Vivarés : Diferéncia entre lei versions
Balisas : Revertida Editor visual |
Balisas : Revertida Editor visual |
||
| Linha 116 : | Linha 116 : | ||
Fin-finalsas, a despart de la donança ar Velai dis dièsas comunas de la vijariá - e canton de s'adevenir - de Pradèlas, lo Vivarés se servèt l'unetat e s'adevenguèt lo despartament d'Ardecha. |
Fin-finalsas, a despart de la donança ar Velai dis dièsas comunas de la vijariá - e canton de s'adevenir - de Pradèlas, lo Vivarés se servèt l'unetat e s'adevenguèt lo despartament d'Ardecha. |
||
En définitive, mis à part la cession au Velay des dix communes de la viguerie — et futur canton — de Pradelles, le Vivarais conserva son unité et constitua le département de l'Ardèche. |
|||
== Personalitats dar Vivarés == |
== Personalitats dar Vivarés == |
||
Version del 26 julhet de 2023 a 20.05
Lo Vivarés es 'na contrada eistorica dar meijorn de l'stat francés. Bèlh promièr prencipat dar Sant Ampèri, s'endevensquèt 'na contrada dar rialme de França en 1307. Lo chapduèlh sieu eriá Vivièrs que lhi dasquèt la nominança. 'Quelha contrada s'apropchima endenuèi ar despartament de l'Ardecha.
Estatge
Lo Vivarés s'emplanissiá subre 'na contrada que s'apropchimava ar despartament de l'Ardecha. Tanbessas ajustiá quarquas comunas dar Gard, de la Droma e de la Losera, ben pauc de la Vauclusa. N'òm destrinca lo Naut pièissas lo Bas Vivarés, cò es dire lo setentriu pièissas lo meijorn de 'quelha contrada 'mbé les mònts dar Vivarés que forman parts ar chant dar levant dar Massiu central, e asaiguejada ar levant per Ròse (chant drech).
Istòria
La tempsada protoïstorica
Lo pòble gaulés dis Elvians s'enteniá pel chant de meijorn dar despartament de l'Ardecha d'endenuèi. Lo chapduèlh lhor s'auriá poscut estar a Jastres. Les sòrças anticas subraquelh pòble son de les paucas. Sobmeses en -121 per Roma, se rambalhèguen en -77 en se tot bèlh jónger ar rambalhat de Sertòri en 'Spanha, mas Pompèu les sobmesquèt lestament e 'na part dar territòri lhor sosquèt donada a Marsilha. Tre'lara les elèches sieus se raliguèguen a Roma. Denantre de la Guèrra dis Gaulas, se servaráun la fiseltat a Cesarn, en bèlh defensar la Narbonesa, mas patissent de desfachas contra les vesins Gavals de Gavaudan. Se retrapèguen bensaissas les contradas perdescudas denantre de la guèrra civiula aprèpsas la prescuda de Marsilha per la flòuta de Cesarn en 49.
Roma lhor autreja lo drech latin, l'elecciu de lhor pròpri chap, la conservaciu de les libertats lhors e dis dreches lhors.
Alba, ciutat estada subre 'na viá romana religant la ribièra dar Ròsa ar Massiu centrau (ciutats dis Velaus pièissas dis Arvèrns), es lo chapduèlh de la ciutat lhor sotz l'Ampèri roman.
A la tempsada de l'independença, les Segovelauns, que bensaissas teniáun Soions a mòdas de chapduèlh prim, conteniáun bensaissas lo setentriu dar país enchanterat entremièissas Airiu e Dotz, a mòdas que va suggestís l'anciana contrada dar diocèsi de Valença e a mòdas que v'assoledís Andriu Blanc. Les Alobrògs (que lo chapduèlh lhor eriá Viena), auriáun ascut les territòris ailavalh de Dotz.
Lo Vivariensis Pagus
Sant Janièr, entornas les ans 200, presicha en Elviá pièissas engranha l'eigleisiá d'Alba.
Pauc a cha pauc, l'Ampèri roman se'n vesquent, Alba es remplaçada per Vivièrs que s'endeven sesença aveschala. Lo pagus, diens les chants de l'aveschat, pren per nominança Vivariensis Pagus, siásca lo país de Vivièrs.
Tot bèlh promièr conquestit pis Burgonds, lo Rialme de Borgonhiá coneis la conquèsta franca, e en 924 lo Bas Vivarés (diocèsi de Vivèrs) chai is mans dis condes de Tolosa. Lo Naut Vivarés se restacha ar diocèsi de Viena e lo diocèsi de Valença s'enchantera entremièissas Airiu e Dotz, ent'onte les condes de Valentinés encreisson lo posquer lhor.
Escomenjat per papa Inocent III, en 1208 denantre de la Crosada dis Albigeses, Ramond VI de Tolosa vei les bens sieus dar país de L'Argentièira, 'mbé les richas minas sievas, confiscadas per profièch de Bernon de Brabant, avèschel ric e posquestós de Vivièrs. Lo filh sieu Ramond VII de Tolosa non çai podrá ressas, e en 1215 la 'spoliaciu es consomida.
Sobeirans dar Vivarés, les avèschels de Vivièrs reconeisson totasveses lo rei d'Arle, lo rei de Borgonhiá, cò es dire les amperadors, mas fan guilhas is reis de França : en 1271, Felip l'Ardit ajustís lo Bas Vivarés ; pièissas en 1307, Felip lo Bèlh encreis les tenenças sievas, e fin-finalsas, denantre de Carles V, lo país bèlh es aconcesit per un baile reial dar Vivarés pièissas dar Valentinés. Les avèschels de Vivièrs demòron (maissas simplament) conde de Vivièrs, baron de L'Argentièira e princi de Donzèra.
Les 'stats particulars dar Vivarés
Lo Vivarés es restachat a la provinça dar Lengadòc, e non coneis d'unetat, devesit en tres diocèsis (Vivièrs, Viena pièissas Valença), son territòri es enchapat per les nombrosas 'badiás velavas (Sanch Afre, La Chasa-Diu (La Chaa-Dieu)) o dromesas (Sanch Barnat), sensa condar les linhatges senhorials (Mont Laur, Crussòl, Peitièrs de Valentinés).
Sensa unetat vertadièira, 'quelh 'spandi a un parlament regional unenc en França, les 'stats particulars dar Vivarés, composats de la gentelhomiá 'mbé les barons sieus (representats pis bailes lhors) e dar tèr'stat 'mbé les còssols-deputats sieus, mas sensa representaciu dar clerjat que non çai asesilha sonca 'n fonciu dis baroniás que çai ten :
- Baron de l'aveschat de Vivièrs (al títol de L'Argentièira)
- Baron dis autres diocèsis (Pradèlas e La Gòrça)
- 12 barons de torre dar Vivarés (Crussòl, Mont Laur, La Vòuta, Tornon, L'Argentièira, Bolonha, Juèsa, Chalencon e La Torreta, Sant Remèsi, Anonai, Aubenàs, et Vogüer)
- Còssols o deputats (13 ciutats o comunautats).
Presedits per baron de torre asquent assestit is 'stats generals dar Lengadòc, son convocats a cha grat de 'quelhs-'quisses e ent'onte'lh va vodrá (cò maissas sovent en lo castèlh sieu), 'mbé les dos comissaris ordinaris, lo senescal dar Vivarés e lo còssol de Vivièrs. La particularetat dis 'stats dar Vivarés eriá lo representent dar rei senhava lis registres dis 'stats aprèpsas lo baron de torre.
Lo bleson vièlh dar Vivarés, represcut per despartament de l'Ardecha, es un bleson de França vièlh encrosat de 'na brechadura : un chant d'aur. 'Quelha brechadura pòrta uèch 'scussons d'azur que representon les ciutats de torre. 'Quelhas uèch ciutats mandavan chasca a chasca un deputat (nomenat còssold e torre) is 'stats dar Lengadòc ; 'quelhas-'quissas son :
- Tornon
- Vivièrs
- Bolonha (remplaça Privàs, ciutat uganauda, dempièissas 1629)
- L'Argentièira
- Juèsa
- Anonai
- Mont Laur (remplaça Aubenàs dempièissas lo rambalhat dar pòble de 1670)
- Borg Sant Andiòu
Les bailes de 'spasa dar Vivarés e dar Valentinés
La charja de baile de 'spasa dar Vivarés e dar Valentinés eriá casisses entieirament militara. Autrejava lo comandament de la gentilhomiá denantres chants de 'quelha bailiá que dediens se teniáun autrasveses lo Vivarés pièissas la part dar Daufinat formant lo domèni vièlh dis condes de Valentinés pièissas de Diés. La justiça s'i rendiá en nom dar baile. Ne trapatz çai la tièira :
- Guilhèm dar Molin, chavalièr, 1248
- Enric de Mont Dragon, 1288
- Ramond de Bachavilièrs, 1314
- Pèire de Bauç d'Aurenja, 1322
- Bertrand de Barbeta, 1340
- Guilhèm de Ledra, chavalièr, 1344
- Gaston de Gasta, chavalièr, 1404
- Guischard de Marzé, chavalièr, chambarlenc dar rei, 1414
- Enric de Pequelin, chavalièr, 1416
- Bermond dar Cailar, chavalièr, 1417
- Pèire de Solminhac, chavalièr, 1421
- Jacme de Charrièr, 'scudièr, 1424 et 1426
- Estève de Nogaret, 1424
- Guiu de Forcada, 'scudièr, 1425
- Guilhèm Bastard, 'scudièr, 1426
- Mahin de Levís, chambarlenc dar rei, 1432
- Pèire de Chanalelhas, chavalièr, senhor de Vals e dar Pin, 1425 et 1435
- Robinet de Blarjas, damaisèlh, 1429
- Martin Garciani, damaisèlh, 'scudièr dar rei, 1440
- Tomàs Alberti, damaisèlh, senhor de Bossargas, 1447
- Claudi de Chastelhnòu, senhor de Juèsa, 1455
- Loís de Taulinhan, baron de Barrés, chavalièr, 1458
- Carles Astarça, senhor de Pèira Lata, 1461
- Joan d'Apchièr, 1465
- Beraud, daufin d'Auvèrnhe, senhor de Combronda, 1426
- Joan de La Gardeta, chavalièr, 1484
- Just conde de Tornon,
- Jacme de Grimoard, conde dar Rore,
- Jòrdi conde de Vogüer
- Marquion conde de Vogüer
- etc.
Pau d'Albigny diens la notiça sieva « Baillis Royaux du Vivarais et Baillis d'épée » dona de varianças de 'quelha tièira.
Lo rambalhat de Rore
Denantre abrial e julhet de 1670, un rambalhat antifiscal 'sclapotís dar chant d'Aubenàs. Es menat per Antòni dar Rore, tenancièr de tèrras asquent servit diens l'armada reiala.
La broncida d'un nòu edich, que diuriá tochar ferm l'entièira de la poblaciu aprèpsas un ivèrn torrassós, achampat 'mbé la mescuda en plaça vertadièira d'un impòst subre les tavèrnas, enardís les rambalhadas dar pòble.
Ar final de mai, Rore pièissas ses tropeladas de mantusses milierats d'òmes, pren Vilanòva de Bèrc, pièissas Aubenàs. 'Na respausada negociada per conde de Vogüer non abutesís sonc'a 'na confermaciu per rei dis ediches promulgats. Loís XIV manda contra les rambalhaires de tropeladas d'elèch (mosquetaires - ent'onte n'i eriá lo capitani-liutenant d'Artanhan -, dragons, gardes franceses, maison dar rei) qu'esclafon la paisanalha, e entinon la repressiu diens la contrada entièira.
Lo perdon dar rei chai lo 30 d'avost de 1670, a parts dis menaires (Antòni dar Rore es batanat a viussas en octòbre a Montpelhièr) e cinc comunas vivaresas que pèrdon las merralhas, campanas e campanièrs lhors, amaissas los còssols lhors : Alhon, Aubenàs, La Chapèla sotz Aubenàs, La Vila Diu e Vogüer.
La representaciu dar Vivarés is 'stats generaus de 1789
Dar 29 de març ar 1ièr d'abrial de 1789, les tres òrdes achampats subr'òrde dar rei a la seneschalciá de Vilanòva de Bèrc ratefion e senhon les librets de dolenças, fichon la remuneraciu dis deputats pièissas elegisson 'quilhs-'quisses. Les deputats dar meijorn dar Vivarés son :
- per la gentilhomiá : Ceriç Francés Marquion, conde de Vogüer e Emili Enric Lissandre de Launay, conde d'Entraigas. Supleants : lo marqués de Joviac pièissas lo baron de Pampalona.
- per lo clerjat : lo 'bat Chovet, curat de Chomerac, e a mòdas de supleant lo 'bat de Pampalona archidiacon de la catedrala Sant Vincenç de Vivièrs.
- per lo tèr'stat : Joan-Andriu 'Spic, avocat a 'Benàs, Nadal-Josèrp Madièr de Montjòu, còssol-màjor de Borg Sant Andiòu, Pèire Darbois-Maurin, conselhièr dar rei a Jaujac, Pèire-Simon Defrança, avocat a Privàs, e dos supleants : Joan-Bautista Loís Vachièr, avocat a Vessau, e Gerard, baron de Montfé a Privàs.
A chant de la seneschalciá de 'Nonai se desverton les mesmas operacius. Les elegits dar setentriu dar Vivarés son :
- per la gentilhomiá : Carles Francés Antòni Darfaure de Sant-Servèstre, marqués de Satillieu (1752-1818),
- per lo clerjat: : lo paire Jacme-Antòni Dòda (1746-1802), curat de Sant Pèire d'Ai,
- per lo tèr'stat : Francés-Antòni de Boissy d'Anglars (1756-1826), avocat, e Carles Claudi Àngel Moneron (1735-1799). Un supleant es tanbessas elegit : Francés Giròmi Rifard de Sant-Martin (1745-1814).
En decembre de 1789, 'n'assemblada generala se ten a Privàs.
Dar Vivarés a l'Ardecha
Un deputat de la seneschalciá de 'Nonai proposèt a la Constituanta un plan per destrincar lo Bas Vivarés dar Naut Vivarés e d'unesir 'quelh-quí 'mbar Velai per formar un despartament. En reacciu, mantussas ciutats mandèguen a la Constituanta de protèstas per que l'unetat dar Vivarés sosquèssa garantesida. Vilanòva de Bèrc rampelava que : « considerant que lo Vivarés a prossas d'espandescuda e de poblaciu per formar un despartament particular e ben destrincat, jassas que la surfaça sieva es de 350 lèugas cairadas e la poblaciu sieva de maissas de 300 000 armas [...], estima [...] que sariá benprossas injust qu'abriconen un país que la natura se plasquèt de destrincar 'la-mesma dis autres païses, per favorisar ar despièch sieu 'n'autre despartament [...] ; aiçò-'quí sariá ar contra dar volguer dis poblants de l'organisaciu nòva, d'autant que Sant Agrève nimaissas Lo Chailar aviáun 'stat retenguts a mòdas de chap-luòcs de distrit. » Totasveses, les avises eriáun benprosses destrincats, e malgratsas que fòrças representents dar Naut Vivarés asquèssan damandat que formèssan parts dar despartament dar Velai, despartament que s'adevendriá la Nauta Lèira, la localetat de Pradèlas protestèt per qu'eriá restachada en 'quelh despartament. Lo 5 de janièr, lo conselh de la comuna mandèt a vanetas a la Constituanta 'na mociu disquent : « Aquò's 'mbé dòl que nos assabentaviam que'ls senhors deputats dar Velai cherchant de faire compréner diens lo despartament que soleciton la regiu de Pradèlas e que s'apièjon subre 'na deleberaciu prescuda per conselh politique de 'quelha ciutat a mòdas que 'la manifestava lo voler general dis ciutadans subr'un desmembrament dar Vivarés. Sosquèt deleberat a l'unenc a l'assemblada dar 5 de janièr que revoquèssan tota deleberaciu que non avosariá ponhsas lo voler dis ciutadans de Pradèlas achampats en assemblada generala e que solecitèssan les deputats dar Bas Vivarés, per finsas que Pradèlas formèssa parts dar despartament lhor ».
Fin-finalsas, a despart de la donança ar Velai dis dièsas comunas de la vijariá - e canton de s'adevenir - de Pradèlas, lo Vivarés se servèt l'unetat e s'adevenguèt lo despartament d'Ardecha.
Personalitats dar Vivarés
- Perdigon
- Lo cardenal Francés de Tornon
- Olivièr de Serres
- Lòis Nicolau
- Antoine Court
- Los fraires Montgolfier
- François-Antoine de Boissy d'Anglas
- Jean-Louis Giraud-Soulavie
- Honoré Flaugergues
- Marc Seguin
- Auguste Bravais
- Vincent d'Indy
- Louis-Georges Gouy
- Charles Seignobos
- Marie-Joseph Canteloube
- La familha Chazallon
- Lo Duc de Juèsa
Bibliografia
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
