us deisha sols ; qu'ei atau qui los tres coples e pòden gaudir un còp mei.

Durant lo torneis Flamenca que da la soa manga au purmèr chivalièr victoriós : Guilhem ; aquò que'u da lo parat de la mandar los chivalièr vençut en los bèth autrejar de guardas loas armas e dinèr s'accèptan de plegar lo jolh davant era.

Lo manescrit que s'acaba aquiu e la seguida que manca.

Extrèits

" [...] Car veramenz sui eu gelos / Plus que null ome ques anc fos; / Los autres n'ai eu vencutz totz, / E per bon dreg serai cogotz, / Mai ja no-m cal dire : serai, / Qu'ades o sui, que ben o sai!" / A si meseis fortmen s'irais, / Tira-s los pels, pela-s lo cais, / Manja-s la boca, las dens lima, / Fremis e frezis, art e rima, / E fai trop mal oils a Flamenca. / A penas si ten que no-il trenca / Sas belas crins luzens e claras; / E dis: "Na Falsa, que-m tens aras / Que no-us aucisse e no-us affole / E vostra penchura non tolle ! / e gens aves levat coaza, / A l'autr'an cuh qu'en fares massa / En sospeisso que la-us arabe; / E ja non cug que-us sía sábe / Quan la-us farai ab forses tondre; / Greu la-us veiría hom rescondre, / Quan venon ist cortejador / Per so que dijan antre lor: / Dieus ! qui vi mais tam bellas cris ! / Plus bella [s] son non es aurs fis. [...]" (1109 - 1134).

" [...] E dis: "S'Amor hui non m'aduz / De mon desir a qualque luz, / Jamai en leis nom fizarai ; / Mas si Dieu plaz, be i avenrai. / Amors non fail ges a la cocha, / Mas a mi par que trop i locha / Pel gran desir que-l cor m'afflama." / Et aitals es totz hom ques ama. / Guillems davan si donz estet; / Quan il lo sauteri baiset, / El li dis suavet: "Hai las!" / Pero ges non o dis tam bas / Ques il fort be non o ausis. / Guillems s'en vai humils e clis / E cuj'aver mout enensat; / S'el agues ara derochat / En un tornei .c. cavalliers / E gasainatz .v.c destriers, / Non agra joia tan perfecha, / Car res el mon tan non delec [...] " (3939 - 3959).

Criticas e edicions

Lo sol manescrit conegut qu'ei lo manescrit incomplet de Carcassona. F. Raynouard que'n publiquè extrèits en 1838 puish ua edicion sancera que ho establida per Paul Meyer en 1865, corregida per l'autor en 1901. L'edicion de Renat Lavaud e de Renat Nelli que ho establida en 1960 e Nelli que publiquè tanben criticas de l'òbra.

Dens lo son resumit, Josèp Anglada bremba que Révillout e data los eveniments en 1234 mercés a l'informacion deu tèxte que Pasca que i cad lo 23 d'abriu. De tot biais, l'òbra qu'ei considerada com datant de la meitat deu sègle XIII, ua tempsada marcada per la conquèsta d'Occitània e la soa dominacion repressiva per la Glèisa Catolica. Aquò que pausa la question de la relacion enter lo contiegut morau (adultèri legitimat, seduccion durant la messa en bèth detornar abits de clèrc) e lo contèxte religiós de l'epòca ; la medisha question que's pausar en relacion dab la fin' Amor puish que lo tèxte que mescla intimament amor cortès e carnau. Aquesta epòca qui èra ua tempsada de transicion culturau e de francizacion, çò qui aumenta l'interest de Flamenca, ua narracion dens ua lenga qui cultivè mei l'art liric que non pas la narrativa. Se lo protagonista e segueish l'ideologia cortesa (en combinant las qualitats d'un clèrc, d'un sabent e d'un chivalièr) b'ei totun francés (de Nivers e pas occitan.

La critica (Lavaud e Nelli d'un costat, e tanben Lafont) que botan Flamenca dens la perspectiva deu roman psicologic (com un deus purmèrs, aubrant la via a La Princessa de Clève e quitament a Marcel Proust segon los dus purmèrs).

Dens lo son Art d'aimer occitanien, Nelli qu'insiteish suber l'importància capitau de las longas disgrecions pedagogicas au costat de la narracion deus eveniments. Robèrt Lafont eth que parla d'un "abracat practic de la fin' Amor". Per la critica tradicionau, l'idea deu dialòg que's seré inspirada de l'òbra de Pèire de Rogièr qui ho quitament perpausat com un possible autor (çò qui ei chic probable en acceptant la meitat deu sègle XIII com epòca de redaccion). Nelli e d'autes critics que soslinhèn tanben las relacions deu tèxte dab l' Ars Amatoria d'Ovidi (citat dens lo tèxte), mes tanben dab l'òbra deus trobadors Pèire Cardenal e de Guilhem Montanhagòl e tanben dab lo Roman de la Ròsa (e mei que mei dab debuta de la soa redaccion hèita per Jean de Meug) per'mor de l'utilizacion de figuras allegoricas com Amor, Mercés, Caritat, Prètz. De segur l' amor de lonh shens aver vist l'objècte aimat que 'ns manda de cap a la vida de Jaufre Rudèl. Fin finau, que cau soslinhar que Flamenca e desplega lo topos deu castia gilos com justament lo Castia gilos de Raimon Vidal de Besalú (contemporanèu) e Las novas del papagay d'Arnaut de Carcassés.

Alfred Jeanroy que suggereish un autor roergata e, a maugrat de l'anonimat de l'òbra, aqueste que's mentau dilhèu dens lo tèxte en se bèth presentar devath lo nom de Bernardet (enter los vers 1732 e 1736, dab tots los problèmas pausats per aquesta mena d'identificacion dens un tèxte medievau on Bernardet e poderé estar l'autor, l'escriba, l'interpret orau, un narrator fictiu o tota auta persona).

D'un punt de vista istoric, los senhors de Borbon que's saperavan efectivament e tradicionaument Archimbaut (dens la topografia francesa, la soa vila que s'apera uèi Bourbon-L'Archimbaut) e, segon Paul Olson, que's tractaré dens lo tèxte d'Archimbaut VII de Borbon (Nelli, eth, que suggereish lo VIau) e la causida deu peronatge Guilhem de Nivers e deus lòcs com Flandra e seré tanben istorica e quitament ironica, com ac ei tanben la causida deu senhors qui perden lo tornéis a la fin ; Olson i ved quitament un possible ehèit comic entau public de l'òbra dehens lo contèxte istoric, polititic e religiós de l'epòca. Nelli e Lavaud que bremba lo 30 personatge istorics trobats per Ch. Grimm qui, a despart d'aquò e trobè arguments pro solides per suggerir que lo Nemors deu pair de Flamenca que poderé en vertat estar Namur de Valonia.

Bibliografia

• Anglada, Josèp. Le roman de Flamenca. Boccard : París, 1926.
• Lavaud, Renat & Nelli, Renat, Les Troubadours : Jaufré, Flamenca, Barlaam et Josaphat, París, Desclée de Brouwer, 1960.
• L'amour courtois des toubadours a Fébus. Per Noste : Ortès, 1995.
• Luce-Dudemaine, Dominique. Flamenca et les novas à triangle amoureux : contestation et renouveau de la fin'amor. Mont : Etoill, 2007.
• Nelli, Renat, Le Roman de Flamenca, un art d'aimer occitanien au XIIIe siècle. Tolosa : IEO, 1966
• Meyer, Paul. Le roman de Flamenca publié d'après le manuscrit unique de carcassone. París, 1865.
• Olson, Paul A.. Le Roman de Flamenca : History and Literary Convention in Studies in Philology, Vol. 55, No. 1 (Jan., 1958), pp. 7–23, University of North Carolina Press (suber JSTOR).

Filme

Flamenca que ho adaptada en 1993 en occitan per Michel Gayraud dab lo títol Flamenca e dab un tèxte modernizat per l'escrivan Ives Roqueta.

Referéncias dins la cultura populara

En 2018, la cantaira catalana de flamenco Rosalia Vila Tobella s'inspirèt del roman per lo sieu disc titolat Lo mal querer.

Ligams extèrnes

• (oc) Carcassona : Flamenca VOSTFR - Occitanica eAnem / CIRDOC
• Lo roman de Flamenca a Google books

• Portal de la literatura
• Portal de Roergue