Tessàlia
La Tessàlia es una region tradicionala e istorica de Grècia situida dins lo centre del país, al sud de la Macedònia e a l'èst de l'Epira. Es centrada a l'entorn d'una plana enrodada de relèu coma lo mont Olimp al nòrd.
Forma la majora partida de la periferias actuala de Tessàlia, qu'inclutz tanben l'èst de l'Epira e una partida de las illas Soparadas.
Etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Segon unes especialistas lo nom de Tessàlia ven d'aqueste dels envasissors Dorians, los « Thessaloi », per d'autres dels Teesprotes, abitants d'Epira.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]La Tessàlia correspond per la mai granda partida al bacin idrografic del Penèu, superior (plana de Karditsa a l'Oèst) e infrior (plana de Larissa a l'Èst), enrodat a l'Oèst pel massís del Pinde, al Nòrd-Èst pels monts Olimp e Ossa, a l'Èst pels monts Pelion e los puèges de Magnesia, al Sud-Èst pel golf Pagasetic a al Sud pel mont Otris. Es lo « granièr de blat » de la Grècia mas lo país conten tanben fòrça de vergièrs, d'olivetas, de vinhals e de bòrdas d'elevatge. Las vilas principalas son Larissa, Karditsa e Volos. La Tessàlia es traversada pels camins de fèrre e las autorotas ligant Atenas Teessalonica.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Pendent l'Antiquitat d'aquesta region a, per fòrça de pòbles, una importança estrategica, qu'es situida sus la rota de la Macedònia e de l'Ellespont. Possedava un important pòrt a Pagasas. Lo blat e lo bestial son las principalas riquesas de la region e une font comerciala vitala. La Tessàlia es tanben una de las raras regions de Grècia ont se pòt practicar l'elevatge dels cavals, d'ont l'importanta cavalariá que dispausavan los Tessalians.
Protoistòria
[modificar | Modificar lo còdi]La Tessàlia es longtemps ocupada per de populacions unicament pastoralas, benlèu los Pelasgs, que son remplaçats pels Aqueus cap a la mitat del millenàri II.
Antiquitat
[modificar | Modificar lo còdi]Las vilas principalas de Tessàlia son: Crannon, Larissa, Farsàlia e Feras. Son d'importança gaireben equivalenta e d'aqueste fach, pas cap d'entre elas pendnet l'istòria pòt pas pretendre a l’egemonia. L’aristocracia èra sola proprietària de la tèrra e possedissiá de vastes domènis ont practicavan pas que l’elevatge de cavals. L’agricultura èra confiada a de sèrvis, los Penestes que pagavan al proprietari un impòst e podavan gardar lo demai de la culhida. Avián un reng intermediari entre los esclaus e los òmes libres. Podavan pas èsser venduts, ni meses a mòrt. Èran tanben emplegats dins l'armada, dins la marina o dins la cavalariá. Segon un obratge de l’istorian Estafil, lo nom antic de la Tessçlia èra l’Eoliá.
L’Iliada despartit en sièos territòris los toponims (IL.II, 695-746) :
- Antròn la maritima, Itòn maire de las fedas, Filaquèa (litt. "Garda"), Pteleos dels lièchs d’èrbas en mata (ara Ftelia) e Pirasos la floridda, enclaus sacrat de Demetèr;
- Boïbe (ara Bio), Glafirai, Iòlcos plan bastida e Ferai près del lac Boebis;
- Meliboia, Metonèa, Olizòn rocasuda e Taumaquia (totes en Magnesia);
- Itomèa rocasuda, Oïcaliá (près de Tricca) e Tricca (ara Tricala);
- lo Mont Titanos de las blancas tèstas, Asterion, Iperèia (font), Ormenio ;
- Argissa, Elonèa, Gerenos (ont Nestor, segon una tradicion, seriá estat elevat), Girtonèa, Oloosson la blanca (ara Elassona), Ortèa.
Al sègle XII, la region es envasida per de tribús dorianas del Nòrd e del Nòrd-Oèst que migravan cap al Sud, mas son los Tessalians de Tesprocia que conqueriguèron la region. Los Tesprots son, amb los Molosses una de las principalas tribús d'Epira. Reduson la populacion indigèna a l'estat de sèrvis. E las familhas nòblas, coma los Aleuades, s'impausan cadunas dins un canton.
Capitan a constituir una Liga: La Liga tessaliana (o Confederacion tessaliana) qu'es dirigida per un magistrat federal, lo tagos. Al sègle VII, la Liga tessaliana es poderosa en Grècia del Nòrd e espandís son poder suls montanhòls vesins. La Tessàlia, majoritçria al conselh amfictionic de Dèlfes ne profiècha per espandre son influéncia en Grècia centrala. Impausa sa supremacia en Focídia e cerca quitament a sometre la Beocia.
La poténcia tessaliana es de corta durada. Al començament del sègle V AbC, los Tessalians son batuts pels Beociens e rebutats pels Focidians dins lor païses. Pendent las Guèrras Medicas, son d'en primièr someses als Persans alara que los Grècs decidisson d'abandonar la defensa de Tempèa per se retirar suls Termopils, mas pendnet l'invasion del Rei Persan [[Xerxes Ier|Xerxes sègle i]] (-486/-465) demandèron l'ajuda a Esparta.
Se sap de Xenofont que l'Atenian Critias menèt una vida aventurosa en Tessàlia; segon lo tesmonhatge de l’orator e biograf roman Filostrate d'Atenas, de lenga grèga, Critias faguèt mai pesucas las tiranniás de las ciutats tessalianas per son influéncia politica. Al començament de la Guèrra del Peloponès, la Tessàlia se liga amb Atenas; mai tard, pendent las guèrras entre la Macedònia e las ciutats grègas, la Tessàlia es una region tampon. Al sègle IV, l'ensag de Jason, tiran de Feras per realizar l'unitat de la region en -375/-374, provòca las intervencions dels Tebans e dels Macedonians sos ancians aliats, fasent la dralha a la conquista de la Grècia pel rei de Macedòni Felip II (-359/-336). La Tessàlia, vèrs -353/-352, es alara ligada a l’empèri Macedonian. Roma li torna son independéncia en -196, puèi es, en -148 incorporada a la provícia Romana de Macedònia. Jol regne de l'emperaire Sever Alexandre, forma una província separada de la Macedònia amb per capitala Larissa[1].
Edat Mejana e periòde otomana
[modificar | Modificar lo còdi]
En 395, los visigòts ravatjan la Tessàlia, "granièr de blat" de l'Ellada, abans de se dirigir cap al Peloponès, l'Epira, puèi la Dalmàcia e l'Itàlia. Larissa subís un sacatge, la populacion se refugia suls pemonts. La Tessàlia es alara integrada dins la "préeecture pratoriana" (ὑπαρχία τῶν πραιτωρίων) d'Illíria (Ἐπαρχότης Ἰλλυρικοῦ), que demora après la division de l'Empèri roman en 395. En 610, après dos sègles de patz relativa, son les tribús eslavas que s'installan dins le país. Las autoritats imperialas, que aqueste moment son presas amb los Persans sassanidas a l'èst e los avars al nòrd, preferisson engatjar aquestes eslaus coma de vassals e de las tropas auxiliaras en Grècia, puslèu que de las veire se ligar als avars coma èra lo cas sul Danubi. Pauc a pauc, aquestes nombroses eslaus de Tessàlia e del Peloponès s'ellenizan, contribuissent a manténer en Grècia lo fenotipe "grand e blond" qu'existissiá ja a partir de l'Antiquitat, mas qu'es recessiu. L'empèri roman d'orient (que nomenam "bizantin") instituís alara de "tèmas", prefecturas a l'encòp civilas e militaras: la Tessàlia fa partit del "tèma" de l'Ellada, levat de regions mai nordicas qu son ligadas a aqueste de Tessalònia (Tèma).
Al nòrd-oèst, del costa de las Meteòras (que la construccion comença al sègle XIV amb lo monge Atanasi), la Tessàlia se situa ara al contacte d'un novèl estat que regropa los Eslaus, los Valacs e los Grècs de l'interior de las tèrras de la peninsula dels Balcans: la Bulgaria. Las frequentas escarmossas e las guèrras entre aqueste Estat et l'Empèri, entretenon una inseguretat que fa damatge a l'agricultura e al desvelopament del país, que se despòbla. En 1018, al tèrme d'una guèrra longa e sanguinosa, l'emperaire Basili II ven a tornar reconquerir la peninsula dels Balcans anientissent la Bulgaria. Aquò provòca de grands desplaçaments de populacions, e per exemple los Valacs de Bulgaria que se dispersan: una partida d'entre eles migra cap a la Transilvània ont grossisson los rengs d'aqueste que ja s'i trapavan[2], mas un grand nombre s'installa en Tessàlia qu'es alara nomenada la "Granda Valaquia" (Μεγάλη Βλαχία) pels autors bizantins[3]. A lor torn, coma los Eslaus d'en primièr, aquestes Valacs romanofòns von s'ellenizar amb los sègles, los darrièrs sonque a la fin del sègle XIX. Païsans, tornan lo país en cultura e desvelopan lo pastoralisme, la lana de lors tropèls (Φλοϰάτες) essent reputada dins tot l'Empèri e servissent a confeccionar las capas dels soldats bizantins.
Encara dos sègles de patz relativa, e son a l'encòp los "Francs" (Φράγγοι - mot grèc designant los Occidentals catolics) que, pendent la quatrena crosada, pren la Tessàlia qu'es alara donada al Reialme latin de Salonica creat al benefici del magnat italian Bonifaci de Montferrat, decebut d'aver degut daissar a Baudoin de Flandra lo trône de l'Empèri latin de Constantinòble. Los "Francs", o "LatinsModèl:Page h'", asservisson e maltractan la populacion grèga e valaca, ortodòxa, que se revòlta: après 20 ans d'existéncia, lo reialme dels Montferrat s'aclapa e la Tessàlia es liberada (del vejaire grèc) per l'Estat grèc d'Epira. En 1266 o 1268, Miquèl II Docas d'Epira morís e so Estat es partejat entre sos filhs Nicefòr e Joan Ángel. Lo primier erite de la quita Epira alara que Joan, maridat a la filha de l'arquont valac de Tessàlia, recep aquesta amb per capitala Neopatras[4].
En 1261, l'Empèri bizantin se reforma, mas es ara plan aclapat e endeutat. En 1332, la Tessàlia es envasida e annexida per Esteve Dochan, l'emperaire dels Sèrbes. La garda pas que uèit ans, après que torna a l'Empèri bizantin per encara 53 ans. La potencia de l'Empèri grèc es pasmens mai qu'un sovenir, e Larissa cai dins las mans dels Turcs otomans en 1393. Alara, l'Empèri grèc es redusit a sa capitala Constantinòble, a Mistra e una illas Egèas. La Tessàlia, ela, es integrada a la província otomana de Romèlia (Rum-Eli - mot turc significant "país dels Romans" : en efièch los ancians ciutadans bizantins, alara que de lenga grèga, s'identifcavan encara coma "Romans", en grèc Ῥωμαίοι).
Coma los "Francs" abans eles, los Otomans, en Grècia, realizan un sistèma agricòla (Timars) constrenhent per la populacion, que mai someton al dèime, a la capitacion (haraç) e al devchirmè (παιδομάζωμα : razzia dels enfants, per ne far de janissaris). Las revòltas, frequentas, son reprimidas dins lo sang, e de nombrosas bendas d'insurjats se forman, semipanaires(κλέφτες: cleftes), semieròis.
Epòca contemporanèa
[modificar | Modificar lo còdi]Los cleftes jògan un ròtle non negligible dins la guèrra d'independéncia grèga al començament del sègle XIX, mas alara que lo Reialme de Grècia es reconegut en 1832, la Tessàlia deura esperar encara près de 50 ans per li èsser enfin ligada, al tèrme de la Conferéncia de Constantinòble, units lo 24 de ferbrièr de 1881 per que s'acabe lo chaples realizats pels Otomans en responsa a las revòltas de lors subjèctes cretians.
Es encara en Tessàlia que se debanèt la « guèrra de Trenta Jorns » de 1897 que la Grèca perdèt contra los Turcs, que deguèt daissar los passes separant la Tessàlia de la Macedònia.
Pendent la Segonda Guèrra mondiala, la Tessàlia foguèt d'en primièr ocupada per las tropas italianas, puèi, après le retirada d'aquestas en octobre de 1943, alemandas. Los nazis fusilhèron fòrça resistants e otatges, e deportèron los josieus grècs. Après la Segond Guèrra mondiala, unas fasas de la Guèrra civila grèga ensagnosiguèron tanben la Tessçlia, coma dins los monts del nòrd-oèst.
Es sonque après 1950 que le país podèt començar e reviscolar e se desvolopar, al mens fins a la crisi financièra de las annadas 2010, deguda a la deregulacion mondiala e als endeudaments de la Grècia, en partida consecutius als Jòcs olimpics de 2004. En Tessàlia subretot, la disparicion de l'agricultura de proximitat e lo desvolopament développement de l'agoindustria demanda d'investiments perucs que son encara pas amortits, la qualitat dels sols e la productivitat essent pas equivalentas a çò que se pòt observar e realizar en Bassa Saxònia, en Flandra o en Normandia.
Mitologia e literatura
[modificar | Modificar lo còdi]Dins la mitologia grèga, la Tessàlia èra lo reialme dels Centaures e dels Lapitas, e tanben d'ont se n'anèt l'expedicion dels Argonautas, Pelias e Eson essent reis d'Iolcos (ara Volos).
Dins la Tessàlia al sens general, l’Iliada destria l'Argos pelasgica (al sud) de la Tessàlia al sens restrench: Aquiles contraròtla la primièra (amb Alopèa, Alos, Ellas de las bèlas femnas, la Ftiá dels camps fertils e noiricièra d'eròis e Trequis) (II, 681-684 e I, 155); la segonda es divisada en diferents territòris (cf. Geografia pels toponims e numerotacion dels territòris) jos diferentas autoritats, a saber, en terr. 1 anc. Protesilas, puèi Podarcèus filhs d’Ificlos (II, 695-709), en terr. 2 Eumelos filhs d’Admete e d’Alcesta, la mai divina de las femnas e la mai bèla de las filhas de Pelias (II, 711-715), en terr. 3 Filoctèta puèi Medon bastard d’Oilèu per Rene (II, 716-728), en terr. 4 las mètges Podalira e Machaon, ambedos enfants d’Asclepios (II, 729-735;III, 193, 194, 204), en terr. 5 Euripil filh d'Evemon (II, 734-736) e en terr. 6 Polipètes filh de Piritoòs e d’Ipodamia, Leontèu filh de Coronos descendent de Cenèu (II, 738-746).
La Tessàlia es reputada dins l'Antiquitat per sas mascas poderosas: Ericto, mencionada al libre VI de La Farsàlia de Lucan coma Pamfila e Meroèa, qu'apareisson ambedoas dins las Metamorfòras d'Apulèu.
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ {{{títol}}}.
- ↑ Chroniques de Ioannès Skylitzès, 976, in : Petre Ș. Năsturel : Études d'Histoire médiévale, Inst. d'Histoire "Nicolae Iorga", vol. XVI, 1998
- ↑ Théophane le Confesseur et Cédrène, in : Nicolae Iorga, Teodor Capidan, Constantin Giurescu : Histoire des Roumains, ed. de l'Académie Roumaine ; chroniques de Ioannès Skylitzès, 976, in : Petre Ș. Năsturel : Études d'Histoire médiévale, Inst. d'Histoire "Nicolae Iorga", vol. XVI, 1998 et Ion Nistor : L'origine des Romans des Balkans et les Valachies d'Épire et de Thessalie, annales de l'Académie roumaine, série 3, tome 2, mém. 7, Bucarest 1944
- ↑ Nicholas Cheetham, Mediaeval Greece, Yale University Press, 1981, John V.A. Fine Jr., The Late Medieval Balkans, Ann Arbor, 1987, et Donald MacGillivray-Nicol (trad. Hugues Defrance), Les derniers siècles de Byzance, 1261-1453, Paris, Texto, 2008, ISBN: 978-2-84734-527-8.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]- Antiquitat romana