Sent Airard

Sent Airard es una anciana parròquia e aglomeracion d'Occitània, en Agenés, situada dins la ribièra de Dròt, prèp de Duràs, situada dins lo departament d'Òut e Garona de la region de Novèla Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Geografia

Observacions sul terrenh

A la fin de las annadas 60, se podiá trobar prèp de la RD 668 (anciana RN 668), a l'èst dels quatre camins que la fan se crosar ambe la RD 708 (anciana RN 708), qualques roïnas e de rèstas de coronas mortuàrias dins las tèrras lauradas, signes de la preséncia d'un ancian cementèri. Lo lòc èra encara conegut coma Sent Eyrard (en francés). Ara, dos ostals abandonats e arroïnats, una bòria que sembla datar del sègle XIX, de bastiments agricòlas e un ostal individual recent ocupan çò que deviá èsser lo siti del vilatge de Sent Airard. Parallèlament a la RD 708 e a l'èst d'aquela, un camin nommat Chemin De Saint-Eyrard (Camin de Sent Airard) davala dempuèi la vila de Duràs en direccion de la RD 668. Lo vilatge seriá donc a quicòm coma un km de la vila de Duràs, en direccion del sud-èst.

Localizacion de la parròquia de Sent Airard

Segon Frédéric Vincent, la parròquia èra limitada per Dròt al sud, per son afluent Dourdèze (nom francés : en occitan, Dordesa ? Dordèsa ?) a l'oèst, que la separa de Balaiçagas, de Savinhac e de Luberçac (ara, dins la comuna de Sent Sarnin de Duràs). Sent Airard fasiá çaquelà una longa protuberància sus la riba dreta d'aquel riu, que se vei encara sus la mapa de la comuna de Duràs, eretièra de Sent Airard, al nòrd del camin que mena a Esclòtas e a Pelagrua. Lo limit ambe l'anciana parròquia de Sainte-Foy-la-Petite (Sainte-Foy-Petit ? nom occitan a determinar), à l'èst, es pas conegut; Frédéric Vincent supausa que podiá èsser un petit riu afluent de Dròt. Las devesas comunalas pòdon pas èsser d'ajuda, puèi que Sainte-Foy-Petit es integrat a la comuna de Duràs.

Sant Airard èra una parròquia de la diocèsi d'Agen, al limit ambe la de Vasats. Ara, seriá en Òlt e Garona, al limit ambe la Gironda del costat de Dròt, mas los limits departamentals juntan pas brica ambe'ls limits de las ancianas diocèsis.

Lo vilatge èra al contacte de la ribièra de Dròt e de la basa del penjal, qu'es sus un faciès molassic de l’eocèn superior, de melhor cultivar que los vertadièrs tèrrafòrts.

Toponimia

Lo sant que dona lo nom a l'anciana parròquia ei grafiat Eyrard, Ayrard, Airand, Ayrald, etc. L'origina del nom es germanica, compausada benlèu del nom heri, que significa «armada» e de l'adjectiu hard, «fòrt, dur» . Bénédicte Boyrie-Fénié fornís doás atestacions latinas dins son Dictionnaire toponymique des Communes (du) Lot-et-Garonne a l'article Duras : Sancti Airardi (ecclesia ~) (tèxte datat de 977, dins las Costumas de La Rèula) e Sancti Airardi (villa ~) (1137). La datacion del primièr tèxte es discutida : poiriá èsser en realitat de la fin del sègle XII, perqué los monges de La Rèula avián interès a provar l'ancianetat de lors drets. Lo sent eponime ei probablament lo prumèr arquevesque d'Aush (cap a 879).

En se basant sus las atestacions latinas, que prepausan lo diftongue Ai- per la primièra sillaba, la grafia «Ey-» s'explica fòrt plan : tot [aj-] pretonic se muda en [ej-] dins la region dempuèi l'Edat mejana. Sembla donc que calga escriure Airard, prononciat [ej'rar]. Regionalament, la varianta sent del mot referencial sant es la sola coneguda. Una atestacion de 1126 presenta dins lo memòri de Frederic Vincent «prioratum Sancti-Heirardi ei donavimus...» mòstra que la tendéncia a far passar ai- pretonic a ei- es anciana.

Istòria

Primièrs testimoniatges arqueologics

Sent Airard es pas, e tant se'n manca, lo primièr vilatge poblat de la senhoriá de Duràs. Anzàs, vilatge disparegut situat prèp de Senta Coloma de Duràs, foguèt abitat dempuèi lo Neolitic. I agèt pas tanpauc de villa gallo-romana, pr'aquò cinc sitis segondaris d'abitat antics i son coneguts.

La populacion de Sent Airard mudada a Duràs

Tot lo ròdol de Duràs aparteniá al sègle XII a la vescomtat de Vesaume (Bezaume, Bezaumes, Bezalme, Bezalmes, Vezalme, Vezalmes, Vezaume, segon los tèxtes; en latin, l'archidiaconat de Bezaume se podiá escriure Archidiaconatus Vesalmensis). A l'epòca, Sent Airard èra çaquelà ligat al monastièr benedictin de La Rèula per la preséncia d'un priorat.

Dins una letra dels Benedictins de La Rèula al rei Loís VII de França, de 1137 o un pauc aprèp, aqueles monges de La Rèula se planhon que lo vescomte de Vesaume (probable qu'es Guilhèm Amaniu de Gabardan) e son fraire an mudat de fòrça la populacion de Sent Airard prèp d'un castèl que possedisson (se tracta donc del castèl de Duràs), çò que, en mai de las devastacions e autres inconvenients, fa pèrdre a l'abadiá los revenguts dels peatges e del mercat de Sent Airard.

La letra precisa que Sent Airard comptava mai de tres cents ostals. Amai se se pòt supausar que l'importància del lòc es volontàriament exagerada, Sent Airard èra probablament una vila dins lo contèxte del sègle XII.

Entre 1137 e 1233, data de la mencion d'un prior de Duras, lo priorat de Sent Airard foguèt tanben mudat de la vila anciana a la vila novèla, Duràs. Lo mantenement e desvolopament d'aquesta es assegurat per la reconciliacion entre la vescomtat de Vesaume e 'ls monges de La Rèula. La capèla Senta Magdalena de Duràs deviá existir tanlèu lo sègle XII, perqué la glèisa parroquiala de Sent Airard èra luènh de la vila.

Sent Airard demorèt parròquia

Doás visitas parroquialas dels avesques d'Agen fan paréisser clarament que Duràs es pas una parròquia e que depend de Sent Airard. La primièra es la de Nicolas de Villars, al començament del sègle XVII e la segonda, la pus explicita, es la de Jules Mascaron (1634-1703), en 1680. Lo títol es clar : "glèisa e parròquia de St Airard de Duràs, de Senta Fe la Petita son annèxa e de la capèla Senta Magdalena en la vila de Duràs".

I aprenèm que lo curat de Sent Airard ditz las messas dins la capèla Senta Magdalena, malgrat que, segon los abitants de Sent Airard, las deuriá dire dins la glèisa de sa parròquia, e que l'avesque precedent, Claude Joly, aviá defendut (visita episcopala dins la parròquia del 25 d'abril 1661) que se faguèsse cap foncion curiala a Duràs. Dempuèi la visita de Nicolas de Villars, i a un vicari en mai del curat, a la carga del priorat de Duràs (ancianament de Sent Airard) que depend dels benedictins de La Rèula e quand se'n pòt pas trobar un, la messa se ditz pas sovent a Sent Airard e encara mens a Senta Fe la Petita, son annèxa.

Lo curat e los abitants de Duràs declaran que i aviá sus una plaça una glèisa (e pas una capèla) a Duràs, pròva segon eles d'un ancian estatut parroquial, qu'aquesta glèisa èra consagrada a Nòstra Dòna e que los uganauds la desroquèron en 1562. Pr'aquò, es impossible de trobar traça d'aquesta glèisa dins los documents, nimai d'una parròquia de Duràs independenta de Sent Airard, çò que fa pensar que tot, glèisa e parròquia de Duràs, es una ficcion. Los istorians locals del sègle XIX ajustan que la glèisa èra gotica e qu'èra ampla; l'istòria es acceptada modèrnament per un autre istorian local, René Blanc, que dessenha, dins un plan de Duràs en 1500, l'emplaçament de la glèisa, sus la plaça situada davant lo castèl.

La demografia de Sent Airard a la fin de l'Ancian Regime

Segon una estimacion dels fòcs de la segonda mitat del sègle XVIII, la partida duraquesa de l'eleccion d'Agen compta 701 fòcs e Sent Airard n'a gaireben la mitat : 300 fòcs. A l'interior del total de Sent Airard, Duràs n'a un centenat (se tracta logicament de la vila intra muros) e l'annèxa de Sent Airard, Senta Fe la Petita, n'a 65. Lo nombre total de fòcs de la futura comuna de Duràs seriá donc de quicòm coma 365. Es un nombre coërent ambe'ls dels recensaments de 1793, que dona 1649 abitants, e de 1800 que ne dona 1501.

Ara, se cal gardar d'imaginar un vilatge de Sent Airard dont l'importància seriá a la mesura de la populacion de la parròquia. Avèm un mejan per no'n assegurar. La mapa de Belleyme (Belèime ?) , de las annadas 1780, mòstra que las futuras nacionalas 668 e 708 èron pas encara traçadas. Quand venguèron (al sègle XIX ?) las artèrias principalas del país de Duràs, i agèsse agut un vilatge un pauc important a costat de lor crosament, auriá pas mancat de desvolopar un barri dins aquel emplaçament privilegiat, malgrat la proximitat de la vila de Duràs.

Nòtas e referéncias

La font principala de l'article es lo memòri de mestresa de Frédéric Vincent sus l'istòria de la senhoriá de Duràs, consultable sul Web . Las referéncias de cada paragrafe portaràn sonque suls capítols e subdivisions del memòri e sus las autras fonts.