Programa Apollo

Lo centre de contraròtle de tir almoment del lançament d'Apollo 12.

Fichièr àudio
Neil Armstrong sur la Lune - Apollo 11
noicon
De dificultats per utilizar aqueles mèdias ? De dificultats per utilizar aqueles mèdias ?
modificar

Lo programa Apollo es lo Programa espacial dels Estats Units d'America que la NASA conduguèt pendent lo periòde 1961 – 1975 e que permetèt als Estats Units d'America d'enviar pel primièr còp d'òmes sus la Luna. Foguèt lançat per John F. Kennedy lo 25 de mai de 1961, subretot per redaurar lo prestigi estatsunian blaimat pels succèsses de l'astronautica sovietica, a una epòca que la Guèrra Freja entre ambedoas superpoténcias èra a l'apogèu.

Lo programa aviá per objectiu de pausar un òme sus la Luna abans la fin del decenni de 1960. Lo 21 de julhet de 1969, l'objectiu lo capitèron dos dels tres membres d'equipatge de la mission Apollo 11, Neil Armstrong e Buzz Aldrin. Cinc autras missions se pausèron mai tard sus d'autres sites lunars e i demorèron fins a tres jorns. Aquelas expedicions permetèron de portar 382 quilogramas de ròca lunara e d'i plaçar de batariás d'instruments scientifics. Los astronautas efectuèron d'observacions in situ pendent d'excursions sul sòl lunar d'una durada podent capitar 8 oras, assistits dempuèi Apollo 15 per un veïcul tot-terren, lo rover lunar.

Cap de vòl orbital estatsunian aviá estat realizat abans de mai de 1961. Per capitar l'objectiu fixat pel president, la NASA lancèt de programas destinats a preparar las futuras expedicions lunaras: lo programa Gemini per metre al punt las tecnicas de vòl espacial e de programas de reconeissença (Programa Surveyor, Ranger, etc.) per, entre autres, cartografiar las zònas d'alunissatge e de determinar la consisténcia del sòl lunar. Per aténher la Luna, los responsables acabèron per causir lo metòde audaciós del rendètz-vos en orbita lunara, que demanda de dispausar de doas naus espacialas que lo modul lunar destinat a l'alunissatge. La fusada giganta de 3 000 tonas Saturn V, capabla de plaçar en orbita bassa 118 tonas, foguèt realizada per lançar los veïculs de l'expedicion lunara. Lo programa gaudiguèt d'un budgèt considerable (135 miliards de dolars valor 2005) e mobilizèt fins a 400 000 personas. Dos accidents grèus foguèron a deplorar pendent lo projècte: l'incendi al sòl de la nau espaciala Apollo 1 que l'equipatge moriguèt brutlat e que provoquèt un repòrt de gaireben dos ans del calendièr e l'explosion d'una sèrva d'oxigèn de la nau espaciala Apollo 13 que l'equipatge subrevisquèt en utilizant lo modul lunar coma nau de secors.

Las missions lunaras permetèron d'aver una coneissença melhora del nòstre Satellit natural. Lo programa Apollo favorizèt l'espandiment de novelum dins lo domeni de las sciéncias dels materials e contribuiguèt al vam de l'informatica e tanben de metòdes de gestion de projècte e de tèst. Las fotos de la Tèrra, mond multicolòr isolat dins un espaci ostil, e aquelas de la Luna, mond gris e mòrt, favorizèron una presa de consciéncia mondiala sul caractèr excepcional e fragil de nòstra planeta. Lo programa es a l'origina d'una scission dins la comunautat scientifica e d'entre los decideires entre partisans d'una exploracion robotica jutjada mai eficaça e aqueles per que l'exploracion umana a una fòrta valor simbolica, que justifica son suscòst.

Lo contèxte

La Guèrra Freja

Article detalhat: Guèrra Freja.

Pendent los ans 1950, la Guèrra Freja èra a l'apogèu entre los Estats Units d'America e l'Union sovietica, ambedoas superpoténcias de l'epòca. Se manifestèt per d'afrontaments militars indirèctes (Guèrra de Corèa), e una corsa als armaments que se desvolopèron los missils intercontinentals portaires de tèstas militaras nuclearas capablas d'aténher lo territòri nacional de l'adversari. Ambedós païses desvolopèron aquelas fusadas utilizant largament los trabalhs e l'expertisa de sabents e tecnicians alemands qu'avián realizat lo primièr veïcul d'aquel tipe pendent la Segonda Guèrra Mondiala, la fusada V2. L'Union sovietica prenguèt l'avançada capitant en 1956 lo primièr tir d'un missil intercontinental, la R-7 Semiorka, davancièr de la fusada Soiuz. Aquela fusada de 280 tonas es fòrça poderosa perque deu portar una bomba A pesant 5 tonas. Los missils estatsunians de longa portada desvelopats mai tard, concebut per portar de bombas H tecnicament mai avançadas e mai leugièras (1,5 tona), son mens grandas e son encara en fasa d'estudi a la fin dels ans 1950^[1].

La corsa cap a l'espaci

Article detalhat: Corsa cap a l'espaci.

En julhet de 1955, los Estats Units d'America e l'URSS anoncièron, cadun de lor costat, que lançaràn un satellit artificial dins l'encastre de trabalhs scientifics prevists per l'An geofisic internacional (julhet de 1957—decembre de 1958)^[2]. Al començament de 1956, lo conceptor de la Semiorka, Serguèi Korolov, capitèt a convéncer los dirigents sovietics d'utilizar son missil coma lançaire espacial^[3]. Jos la suspresa generala, lo 4 d'octobre de 1957, l'Union sovietica foguèt la primièra a plaçar en orbita lo satellit Spotnik 1. L'opinion internacionala foguèt enfachinada per l'eveniment qu'anonciava lo començament d'una nòva èra tecnica e scientifica. Foguèt un tust pels responsables e l'opinion publica als Estats Units, fins ara persuadits de lor superioritat tecnica. Los dirigents sovietics, d'en primièr suspreses par l'impacte d'aquel lançament, comprenguèron alara lo prestigi internacional que lo regim pòt tirar dels succèsses de sa politica espaciala; decidiguèron de se lançar dins un programa ambiciós^[4].

A la meteissa epòca, lo programa Vanguard, parelh estatsunian del Programa espacial rus lançat mai tard e tròp ambiciós, es una seguida d'escacs. L'equipa de Wernher von Braun capitèt fin finala a lançar lo primièr satellit dels Estats Units d'America, Explorer 1, lo 1^èr de febrièr de 1958 mercé al lançaire Juno I improvisat amb un missil balistic Redstone. Mas la pichona talha de la carga utila comparada a aquela de l'Spotnik semblèt confirmar l'avançada sovietica. Quitament s'èra reticent a investir massissament dins l'espacial civil, lo president dels Estats Units Dwight D. Eisenhower decidiguèt lo 29 de julhet de 1958 de crear una agéncias espaciala civila, la NASA, que deguèt permetre d'unir los eforces estatsunians per contrar melhor las capitadas sovieticas: la corsa cap a l'espaci èra lançada^{[N 1]}. Lo meteis an comencèt lo programa Mercury que deguèt permetre la mesa en orbita de las primièras missions abitadas estatsunianas.

Mas los Sovietics, que dispausavan d'una avançada granda e d'una fusada fisabla podent portar una gròssa carga utila, contunhèron pendent los ans seguents de multiplicar las primièras: primièr èsser vivent plaçat en orbita amb la cana Laika (Spotnik 2), primièr satellit a escapar l'atraccion terrèstra (Luna 1), primièr satellit a s'espotir sus la Luna (Luna 2), primièra fòto de la fàcia amagada de la Luna (Luna 3), primièr èsser vivent a tornar vivent aprèp que domorèt dins l'espaci (los cans Belka e Strelka de Spotnik 5), primièr susvolada de Vènus (Venera 1).

Lo lançament del programa Apollo

Quand arribèt al poder en genièr de 1961, lo president John F. Kennedy, coma son predecessor, èra pauc aclin a donar de mejans importants al programa espacial civil^[5]. Mas lo lançament del primièr òme dins l'espaci pels Sovietics (Iurii Gagarin, 12 d'abril de 1961) o convenquèt de la necessitat de dispausar d'un programa espacial ambiciós per recobrar lo prestigi internacional perdut. L'escac del desbarcament de la Baia dels Pòrcs (abril de 1961) destinat a capvirar lo regim de Fidel Castro installat a Cuba, que damatgèt un pauc mai l'imatge dels Estats Units d'America davant las autras nacions, contribuiguèt tanben sens dobte a son cambi de posicion^[6].

John Kennedy demandèt a son vicepresident Lyndon B. Johnson de li designat un objectiu qui permetriá als Estats Units d'America de tornar prene l'egemonia a l'Union sovietica. D'entre las pistas evocadas èran la creacion d'un laboratòri espacial dins l'espaci e una simpla susvolada lunara. Lo vicepresident, qu'èra un viu suportaire del programa espacial, li respond que la recerca e l'industria estatsuniana an la capacitat d'enviar una mission abitada sus la Luna e lo recomandèt de retenir aquel objectiu^[7]. Lo 25 de mai de 1961, lo president anoncièt davant lo Congrès dels Estats Units d'America lo lançament d'un programa que deu menar d'astronautas del país sul sòl lunar « abans la fin de la decennia »^[8]^,^{[N 2]}. Confirma sa decision dins un autre discors demorat celèbre, « we choose to go to the Moon », lo 12 de setembre de 1962.

La proposicion del president recep un sosten entosiasta dels elegits de totes los orizonts politics e de l'opinion publica, traumatizats pels succèsses de l'astronautica sovietica^[9]. Lo primièr budgèt del nòu programa nomenat Apollo — nom causit par Abe Silverstein alara director dels vòls espacials abitats^[10]^,^{[N 3]} — foguèt votat a l'unanimitat pel Senat dels Estats Unis d'America. Los fons balhats a la NASA passèron de 500 milions de dòlars en 1960 a 5,2 miliards de dòlars en 1965, an de son budgèt máger. La NASA, mercé a son administrator James E. Webb, podèt obtenir cada an los fons que desirava fins al desbarcament sus la Luna, quitament quand lo sosten dels elegits s'aflaquissiá aprèp 1963. James Webb capitèt a obtenir lo supòrt solide del president Lyndon B. Johnson que succediguèt al presedent Kennedy assacinat en 1963^[11].

Lo desvolopament del projècte Apollo

La causida del metòde: lo rendètz-vos orbital lunar

Dempuèi 1959 d'estudis foguèron lançats dins l'agéncia espaciala dins una perspectiva de long tèrme, sul biais de pausar un veïcul abitat sus la Luna. Tres scenaris principals sortiguèron^[11] :

lo mandadís dirècte d'una nau sus la Luna (Direct Ascent): una fusada de fòrta poténcia envia la nau completa; aquel alunís sus la Luna puèi ne s'enlaira abans de tornar sus Tèrra;
lo rendètz-vos orbital a l'entorn de la Tèrra (EOR per Earth-Orbit Rendez-vous): per limiter los riscs e lo còst de desvelopament de la fusada Nova, los compausants de la nau son enviats en orbita terrèstra per doas o mai fusadas mens poderosas. Aqueles diferents elements son assemblats en orbita en utilizant possiblament una estacion espaciala coma basa arrèr. Lo debanament del vòl de la nau, enseguida, es lo mèsme qu'aquel del primièr scenari;
lo rendètz-vos en orbita lunara (LOR per Lunar Orbital Rendez-vous): una sola fusada es utilizada mas la nau espaciala compòrta dos sosensembles que se separan un còp que l'orbita lunara es atencha. Un modul dich « lunar » se pausa sus la Luna amb dos dels tres astronautas e se n'enlaira per tornar menar los astronautas fins al modul dich « de comanda », demorat en orbita a l'entorn de la Luna, que pren en carga lo retorn dels astronautas cap a la Tèrra. Aquela solucion permet d'estalviar de pes al respècte dels autres scenaris (fòrça mens de combustible es necessari per far alunir puèi s'enlairar los òmes) e permet de concebre una nau destinada a sa mission pròpriament lunara. E mai, la fusada de desvelopar es mens poderosa qu'aquela demandada pel primièr scenari.

Quand lo president John Kennedy donèt a la NASA, en 1961, l'objectiu de far alunir d'òmes sus la Luna abans la fin del decenni, l'evaluacion d'aqueles tres metòdes èra ancara pauc avançada. L'agéncia espaciala mancava d'elements: aviá pas encara realizat un sol vertadièr vòl espacial abitat (lo primièr vòl orbital de la capsula Mercury se faguèt sonque en setembre de 1961). L'agéncia espaciala podava pas evaluar l'amplor de las dificultats soslevadas pels rendètz-vos entre veïculs espacials e mestrejava pas l'aptitud dels astronautas a suportar de longas demoranças dins l'espaci e a i trabalhar; e mai los lançaires patiguèron d'una seriá d'escacs que l'incita a la prudéncia dins las causidas de las tecnicas.

Atal, pr'amor que la causida del metòde condiciona las caracteristicas d'aqueles veïculs espacials e dels lançaires de desvelopar e que tot retard pres dins aquela decision impacta lo tèrme, la NASA prenguèt mai d'un an, passat en estudis e en debats, abans que lo scenari del LOR siá fin finala causit.

Al començament d'aquela fasa d'estudi, la tecnica del rendètz-vos en orbita lunara (LOR) es la solucion qu'aguèt mens de supòrts malgrat las demonstracions detalhada de John C. Houbolt del Centre de Rececas de Langley. Al vejaire de fòrça especialistas e responsables de la NASA, lo rendètz-vos entre modul lunar e modul de comanda a l'entorn de la luna pareis instintivament tròp riscat: se los moduls capitan pas a se jónher en orbita lunara, los astronautas ocupant lo modul lunar an pas pas la possibilitat de frenar lor veïcul per se daissar davalar cap a la Tèrra al contrari dels autres scenaris; son alara condemnats a tornejar indefinidament a l'entorn de la Luna. Los avantatges del LOR, subretot lo ganh sus la massa a plaçar en orbita, son pas apreciats a lor justa mesura. Pasmens, a mesura que los autres scenaris son apregondits, lo LOR ganhava en credibilitat. Los partisans del vòl dirècte — Max Faget e los seus òmes del Centre dels Vòls Abitats prenguèron en compte de la dificultat de far alunir una nau completa sul sòl lunar accidentat e amb de caracteristicas incertanas^[12]. Lo quite Wernher von Braun, que menava l'equipa del Centre de vòl espacial Marshall que deguèt desvelopar lo lançaire es partisan d'un rendètz-vos orbital terrèstre, acabèt per èsser convençut que lo LOR es l'unic scenari capable dels respectar lo tèrme fixat pel president Kennedy.

Al començament de l'estiu 1962, alara que los principals responsables de la NASA èra totes convertits al LOR, aquel scenari butava contra lo vetò de Jerome B. Wiesner, conselhièr scientific del president Kennedy. La causida del LOR foguèt fin finala acceptada lo 7 de novembre de 1962. A partir de julhet, 11 societats aerospacialas estatsunianas foguèron sollicitadas per la construccion d'un modul lunar sus la basa d'un quasèrn de las cargas somàrias^[13].

Un cambiament d'escala

Lo primièr estatge de la fusada Saturn V en cors de construccion al centre de Michoud

Lo 5 de mai de 1961, qualques jorns abans lo lançament del programa Apollo, l'astronauta Alan Shepard efectuèt lo primièr vòl espacial estatsunian (mission Mercury 3). De fach, es un simple vòl suborbital perque la fusada Mercury-Redstone utilizada (i a pas d'autre lançaire disponible) aviá pas una poténcia sufisenta per plaçar en orbita la pichona capsula espaciala Mercury d'una massa un pauc superiora a una tona^{[N 4]}. Lo programa lunar demanda de poder plaçar en orbita bassa una carga utila de 120 tonas. Lo cambi d'escala que ne resulta es plan important: la NASA passèt de la fusada de 30 tonas que lancèt Alan Shepard a las 3 000 tonas de Saturn V qu'obliguèt a desvelopar de motors d'una poténcia fins alara jamai atencha e a utilizar de tecnologias novèlas coma l'utilizacion de l'idrogèn liquid.

Los personals afectats al programa espacial civil cresquèron al respècte. Entre 1960 e 1963, lo nombre d'emplegats de la NASA passèt de 10 000 a 36 000. Per aculhir los nòus efectius e dispausar d'installacions adaptadas al programa lunar, la NASA creèt tres nòus centres totes afectats al programa Apollo amb de perimètres precisament delimitats:

Lo Manned Spacecraft Center (MSC)^{[N 5]}, edificat en 1962 prèp d'Houston al Tèxas, foguèt destinat a la concepcion e la qualificacion de las naus espacialas (modul lunar e CSM), l'entraïnament dels astronautas e lo seguit de las missions depuèi lo començament. D'entre las installacions presentas sul site, i a lo centre de contraròtle de las missions, los simulators de vòl e dels equipaments destinats a simular las condicions espacialas e utilizats per testar las liurasons dels industrials. Lo centre èra dirigit per Robert Gilruth, ancian engenhaire de la NACA, que ten un ròtle de primièr plan per l'activitat dels vòls abitats dempuèi 1958. Al contrari dels dos autres establiments creats pel programa Apollo, lo MSC foguèt activat pel programa Gemini. Emplegava en 1964 15 000 personas que 10 000 emplegats de societats aerospacialas^[14]^,^[15].

Lo Centre de vòl espacial Marshall (George C. Marshall Space Flight Center o MSFC) es una anciana installacion de l'Armada de Tèrra (Redstone Arsenal) situada prèp de Huntsville dins l'Alabama transferida en 1960 a la NASA amb los especialistas en majoritat alemands de missils balistics dirigits par Wernher von Braun qu'i trabalhèron. Von Braun ne demorèt responsable fins a 1970. Lo centre èra especializat dins la concepcion e la qualificacion dels lançaires de la familha Saturn. S'i trapavan los bancs d'ensages, de burèus d'estudi e d'installacions d'assemblatge. Los primièrs exemplars de la fusada Saturn I i foguèron bastits abans que la rèsta de la produccion siá confiat a l'industria. Empleguèt fins a 20 000 personas^[14]^,^[16].

Lo Centre espacial Kennedy (KSC), situat sus l'illa Meritt en Florida, es lo site ont son lançadas las fusadas gigantas del programa Apollo. La NASA qu'aviá besonh d'installacions a l'escala de la fusada Saturn V construguèt en 1963 aquela novèla basa de lançament que tòca aquela de Cape Canaveral apartenent a l'Armada de l'Aire dels Estats Units d'America e d'ont avián estat lançadas, fins ara, totas las missions abitadas e las sondas espacialas de l'agéncia^[17]. Lo centre efectua la qualificacion de la fusada assemblada (« all up ») e contraròtle las operacions sul lançaire fins a son envòl. Emplegava en 1965 fins 20 000 personas. Al còr del centre espacial, lo complèxe de lançament 39 compòrta 2 airals de lançament e un immens bastit d'assemblatge, lo VAB (nautor 140 mètres), que mai d'unas fusadas Saturn V podavan èsser preparadas en parallèl. De plataformas de lançament mobilas permetent de transportar la fusada Saturn assemblada fins al site de lançament. Lo primièr lançament dempuèi lo nòu terren foguèt aquel d'Apollo 4 en 1967. Fins a 2011, lo complèxe èra utilizat per lançar la nau espaciala americana^[14]^,^[18].

D'autres establiments de la NASA, jogavan un ròtle mens dirècte que s'ocupavan sonque d'una partida de lor activitat pel programa Apollo. En 1961, lo John C. Stennis Space Center foguèt edificat dins l'Estat del Mississipí. Lo nòu centre dispausava de bancs d'ensags utilizats per testar los motors-fusadas desvelopats pel programa^[19]. L'Ames Research Center es un centre de recerca ancian (1939) situat en Califòrnia que las bufariás èran utilizadas per realizar la forma de la capsula Apollo en vista de son entrada dins l'atmosfèra terrèstra. Lo Langley Research Center (1914), situat a Hampton (Virgínia) abrigava d'autras bufariás. Foguèt utilizat fins a 1963 coma sèti al MSC e contunhèt, en seguida, d'abrigar de simulators del programa. Lo Jet Propulsion Laboratory (1936), prèp de Los Angeles (Califòrnia), èra especializat pel desvelopament de las sondas espacialas. Dins aquel centre foguèron concebudas las familhas de sondas espacialas que permetèron de reconéisser lo mitan lunar (programme Surveyor, etc.)^[20].

Lo ròtle de l'industria astronautica

Las principalas entrepresas de l'astronautica foguèron fòrtament implicadas dins lo programa que se traduguèt per un aument considerable dels personals — aquel destinat als projèctes de la NASA passèt dins aquel periòde de 36 500 fins a 376 500 — e la construccion d'establiments de granda talha. La societat californiana North American, avionaire celèbre per aver bastit los B-25 e lo caçaire Mustang pendent la Segonda Guèrra Mondiala, tenguèt un ròtle central dins lo programa. L'arrèst e l'escac de fòrça projèctes aeronautics conduguèt son president a misar sul desvelopament de l'astronautica. La societa èra ja coneguda dins lo domeni produsent l'avion fusada X-15. Pel programa Apollo, la societat provesiguèt gaireben totes los compausants sensibles levat lo modul lunar qu'èra confiat a la societat Grumman situada a Bethpage, Long Island (Estat de Nòva York). La division motor Rocketdyne de North American fabricava los dos principals motors-fusadas los J-2 e F-1 dins l'usina de Canoga Park, alara que sa division Espace bastissiá lo segond estatge de la Saturn V a Seal Beach e lo modul de comanda e de servici Apollo a Downey. L'encendi de la nau Apollo 1 e fòrça problèmas encontrats dins lo desvolopament del programa provocant la fusion de North American amb la societat Rockwell Standard Corporation en 1967; lo nòu grop desvolopèt dins los ans 1970-1980 la nau espaciala americana abans d'èsser absorbada en 1996 per Boeing. La societat McDonnell Douglas bastissiá lo tresen estatge de la Saturn V a Huntington Beach en Califòrnia alara que lo primièr estatge foguèt bastit dins l'establiment de Michoud (Loïsiana) de la NASA per la societat Chrysler. D'entre los fornidors mágers lo laboratòri dels instruments del Massachusetts Institute of Technology (MIT) que concebiá lo sistèma de pilotatge e de navigacion de las doas naus abitadas Apollo^[21].

Un desfís tecnic e organizacional de primèra

Lo projècte Apollo èra un desfís de primièra sul plan de la tecnica e de l'organizacion: caliá ajustar un lançaire espacial que lo gigantisme donèt de problèmas jamai encontrats fins ara, dos nòus motors innovants per lor poténcia (F-1) o lor tecnologia (J-2), de naus espacialas d'una granda complexitat amb una exigéncia de fisabilitat nauta (probabilitat de pèrda de l'equipatge inferiora a 0,1 %) e un calendièr serrat (8 ans entre lo començament del programa Apollo e la data finala fixada pel president Kennedy pel primièr alunissatge d'una mission abitada). Lo programa coneguèt fòrça fracasses pendent la fasa de desvelopament que totes foguèron resolguts mercé a la mesa a disposicion de fons excepcionals amb punt culminant en 1966 (5,5 % del budgèt federal balhat a la NASA), mas tanben una mobilizacion d'actors dins totes los nivèls e la realizacion de metòdes organizacionals (planificacion, gestion de crisis, gestion de projècte) que difusèron dins lo mond de l'entrepresa.

Budgèt de la NASA entre 1959 e 1970 (en miliards de dolars)^[22]^,^[23]
An	1959	1960	1961	1962	1963	1964	1965	1966	1967	1968	1969	1970
Budgèt del programa Apollo				0,535	1,285	2,27	2,51	2,97	2,91	2,556	2,025	1,75
Budgèt total de la NASA	0,145	0,401	0,744	1,257	2,552	4,171	5,093	5,933	5,426	4,724	4,253	3,755
Budgèt NASA ( % del budgèt de l'Estat federal )	0,2	0,5	0,9	1,4	2,8	4,3	5,3	5,5	3,1	2,4	2,1	1,7

La mesa al punt del motor F-1, d'arquitectura convencionala mas d'una poténcia excepcionala (2,5 tonas d'ergòls brutlats per segonda) èra fòrça loga a causa de problèmas d'instabilitat al nivèl de la cambra de combustion que foguèron resolguts sonque combinant d'estudis empirics (coma l'utilizacion de pichonas cargas explosivas dins la cambra de combustion) e trabalhs de recerca fondamentala^[24]. Lo segon estatge de la fusada Saturn V, qu'èra ja un esplech tecnic a causa de la talha de la sèrva d'idrogèn, aguèron plan de mal a enfrentar la cura d'amagriment imposada per l'aument de la carga utila a mesura de son desvelopament^[25]. Mas las dificultats mai importantas toquèron los dos moduls abitats del programa: lo CSM e lo modul lunar Apollo. Lo lançament del desvelopament del modul lunar aviá pres un an de retard a causa de las esitacions sus lo scenari del desbarcament lunar. Èra un veïcul entièrament nòu que cap d'experiéncia precedenta se podava far referéncia, e mai èra fòrça complèxe a causa de son ròtle. Los problèmas multiples — massa plan superiora a las previsions, dificultat de concebre de logicials indispensables per la mission, qualitat deficienta, motorizacion — provoquèron de retards tan importants qu'un temps menacèron lo tèrme del programa tot entièr^[26]^,^[27]^,^[28]^,^[29].

Los tèsts avián una importáncia considerabla dins l'encastre del programa perque representèron prèp de 50 % de la carga de trabalh totala. L'avançada de l'informatica permetèt pel primièr còp dins un programa astronautica, de debanar automaticament la sequéncia dels tèsts e l'enregistrament de mesuras de centenats de paramètres (fins 1000 per un estatge de la fusada Saturn V) çò que permetèt als engenhaires de se concentrar sus l'interpretacion dels resultats e mermar la durada de la fasas de qualificacion. Cada estatge de la fusada Saturn V èra somés a quatre sequéncias de tèst: un tèst sul site del constructor, dos sul site del MSFC, amb e sens mesa al fuòc amb de sequéncias de tèst per sossistèma puèi repeticion del compte al revèrs e un tèst d'integracion fin finala al centre espacial Kennedy un còp la fusada assemblada^[30].

Los astronautas: recrutament, ròtle e entraïnament

Lo primièr grop de 7 astronautas seleccionats pel programme Mercury avián estat recrutat d'entre los pilòts d'ensags militars avent un diplòma de nivèl minim de licéncia dins de domenis tocant a l'engenheriá, vièlh de mens de 40 ans e satisfasent un ensems de critèris fisics e psicologics. Las seriás de recrutament efectuadas en 1962 (9 astronautas del grop 2), 1963 (14 astronautas del grop 3) e 1966 (15 astronautas del grop 5) suportèron los mèmes critèris de causida en baissant l'edat a 35 puèi 34 ans, amb mendre d'oras de vòl necessàrias e espandissent la gama des diplòmas acceptats. En parallèl, dos grops d'astronautas scientifics amb un doctorat foguèron recrutat en 1965 (grop 4) e 1967 (grop 6) qu'un sol volará^[31].

Los astronautas passavan fòrça temps dins los simulators del CSM e del modul lunar mas tanben recebèron, entre autres, des cors d'astronomia per la navigacion astronomica, de geologia per los preparar a l'identificacion de ròcas lunaras e de fotografia. Passèron d'oras de vòl sus avions d'entraïnament de reaccion T-38 per mantenir lors competéncias de pilòt (3 astronautas del grop 3 se tuèront en s'entraïnant sus T-38). Èran implicats fòrça en amont dins lo processés de concepcion e realizacion de las naus abitadas^[32]. Fin finala, lor èran demandat de consacrar una partida de lor temps a d'afars de relacions publicas qu'èran de tornadas dins las entrepresas que participavan al projècte. Deke Slayton tenguèt ròtle oficiós mas efectiu de cap dels astronautas causissent los equipatges de cada mission e defendent lo vejaire dels astronautas pendent l'elaboracion del projècte e de las missions^[33].

Los veïculs espacials Apollo èran d'en primièr concebuts per donar una autonomia completa a l'equipatge en cas de talh de comunicacions amb lo centre de contraròtle sus Tèrra. Aquela autonomia balhada pels programas del sistèma de navigacion e de pilotatge foguèt dins los fachs plan mermada quand las proceduras seguidas per las missions Apollo se fixèron: èra lo contraròtle al sòl a Houston que donava los principals paramètres coma la posicion de la nau espaciala e lo vector de la pujada abans cada alucatge dels motors. Houston dispausava al moment dels primièrs vòls cap a la Luna de mejans de calcul mai poderoses e, mercé a la telemesura, coneguèt perfièchament la posicion de las naus e lor trajectòria. Un còp una fasa de vòl engatjada, èra al torn a l'ordinator de bòrd d'aplicar las correccions necessàrias se basant sus de captors e sas capacitats de calcul. Encara, de l'ordinator que tengava un ròtle máger pel contraròtle dels motors (foncion autopilòt) e que gerissiá fòrça sossistèmas, per aquò era chafrat lo quatren òme de l'equipatge^[34]. Sens l'ordinator, los astronautas n'aurián pas pogut pausar lo modul lunar perque el sol podava optimizar sufisentament la consomacion de carburant per profeitar dels marges flacs disponibles^[35].

La recerca de fisabilitat

La NASA èra, dempuèi lo començament del projècte, fòrça sensibla als problèmas de fisabilitat. Lo mandadís d'astronautas sul sòl lunar èra una entrepresa fòrça mai riscada que los vòls espacials a l'entorn de la Tèrra. Per las missions en orbita terrèstra, en cas d'incident grèu, lo retorn se fasiá pro aisidament amb un buf de las retrofusadas. Al contrari, un còp que la nau daissava l'orbita terrèstre, un retorn dels astronautas sus Tèrra demandava que los principals sossistèmas conescan cap de defalhança. De biais pro empiric, la NASA aviá determinat que los compausants de la nau deurián permetre d'aténher una probabilitat de succès de mission de 99 % alara que la probabilitat de pèrda de l'equiptage deuriá èsser inferiora a 0,1 % sens prene en compte compte las micrometeorits e los rais cosmics que los efèctes èran mal coneguts a l'epòca^[36]^,^{[N 6]}. L'arquitectura dels sossistèmas e la qualitat dels compausants elementaris dels veïculs e del lançaire deurián doncas respectar aqueles objectius.

De causidas tecnicas garantissent une granda fisabilitat foguèron retengudas sul modul lunar coma sul modul de comanda e de servici. Los ergòls liquids utilizats pels motors son ipergolics, es a dire que s'alucan espontanèament quand son meses en contacte que se pòt gaire empachar qu'un sistèma d'alucatge defalhe. Lor mesa jos pression es efectuada classicament mercé a d'èli supriment l'utilizacion a una fragila turbopompa. Per aténher lo taus de fisabilitat visada suls autres sossistèmas, la NASA envisatjèt d'en primièr de donar als astronautas la possibilitat de reparar los compausants defalhants. Mas aquela causida supausa de formar los astronautas a de sistèmas nombroses e complèxes, de portar d'aisinas e de pèças de cambi e de far accessibles los compausants de reparar, çò que fa que serián vulnerables a l'umiditat e a la contaminacion. La NASA renoncièt a aquela solucion en 1964^[37] e decidiguèt d'integrar dins la concepcion de la nau de solucions de contorn permetent de resòlvre tota anomalia damatjant un sossistèma critic.

En cas de pana, de sistèmas de secors prenent lo relai dins un mòde mai o mens degradat. Atal, lo sistèma de navigacion del modul lunar (ordinator e sistèma inercial) èra doblat per un sistèma de secors desvolopat per un autre constructor per evitar qu'una meteissa familha de logicial meta en pana los dos sistèmas. Los quatre grops de motors de contraròtle d'atitud son gropat en parelhs independents, cadun podent cobrir lo besonh en mòde desgradat. Lo sistèma de regulacion termica èra doblat. Los circuits d'alimentacion electrica tanben èra doblats. L'antena de telecomunicacions en benda S podava èsser remplaçada per doas antenas mai pichonas en cas de defalhença. Pasmens aviá pas de parada a una pana de motor: sols de tèsts prigonds amb un maxim de realisme podavan permetre d'aténher lo taus de fisabilitat esperat. De solucions tecnicas conservatrises mas esprovadas foguèron dins qualques casses retenguts. Foguèt lo cas de l'energia electrica sul modul lunar (causida de las batarias), dels sistèmas pirotecnics (causida de sistèmas existissent estandardizats e esprovats) coma l'electronica al bòrd (los circuits integrats, pasmens qu'acceptats dins los ordinators, foguèron pas retengudas per la rèsta de l'electronica).

Segon Neil Armstrong, los responsables del projècte avián calculat que poiriá aver gaireben 1 000 anomalias per cada mission Apollo (fusada, CSM e LEM), chifra extrapolat del nombre de compausants e del taus de fisabilitat exigit dels constructors. seràn de fach en mejana 150^{[N 7]}, çò qu'Armstrong atribuguèt a l'implicacion excepcionalament fòrta de las personas avent trabalhat sul projècte^[38].

Lo programa lunar sovietic en tela de fons

Article detalhat: Programa lunar abitat sovietic.

Dempuèi Spotnik 1, los dirigents de l'Union Sovietic e los responsables del Programa espacial sovietic avián totjorn capitat a mantenir lor avança sul programa estatsunian. Aviá cap de dopte dins l'esperit dels dirigents dels Estats Units d'America coma l'opinion publica que l'URSS anava lançar lo seu programa de vòl abitat cap a la Luna e avent per tòca de capitar abans los Estats Units d'America per conservar lo prestigi associat a lor dominacion pendent la primièra fasa de la corsa a l'espaci. Pasmens, aprèp una declaracion publica en 1961 d'un dirigent sovietic semblant que pareis afrontar lo desfís, pas mai d'informacion oficiala filtrèt sus l'existéncia d'un programa lunar abitat sovietic al punt de provocar lo dobte sus son existéncia per qualques representants del congrès dels Estats Units d'America que comencèron, per aquela rason, a contestar lo budgèt balhat al programa Apollo a partir de 1963^[39]. Mas, pels dirigents de la NASA, la menaça d'una capitada sovietica exerçava una pression de contunh sul calendièr del programa Apollo^{[N 8]}: la decision de lançar la mission circumlunar Apollo 8, alara que la nau espaciala Apollo èra pas completament qualificada, constituissiá dins una mesura une presa de risc, qu'aviá estat largament motivada per la paur de se far doblar pels Sovietics. D'indicis menèron enseguida a baissar la pression suls decideires de la NASA dins la darrièra linha drecha que precediguèt lo lançament d'Apollo 11. Pendent los ans 1970, pas cap d'informacion filtrèt sus la realitat del programa sovietic e dins l'ambient de desencantament que seguèt la fin de programa Apollo, lo celèbre jornalista Walter Cronkite anoncièt grevament a son public que l'argent despensat per el aviá estat degalhat, perque «los Russes jamai avián estat dins la corsa»^[40]. Es sonqu'amb la glasnost a la fin dels ans 1980 que comencèron a paréisser qualques informacions sul subjècte e calguèt esperar la casuda de l'URSS per que la realitat del programa lunar sovietic siá reconeguda pels dirigents russes.

Al començament dels ans 1960, lo programa espacial abitat sovietic, tan performant fins ara, venguèt confús. Sergueï Korolev, a l'origina dels succèsses mas manifèstes de l'astronautica sovietica, comencèt a concebre a l'epòca la fusada giganta N-1 per que demandava lo desvelopament de motors criogenics performants (es a dire utilisant d'idrogèn coma aqueles en desvolopament en America) mas o neguèt Valentin Glochko que possedava un monopòli sus la fabricacion dels motors-fusadas. Pas cap de programa lunar aviá estat lançat en 1961 perque los responsables sovietics èran persuadits que la NASA anava cap al fracas^[41]. Lo primièr secretari del PCUS Nikita Khrushchov demandèt en junh de 1961 a son aparat Vladimir Tchelomeï^[42], rival de Korolev, de desvolopar un lançaire, lo Proton e una nau LK-1 (LK per Lounnyï korabl' - Лунный корабль - nau lunar) en vista d'un vòl abitat circumlunar. Korolev ripostèt en prepausant una mission de desbarcament lunar basada sus una nau concurrenta, lo Soïoz (Союз), capable de realizar de rendètz-vos en orbita e un modul d'aterriment L3. Constatant los progresses estatsunians, Khrushchov decidiguèt fin finala lo 3 d'agost de 1964, amb 3 ans de retard, de lançar las equipas sovieticas dins la corsa cap a la Luna: los programas Proton (Прото́н) / Zond (Зонд, « sonda ») de susvolada de la Luna per una sonda inabitada e N1-L3 de desbarcament d’un cosmonauta sus la Luna de Korolev recebèron alara lo fuèc verd del Politburo^[43]. Mas, la destitucion de Khrushchov, remplaçat per Leonid Brejnev al cap del Partit comunista de l'URSS en octobre del meteis an, provoquèt de nòvas esitacions e de problèmas dins la reparticion dels fons entre ambedos programas^[44].

Pro andicapat per la mòrt de Korolev en 1966 e per l'insufiséncia dels mejans financièrs, lo desvelopament de la fusada N-1 encontrèt de problèmas majors (4 vòls, 4 escacs en 1969-1971) que provoquèt l'abandon lo 2 de mai de 1974. Foguèt la fin de las ambicions lunaras de l'URSS^[45]. Lo lançaire Proton coma la nau Soïoz aprèp de començaments laborioses an a l'ora d'ara un ròtle central dins lo programa espacial rus.

Los compausants del programa Apollo

Los principals compausants del programa Apollo son la familha de lançaires Saturn e de la doas naus abitadas: lo CSM e lo modul lunar. Per la demorança sus la Luna, un veïcul foguèt desvelopat e tanben un ensems d'instruments scientifics, l'ALSEP.

Las fusadas Saturn

Tres tipes de lançaires foguèron desvelopats dins l'encastre del programa Apollo: Saturn I que permetèt de confirmar lo mestritge de la mèscla LOX/LH2, Saturn IB utilizat pels primièrs tèsts de la nau Apollo en orbita terrèstra e fin finala, lo lançaire pesuc Saturn V que las performanças excepcionalas e jamai despassada fins ara, permetèron las missions lunaras.

Un lançaire pesuc pels satellits militars

Los davancièrs dels lançaires Saturn precedent lo programa Apollo e la creacion de la NASA. Al començament de 1957, lo Departament de la Defensa dels Estats Units d'America (DOD) identifiquèt lo besonh d'un lançaire pesuc permetent de plaçar en orbita de satellits de reconeissença e de telecomunicacions pesant fins a 18 tonas. A l'epòca, los lançaires estatsunians mai poderoses en desvolopament podavan pel mai lançar 1,5 tona en orbita bassa car derivan dels missils balistics fòrça mai leugièrs pan mai que lors omológs sovietics. En 1957, Wernher von Braun e los seus engenhaires, venguts coma el d'Alemanha, trabalhavan a la realizacion dels missils intercontinentals Redstone e Jupiter dins l'Army Ballistic Missile Agency (ABMA), un servici de l'Armada de tèrra dels Estats Units d'America situat Huntsville (Alabama). Aquela administracion li comanda un lançaire permetent de respondre a la demanda del DOD. Von Braun prepausèt un veïcul, que nomenèt Super-Jupiter, que lo primièr estatge, constituit de 8 estatges Redstone enfaissat a l'entorn d'un estatge Jupiter, donant 680 tonas de buf necessari per lançar los satellits pesucs. La corsa cap a l'espaci, que comencèt a la fin de 1957, convenquèt lo DOD, après examen de projets concurrents, de finançar en agost de 1958 lo desvelopament d'aquèl estatge 1 ara rebatejat Juno V puèi fin finala Saturn (la planeta situada al delá de Jupitèr). Lo lançaire utiliza, a la demanda del DOD, 8 motors-fusadas H-1 simple evolucion del propulsor utilizat sus la fusada Jupiter, çò que permetèt d'o realizar aviament^[46].

La recuperacion del projècte Saturn per la NASA

Pendent l'estiu de 1958, la NASA, que vengava d'èsser creada, identifiquèt lo lançaire coma un compausant clau de son programa espacial. Mas al començament de 1959, lo Departament de la Defensa decidiguèt d'arrestar aquel programa costós que los objectius o cobrissián d'autres lançaires en desvolopament. La NASA obtenguèt son transferiment dins lo seu projècte e de meteis per las equipas de von Braun fin de 1959; aquò venguèt efectiu a la prima de 1960 e la nòva entitat de la NASA prenguèt le nom de Centre de vòl espacial Marshall (George C. Marshall Space Flight Center MSFC).

La question dels estatges superiors del lançaire fins ara demorèt en suspens: l'utilizacion d'estatges de fusada existissentas, tròp pauc poderoses e d'un diamètre tròp pichon, èra gaire satisfasanta. Fin a 1959, un comitat de la NASA trabalhava sus l'arquitectura dels futurs lançaires de la NASA. Son animator, Abe Silverstein, responsable del centre de recerca Lewis èra partisan de la propulsion amb de moteurs utilisant lo parelh idrogèn/oxigèn en experimentacion sus la fusada Atlas-Centaur, capitèt a convéncer lo von Braun reticent d'apondre d'estatges superiors a la fusada Saturn. Lo comitat identifiquèt dins son rapòrt final sèis configuracions de lançaires de poténcia creissenta (codificats A1 fins a C3) permetent de respondre als objectius de la NASA tot en realizant progressivament lo modèl mai poderós. Lo centre Marshall estudiava en parallèl un lançaire gigant capable d'enviar una mission cap a la Luna: aquela fusada foguèt nomenada Nova, èra dotada d'un primièr estatge provesissent 5 300 tonas de buf e èra capable de lançar 81,6 tonas sus una trajectòria interplanetària^[46].

Los Saturn IB e V dins lors configuracions definitivas

Quand lo president Kennedy arribèt al poder en 1961, las configuracions del lançaire Saturn èran totjorn en discussion, rebatant l'incertitud sus las missions futuras del lançaire. Mas, en julhet de 1960, Rocketdyne, seleccionat per la NASA, aviá començat los estudis sul motor J-2 brutlant d'idrogèn e oxigèn e d'un buf de 89 tonas retenguda per propulsar los estatges superiors. Lo mème motorista trabalhava dempuèi 1956, d'en primièr a la demanda de l'armada de l'Aire, sus l'enòrme motor F-1 (677 tonas de buf) retengut pel primièr estatge. Fin de 1961, la configuracion del lançaire pesuc (C-5 futur Saturn V) èra a l'arrèst: lo primièr estatge èra propulsat per cinq F-1, lo segond estatge per cinc J-2 e lo tresen per un J-2. Lo lançaire gigant podava plaçar 113 tonas en orbita bassa e enviar 41 tonas cap a la Luna. Dos modèls mens poderoses deguèron èsser utilizats pendent la primièra fasa del projècte:

la C-1 (o Saturn I), utilizada per testar de maquetas de las naus Apollo, èra constituida d'un primièr estatge propulsat per uèit motors H-1 coronats d'un segond estatge propulsat per sièis RL-10 ;
la C-1B (o Saturn IB), encargada de qualificar las naus Apollo sus l'orbita terrèstra, èra constituida del 1^èr estatge de la S-1 coronada del tresen estatge de la C-5.

Fin de 1962, la causida de lo scenari del rendètz-vos en orbita lunara (LOR) confirmèt lo ròtle del lançaire Saturn V e provoquèt l'arrèst dels estudis sul lançaire Nova^[47].

**Caracteristicas dels lançaires Saturn**
Lançaire	Saturn I	Saturn IB	Saturn V
Carga utila en orbita bassa (LEO) injeccion cap a la Luna (TLI)	9 t (LEO)	18,6 t (LEO)	118 t (LEO) 47 t (TLI)
Estatge 1^èr	S-I (buf de 670 t) 8 motors H-1 (LOX/Querosèn)	S-IB (buf de 670 t) 8 motors H-1 (LOX/Querosèn)	S-IC (Buf de 3 402 t) 5 motors F-1 (LOX/Querosèn)
Estatge 2^nd	S-IV (buf de 40 t.) 6 RL-10 (LOX/LH2)	S-IVB (buf de 89 t.) 1 motor J-2 (LOX/LH2)	S-II (buf de 500 t.) 5 motors J-2 (LOX/LH2)
EStatge 3ⁿ	-	-	S-IVB (Buf de 100 t.) 1 motor J-2 (LOX/LH2)
Vòls	10 (1961-1965) Satellits Pegasus, maqueta del CSM	9 (1966-1975) Qualificacion CSM, relèva Skylab, vol Apollo-Soïoz	13 (1967-1973) missions lunaras e lançament Skylab

La nau Apollo (CSM)

Esquèma de la nau Apollo e de la torre de salvament

Lo veïcul espacial Apollo (o modul de comanda e de servici abreujat en CSM) transportèt los astronautas a l'anar e al retorn. Pesant mai de 30 tonas, es gaireben dètz còps mai pesucs que la nau Gemini. La massa suplementària (21,5 tonas) es en majora partida constituida pel motor e los ergòls que provesisson un delta-v de 2 800 m/s permetent a la nau de s'inserir en orbita lunara puèi de daissar aquela orbita. La nau Apollo torna sus una disposicion inaugurada amb la nau Gemini: un modul de comanda (CM) abriga l'equipatge e un modul de servici (SM) conten lo motor de propulsion principal, l'essencial de las fonts d'energia e de l’equipament necessari a la susvida dels astronautas. Lo modul de servici èra largat just abans l'aterriment^[48].

Lo modul de comanda

Lo modul de comanda Apollo es la partida ont los tres astronautas demoravan pendent la mission, levat quand dos d'aqueles davalavan sus la Luna amb lo modul lunar. Pesant 6,5 tonas e de forma conica, son estructura extèrna compòrta un paret doble: una encencha constituida de tòlas e nis d'abelhas am basa d'alumini qu'enferma la zòna pressurizada e una targa termica que cobrís la primièra paret e que l'espessor varia en foncion de l'exposicion pendent l'intrada atmosferica. La targa termica foguèt realizada amb un material composit constituit de fibras de silici e microbilhas de resina, dins una matritz de resina epoxy. Aquel material foguèt inserit dins un nis d'abelha en acièr.

L'espaci pressurizat representa un volum de 6,5 m³. Los astronautas sont installats sus 3 lièchs en parallèl al fons del còn e penjat a de bigas anant del ponde fins al plafon (la punta del còn). En posicion alongada, los astronautas veson, penjat al plafon, un panèl de comandas larg dos mètres e naut d'un presentant los principals interruptors e lums de contraròtle. Los quadrans son repartits en foncion d'un ròtle de cada membre d'equipatge. Suls parets laterals se trapan de fenestrons reservats a la navigacion, d'autres panèls de comanda e de zònas d'estocatge de noiridura e de rebuts. Per la navigacion e pilotatge, los astronautas utilizan un telescòpi e un ordinator qu'espleita las donadas provesidas per una centrala inerciala.

La nau dispausa de doas escotilhas: una situada a la punta del còn compòrta un tunèl e es destinada a passar dins lo modul lunar quand aquel es amarrat a nau Apollo. L'autra plaçada sus la paret laterala es utilizada a Tèrra per penetrar dins la nau e dins l'espaci per las sortidas extraveïcularas (lo vuèg es alara fach dins la cabina car i a pas de passadera). Los astronautas dispausan en mai de 5 fenestrons per efectuar d'observacions e realizar de manòbras de rendètz-vos amb lo modul lunar. Lo modul de comanda depend per las principalas manòbras coma per l'energia e lo supòrt-vida del modul de servici^[49]. Dispausa de 4 pinhas de pichons motors d'orientacion permetent las manòbras a la dintrada. Aquelas se fan en orientant lo modul en moviment de balanç, la capsula avent una incidéncia vesina de 25 a 30 gras al respècte de son axe de simetria. Aquela incidéncia es obtenguda per equilibratge estatic de construccion^[50].

Lo modul de servici

Lo modul de servici (SM o Service Module) es un cilindre d'alumini non pressurizat de 5 mètres de long e 3,9 mètres de diamètre pesant 24 tonas. Èra aparelhat a la basa del modul de comanda e la longa tuvièra del motor-fusada principal de 9 tonas de buf ne despassa de 2,5 mètres. Lo modul èra organizat a l'entorn d'un cilindre central que conten las sèrvas d'èli servent a pressurizar las sèrvas d'ergòls principals e la partida nauta del motor principal. A l'entorn d'aquela partida centrala, l'espaci èra partit en sièis sectors. Quatre d'aqueles sectors abrigan las sèrvas d'ergòls (18,5 tonas). Un sector conten 3 pilas de combustibles que provesisson la poténcia electrica e en sosproduch l'aiga e que las sèrvas d'idrogèn e d'oxigèn que los alimentan. L'oxigèn èra tanben utilizat per renovelar l'atmosfèra de la cabina. Un sector recebiá d'equipaments que cambiavan segon las missions: aparelhs scientifics, pichons satellits, camèras, sèrva d'oxigèn suplementari. Lo modul de servici conten tanben los radiators qu'esvanisson lo tròp de calor del sistèma electric e que regula la temperatura de la cabina. Quatre pinhas de motors pichons de contraròtle d'actitud son dispausat a l'entorn dins lo cilindre. Una antena comportant 5 pichonas parabòlas per las comunicacions de granda distància, se desplegan un còp la nau lançada^[51].

La torre de salvament

La torre de salvament es un dispositiu destinat a alunhar la nau espaciala del lançaire Saturn V s'aquel patís d'una avaria pendent las primièras fasas de l'envòl. L'utilizacion dels sètis ejectables, utilizat per la nau Gemini, èra exclús a causa de diamètre de la bola de fuèc que creariá l'explosion de la fusada Saturn V. La torre de salvament èra constituida d'un propulsor de posca situat al tèrme d'un trelís metallic el meteis penjat al suc de la nau Apollo. En cas d'incident, lo motor fusada de la torre arranca la nau de la fusada alara qu'un pichon propulsor l'escarta de la trajectòria de la fusada. La torre èra alara largada e la nau començava la davalada en seguent una sequéncia similara a aquel d'un retorn sus Tèrra. Se lo lançament se debanava sens problèma, la torre èra ejectada quand lo segond estatge de la fusada Saturn èra alucat^[52]^,^[53].

Lo modul lunar

Lo modul lunar comportava dos estatges: un estatge de davalada permet d'alunir e serviguèt de plataforma de lançament al segond estatge, l'estatge de pujada, que torna los astronautas a la nau Apollo en orbita a la fin de lor demorança sus la Luna. L'estructura del modul lunar èra, per l'essencial, realizada amb un aliatge d'alumini causit per sa leugieretat. Las pèças èran mai sovent sodadas entre elas mas a vegadas ribladas.

L'estatge de davalada

Lo còs de l'estatge de davalada, que pèsa mai de 10 tonas, en forma d'una caissa octogonala d'un diamètre de 4,12 mètres e d'una nautor de 1,65 mètre. Son estructura, constituida de dos parelhs de panèls parallèls assemblats en crotz, delimite cinc compartiments carrats (amb un central) e quatre compartiments triangulars. La foncion principala de l'estatge de davalada es menar lo LEM fins a la Luna. Per aquò, l'estatge dispausa d'un motor fusada a l'encòp orientable e de buf variable^{[N 9]}. La modulacion del buf permet d'optimizar la trajectòria de davalada mas subretot de pausar suavament lo LEM qu'es fòrtament aleugit en consumant los seus ergòls. Lo comburant, del peroxid d'azòt (5 tonas), e lo carburant, l'aerozina 50 (3 tonas), son estocats dins quatre sèrvas plaçadas dins los compartiments carrats situats als quatre cantons de l'estructura. Lo motor se trapa dins lo compartiment carrat central. Lo segond ròtle de l'estatge de davalada es de transportar totes los equipaments e consomables que podavan èsser abandonats sus la Luna a la fin de la demorança, çò que permet de limitar lo pes de l'estatge de pujada^[54].

L'estatge de pujada

L'estatge de pujada pesa prèp de 4,5 tonas. Sa forma complèxa, que resulta d'una optimizacion de l'espaci ocupat, li balhant l'aire d'una tèsta d'insècte. Es compausat subretot de la cabina pressurizada qu'aculhís dos astronautas dins un volum de 4,5 m³ e del motor de remontada amb de sèrvas d'ergòls. La partida avant de la cabina pressurizada ocupa la mai granda partida d'un cilindre de 2,34 mètres de diamètre e de 1,07 mètre de prigondor. Es aicí que se ten l'equipatge quand es pas en excursion sus la Luna. Lo pilòt (a l'esquèrra fàcia a l'avant) e lo comandant de bòrd son quilhats, tenguts per d'arnescs que son mantenguts en impesantor e pendent las fasas d'acceleracion. Sus la paret avant, cada astronauta a davant el un fenestron triangular (0,18 m²)^{[N 10]}clinat cap al bas, que permet d'observar lo sòl lunar amb un bon angle de vision, e tanben las principalas comandas de vòl e quadrans de contraròtle gropas per panèls dedicats a un sossistèma. Las comandas e contraròtle comuns son plaçats entre los dos astronautas qualques comandas son dobladas, las autras comandes son repartidas en foncion de las tascas assignadas a cada astronauta. Los panèls de comandas e copacircuit se perlongan suls parets laterals situats de cada costat dels astronautas^[54].

Lo pilòt a al dessús de sa tèsta un fenestron (0,07 m²) que li permet de contrarotlar la manòbra de rendètz-vos amb lo modul de comanda. L'arrièra de la cabina pressurizada es encara mai exigüa (1,37 × 1,42 m per 1,52 m de naut): son ponde es mai naut de 48 cm e, mai, encombrat per un capòt cobrissent lo motor de remontada. Las parets lateralas son ocupadas per de recaptaments e a l'esquèrra, per una partida del sistèma de contraròtle environamental. Al plafon i a l'escotilha utilizada per passar dins lo Modul de Comanda darrièra que i a un tunèl cort (80 cm de diamètre per 46 cm de long) amb un sistèma de varrolhatge utilizat per solidarizar ambedoas naus. Las fòrças en jòc al moment de l'acostament que poirián desformar lo tunèl son amortidas per de fustas que las repercutan sus l'ensems de l'estructura^[55].

Lo LEM dispausa pas de passadièra, qu'auriá pesat tròp. Per davalar sul sòl lunar, los astronautas fan lo vuèg dins la cabina e, a lor retorn, pressurizan la cabina amb las sèrvas d'oxigèn. Per davalar, limpan dins l'escotilha: dona sus una pichona plataforma orizontala que dona sus l'escala que los escalons son situats de cada costat d'una de las cambas de l'estatge de davalada^[56].

Instruments scientifics, veïculs e equipaments

Per complir la mission lunara, la NASA deguèt concebre d'instruments scientifics, equipaments e veïculs destinats a foncionar sul sòl lunar. Los principals desvelopaments son:

lo rover lunar, utilizat a partir de la mission Apollo 15, èra un veïcul rustic totterrens de propulsion electric, alimentat per de batariás. Podent aténher la modèsta velocitat de 14 km/h, permet de portar lo rai d'accion dels astronautas de qualques centenats de mètres fins a un decenat de quilomètres e dispausa d'una capacitat de 490 kg^[57] ;
l'ALSEP es un ensems d'instruments scientifics installat pels astronautas prèp de cada site d'alunissatge dempuèi l'Apollo 12. Provesit en electritat per un generator termoelectric de radioisotòp (RTG) que compòrta quatre a sèt instruments scientifics de composicion variabla segon las missions: sismomètre, espectromètre de massa, reflector laser, gravimètre, detector de posca, etc. Aqueles instruments donèron de contunh, fins a lor arrèst en 1977, d'informacions sus l'atmosfèra, lo sòl e sossòl lunar: sismicitat, vent solar, temperatura, composicion atmosferica, camp magnetic, eca^[58] ;
las combinasons espacialas (modèl Apollo A7L) portadas pels astronautas, d'una massa de 111 kg amb lo sistèma de subrevida, foguèron especialament concebudas per de longas excursions sul sòl lunar (mai de 7 oras per qualques equipatges d'Apollo 15, 16 e 17) pendent que los astronautas devián se desplaçar dins un mitan plan ostil — temperaturas extrèmas, micrometeorits, posca lunara — tot en fasent de fòrças trabalhs demandant de flexibilitat^[59].

Lo debanament d'una mission lunara tipa

Las fenèstras de lançament e lo site d'aterriment

Las sièis missions lunaras Apollo foguèron programadas per que lo modul lunar aterrisca al tot començament del jorn lunar (que dure 28 jorns terrèstres). Los astronautas beneficiant atal d'una lutz rasanta pel reperatge del terren a l'alunissatge (entre 10 e 15° d'elevacion al dessús de l'orizont segon las missions) e de temperaturas gaireben moderadas: la temperatura al sòl passa progressivament de 0 a 130 °C entre lo treslús del Solelh e lo moment que culmina aprèp 177 oras terrèstras. A causa d'aquelas condicions, per cada luòc d'aterrament, la fenèstra de lançament de la fusada Saturn èra redusida a 1 jorn per mes per un site donat^[60].

Lo site retengut èra totjorn situat sus la fàcia visibla de la Tèrra per que las comunicacions entre la nau e la Tèrra sián pas copadas; èra pas tròp alunhat de la benda eqüatoriala de la Luna per limitar la consomacion de carburant que necessitariá un desviament de la nau cap a de latituds mai nautas.

La mesa en orbita terrèstre

La fusada s'enlairava sistematicament dempuèi lo Pad 39 del centre espacial Kennedy. Lo lançament de las 3 000 tonas de la fusada èra fòrça espectacular: los 5 motors del primièr estatge son alucadas simultanèament consumant 15 tonas de carburant cada segonda puèi la fusada, qu'èra retenguda per de pinças, èra largada al moment que los ordinators avián verificat que lo buf dels motors avián atengut sa poténcia nominala. La fusada s'auçava d'en primièr fòrça lentament, metent prèp de 10 segondas a se liberar de la torre de lançament. La separacion de l'estatge primièr S1-C se fasiá 2 minutas e mièg aprèp lo lançament a una altitud de 56 km alara que la fusada atenhiá una velocitat de Mach 8 (10 000 km/h). Pauc aprèp, los motors-fusadas de l'estatge S-II s'alucan: la jupa interestatges se destacava e la torre de salvament èra ejectada car la nau espaciala es pro nauta per poder retombar sens son ajuda en cas d'arrèst de la mission. L'estatge segond èra a son torn largat alara que la fusada atengava una velocitat de 24 680 km/h e una altitud de 185 km. L'estatge tresen S-IVB s'alucava alara pendent 140 segondas per plaçar l'ensems de la fusada restanta sus una orbita circulara de 180 km onze minutas e mièg aprèp l'enlairament^[61].

De l'orbita terrèstra cap a la lunara

Un còp plaçats en orbita bassa, las naus Apollo (LEM e moduls de Comanda e de Servici) e tanben l'estatge tresen de la fusada efectuava un torn e mièg de la Tèrra puèi lo motor de l'estatge tresen es alucat de nòu per lançar l'ensems sus una orbita de transferiment cap a la Luna. Aquò produsiá un aument de la velocitat de 3 040 m/s (10 000 km/h). Un pauc aprèp una mièja ora aprèp la fin del buf, lo Modul de Comanda e de Servici (CSM) se destacavan de la rèsta del trin espacial puèi pivòta de 180° per repescar lo LEM dins son carenatge. Aprèp que foguèt verificat l'estibatge d'ambedoas naus e pressurizat lo LEM, los astronautas començavan per pirotecnia la davalada de ressòrts situats dins lo carenatge del LEM: aqueles escartavan lo LEM e lo CSM de l'estatge tresen de la fusada Saturn a una velocitat de prèp de 30 cm/s. L'estatge tresen alara començava una trajectòria divergenta^{[N 11]} que, segon las missions lo placèt en orbita a l'entorn del Solelh o l'enviava s'espotir sus la Luna^[62].

Pendent lo trajècte de 70 oras cap a la Luna, de correccions podavan èsser balhadas a la trajectòria del CSM e del LEM per optimizar la consomacion finala de propergòls. D'en primièr, lo debanament d’una mission Apollo prevesiá una quantitat pron importanta de carburant per aquelas manòbras^{[N 12]}. A l'usatge, de sonque 5 % d'aquela quantitat foguèt consomada mercé a la precision de la navigacion. Lo trin espacial èra mes en rotacion lenta per limitar lo caufament de las naus redusent la durada de l'exposicion de contunh al Solelh^[63].

Un còp arribat prèp de la Luna, lo motor del modul de comanda es alucat per plaçar las naus en orbita los frenant^{[N 13]}. S'aquel frenatge es pas realizat, la trajectòria permet a las naus de tornar se plaçar en orbita terrèstra aprèp aver fach lo torn de la Luna sens utilizar lors motors. La quita disposicion salvèt la mission Apollo 13. Un pauc mai tard, lo motor del CSM èra utilizat un segond còp per plaçar ambedoas naus sus una orbita circulara de 110 km d'altitud^[64].


Manòbra d'amarratge del CMS e del LEM pendent lo transit cap a la Luna

La davalada e l'alunissatge

La davalada cap la Luna repausa en granda partida sul sistèma de guidatge, navigacion e contraròtle (PGNCS : Primary Guidance and Control System) pilotat per l'ordinator embarcat (LGC). Aquò demandava d'un costat, de determinar periodicament la posicion e la trajectòria vertadièra de la nau utilizant d'en primièr la centrala inerciala puèi lo radar d'aterriment (foncion de navigacion), e d'un autre costat, de calcular la trajectòria de seguir utilisant los programas e pilotar, en foncion de totes aqueles elements, lo buf e l'orientacion dels motors (foncion de guidatge). Lo pilòt del LEM pòt pasmens corregir l’altitud en cors a tot moment e, dins la darrièra fasa, tornar prene la man totalament sus las comandas dels motors. Mas sol lo sistèma de navigacion e de pilotatge permava, en optimizant trajectòria e consomacion de ressorgas, de pausar lo LEM avant d'aver agotar tot lo carburant^[65].

L'abaissament de l'orbita

Aquela fasa èra designada par l'acronime DOI (Descent Orbit Insertion) dins lo vocabulari de la NASA.

L'objectiu d'aquela fasa es de baissar l'altitud del LEM de 110 km fins 15 km al dessús del sòl lunar. Per aquò, son orbita circulara èra transformada en una orbita elliptica de 15 km sus 110 km. Aquela fasa permet de mermar la distància de percorrir fins al sòl lunar d'un bas còst de propergòls (demanda sonque una brèva impulsion del motor). La limita dels 15 km foguèt causida per evitar que la trajectòria finala rase tròp lo relèu.

Dos dels tres astronautas de l'equipatge prengavan plaça dins lo Modul Lunar per davalar cap a la Luna. Inicializavan lo sistèma de navigacion avant de començar la davalada cap a la Luna. Lo LEM e lo CSM se sepravan avant que lo motor siá mes en marcha (fins Apollo 12). Lo cambi d'orbita èra iniciat quand la nau espaciala se situava als antipòdes (a una mièjaorbita) del punt ont demarrava la fasa seguenta. Un còp la distància entre lo LEM e lo modul de comanda èra sufisenta (una centena de mètres), una pichona acceleracion èra d'en primièr donada pels motors contrarotlant l'actitud per placar lo carburant del motor de davalada contra las palas de distribucion puèi lo motor de davalada èra alucat brèvament per frenar lo LEM de prèp de 25 m/s (90 km/h)^[66].

A partir d'Apollo 14, per sevar los propergòls de l'estatge de davalada, èra lo motor del Modul de Comanda e de Servici qu'èra sollicitat per baissar l'orbita. Lo CSM acompanhava doncas lo LEM dins son orbita elliptica e ne se separava pas qu'avant la davalada propulsada demarre.

La davalada propulsada

Aquela fasa es caracterizada per una accion de contunh del motor de davalada. Demarrava quand lo LEM capitava lo punt mai bas de son orbita elliptica. Se descompausava en 3 fasa: la fasa de frenatge, la fasa d'apròchi e la fasa d'alunissatge.

La fasa de frenatge

La fasa de frenatge a per tòca de mermar la veloctiat de la nau del biais mai eficaç possible: passa de 1 695 m/s (6 000 km/h) a 150 m/s (550 km/h). Lo motor èra alucat a 10 % de sa poténcia pendent 26 segondas, lo temps que lo motor s'alinha mercé a son quardan sul centre de gravetat da la nau, puèi donava lo maxim de sa poténcia. Lo modul lunar que, al començament de la trajectòria, es gaireben parallèl al sòl se clinava progressivament pendent que sa velocitat de davalada nula al començament aumentava fins a 45 m/s en fin de fasa^[67]. Quand lo LEM èra a una altitud inferiora a 12-13 km, lo radar d'aterriment agafa lo sòl e comença de provesir d'informacions (altitud, velocitat de desplaçament) que permetián de verificar que la trajectòria èra corrècta: fins alara aquela èra extrapolada sonque amb l'acceleracion mesurada per la centrala d'inercia. Una diferéncia tròp importanta entre las donadas provesidas pel radar e la trajectòria visada o lo non foncionament del radar èran de motius d'arrèst de la mission^[68].

La fasa d'apròchi

La fasa d'apròchi començava a 7 km del site visat alara que lo LEM èra a una altitud de 700 mètres. Deguèt permetre al pilòt de reperar la zòna d'alunissatge e de causir lo luòc precís (clar) ont se volgava pausar. Son punt de partença èra designat per « pòrta nauta » (« high gate »), expression empruntada a l'aeronautica.

Lo modul lunar èra progressivament quilhat en posicion verticala donant al pilòt una melhora vision del terren. Aquel podava atal localizar lo punt d'aterriment que mena la trajectòria mercé a una escala gravada sul fenestron graduat en grases (Landing Point Designator, LPD)^{[N 14]}: l'ordinator provesissiá a la demanda l'angle jos que l'astronauta pòt veire lo luòc d'aterriment sus aquela escala. S'aquel jutja que lo terren es pas propici a un aterriment o que correspond pas al luòc previst, podava alara corregir l'angle d'apròchi agissent sus las comandas de vòl per increment de 0,5° dins lo sens vertical o 2° en lateral^[69].

L'alunissatge

Quand lo modul es davalat a una altitud de 150 mètres çò que lo plaça teoricament a una distància de 700 mètres del luòc visat (punt nomenat low gate), comença la fasa d'alunissatge. Se la trajectòria foguèt convenablament seguida, las velocitats orizontala e verticala son respectivament de 66 km/h e 18 km/h. La procedura prevesiá que lo pilòt prenga la man per menar lo modul lunar al sòl mas podava, se volgava, daissar far l'ordinator de bòrd que dispausa d'un programa de pilotatge per aquela darrièra partida del vòl^{[N 15]}. Prenent en compte las diferentas escasenças (fasa de reperatge alongadas de doas minutas, modificacion de la cibla de darrièra minuta de 500 mètres per evitar un relièu, marrida combustion finala, mesura de propergòl pessimista), lo pilòt dispausa d'una marge de 32 segondas per pausar lo LEM avant l'agotament des ergols. La darrièra partida de la fasa èra un vòl estacionari al biais d'un elicoptèr que permetiá a l'encòp d'anullar totas las compausantas de velocitat mas tanben de reperar de los luòcs melhors. De sondas situadas jos las sòlas del trin d'aterriment prenent contacte amb lo sòl lunar quand l'altitud èra inferiora a 1,3 mètre e transmetián l'informacion al pilòt. Aquel deguèt alara copar lo motor de davalada per evitar que lo LEM rebombisca pas o capvire pas (la tuvièra gaireben tòca lo sòl)^[70].

La demorança sus la Luna

La demorança sus la Luna èra ritmada per las sortidas extraveïcularas: una unica sortida per Apollo 11 mas fins a tres per las darrièras missions. Avant cada sortida, los astronautas devián far lo plen en aiga e oxigèn de lor sistèma de subrevida portable puèi se vestir. Aprèp vesián lo vuèg avant d’obrir l’escotilha que dona sus l'escala.

Las aisinas e instruments scientifics èran sortits de las alveòlas de sèrva de l’estatge de davalada puèi desplegats mas o mens luènh del LEM. A partir d’Apollo 14, los astronautas dispausavan d’una bariòta e dins los vòls seguents del rover lunar que lor permetiá de s’alunhar d’una desena de quilomètres del LEM en transportant de cargas pesugas. Lo rover ocupava una alveòla entièra del modul lunar; èra servat en posicion plegada sus una paleta que los astronautas baissavan per liurar lo veïcul. Lo rover èra desplegat amb un sistèma de ressòrts e cables agissent mejans de carrèlas e mogut pels astronautas.

Abans de quitar la Luna, los escapolons geologics plaçats dins de conteneires èran aussats fins a l’estatge de pujada amb un palanc. Lo material pas mai necessari (subrevida portable, aparelhs fòtos, etc.) èra abandonat per aleujar al maxim l’estatge de pujada^{[N 16]}^,^[71].

La pujada e lo rendètz-vos amb lo modul de comanda e de servici

Esquèma de la mòbra de rendètz-vos en orbita lunara aprèp la demorança sus la Luna.

La fasa de pujada deviá permetre al LEM de rejónher lo modul de comanda demorat en orbita. L'objectiu èra atengut en 2 temps: l'estatge del LEM s'enlairava del sòl lunar per se metre en orbita bassa puèi mejans de bufs punctuals del motor-fusada, rejonhiá lo modul de comanda.

Avant l'envòl, la posicion presisa del LEM al sòl èra intrada dins l'ordinator per determinar la melhora trajectòria. L'instant de la partença èra calculat de biais a optimisar la trajectòria de rendètz-vos amb lo modul de Comanda. L'estatge de davalada domrava al sòl e èra utilizat coma plataforma de lançament. La separacion dels dos estatge èra desenclavat avant l'envòl per de pichonas cargas pirotecnicas copant los quatre punts solidarizant ambedos estatges e tanben los cables e tudelariá.

Lo Modul Lunar seguissiá d'en primièr una trajectòria verticala fins a una altitud de prèp de 75 mètres per s'alunhar del relèu lunar puèi se clinava pauc a pauc per rejónher fin finala a l'orizontala lo periluna (punt bas) d'una orbita elliptica de 15 km sus 67 km.

Un rendètz-vos en orbita lunara se fasiá entre lo CSM (pilotat pel tresen òme d'equipatge, lo sol de la mission qu'èra pas davalat sus la Luna) e lo LEM en orbita lunara. Aprèp que las pèiras lunaras foguèran transferidas, lo LEM foguèt liberat e lançat sus una trajectòria qu'o menèt a s'espotir sus la Luna. La nau espaciala podava alara començar lo retorn cap a Tèrra. Apollo 16 e Apollo 17 demorèron en orbita un jorn de mai per realizar d'experiéncias scientificas e largar un pichon satellit scientific de 36 kg^[72].

Lo retorn cap a la Tèrra

Per quitar l'orbita lunara e plaçar la nau espaciala sus la trajectòria de retorn cap a la Tèrra, lo motor del modul de comanda e de servici èra alucat pendent doas minutas e mièg qu'orientèt la nau coma cal; provesissiá un delta-v de prèp 1 000 m/s que deviá permetre al la nau de rejónher l'orbita terrèstra. Èra un dels moments critics de la mission car una avaria del motor o una marrida precision dins l'orientacion auriá condemnat los astronautas. Lo motor èra alucat alara que la nau se situava sus la fàcia situada a l'oposat de la Tèrra de biais que la nòva trajectòria, una orbita de transferiment fortament elliptica, rasava la superfícia de la Tèrra a 40 km d'altitud dins la posicion qu'ocupava a l'arribada de la nau. Lo trajècte de retorn durava gaireben tres jorns mas podava èsser un pau acorchit en optant per una trajectòria mai tenduda. Pauc aprèp l'injeccion sul trajècte de retorn (trans-Earth Injection, TEI), una sortida extraveïculara se fasiá per recuperar los filmes fotografics de las camèras plaçats dins lo modul de servici qu'èra largat avant l'intrada dins l'atmosfèra terrèstra^[73].

De pichona correccions s'efecutavan pendent lo trajècte per optimisar l'angle d'intrada dins l'atmosfèra e lo punt de casuda. A mesura que la nau aprochava de la Tèrra, la velocitat de la nau, qu'aviá mermat fins a 850 m/s a la limita de l'influéncia dels camps de gravetat de la Tèrra e de la Luna, s'acreissiá fins a aténher 11 km/s quand la nau penetrava dins las sisas densas de l'atmosfèra; lor influéncia començava a comptar de 120 km d'altitud. Pauc avant de penetrar dins l'atmosfèra, lo modul de servici de la nau èra largat mejans pirotecnia, levant amb el lo motor principal e una granda partida de las sèrvas d'oxigèn e d'electricitat. L'intrada dins l'atmosfèra se fasiá jos un angle fòrça precís fixat a 6,5° amb una tolerància d'1°. Se l'angle de penetracion aviá estat tròp important, lo bloquièr termic qu'èra portat normalament a una temperatura de 3 000 °C pendent l'intrada dins l'atmosfèra, auriá subit una temperatura superiora a aquela per que èra concebuda e la deceleracion seriá estat mai importanta; aqueles dos fenomèns aurián pogut provocar la mòrt dels òmes. Amb un angle inferior, la nau espaciala auriá pogut rebombar sus la sisa atmosferica e s'anar per una longa trajectòria elliptica condemnant l'equipatge incapable de manobrar e amb tròp pauc de sèrvas d'aire^[74].

Aprèp una fasa de deceleracion qu'atengava 4 g, la nau aviá perdut sa velocitat orizontala e davalava gaireben a la verticala. A 7 000 mètres d'altitud, la proteccion situada al tèrme conic de la nau èra ejectada e dos pichons paracasudas se desplegavan per estabilizar la cabina e far caire sa velocitat de 480 a 280 km/h. A 3 000 mètres, tres pichons paracasudas pilòts èran desplegats lateralament per de mortièrs per extraire los tres paracasudas principals evitant que se mesclan. La nau percuta la superfícia de l'ocean a una velocitat de 35 km/h. Los paracasudas èran largats sul còp e tres ballonets se coflan de biais a evitar que la nau demòre la punta jos l'aiga. Une flotilha comprenent un pòrta-avions o un pòrta-elicoptèrs èra ja posicionada sus la zòna ont degava amarir lo modul de comanda. D'avions èran encargats de localizar lo punt de casuda alara que d'elicoptèrs menavan sus plaça de cabussaires que, montats sus d'embarcacions leugièras, recuperavan los astronautas e plaçavan de bragas sus la nau per que siá auçada sul pont del pòrta-aeronaus^[75]^,^[76].

La cronologia dels vòls

La mestreja del vòl espacial: los programas Mercury e Gemini

Articles detalhats: Programa Mercury e Programa Gemini.

Cap de vòl orbital american jamai s'èra fach avant lo lançament del programa Apollo. Lo sòl vòl del programa Mercury — qu'aviá començat en 1959 — se faguèt 3 setmanas avant lo discors del president Kennedy e foguèt un simple vòl balistic per manca de dispausar d'una fusada sufisentament poderosa. Calguèt esperar la mission Mercury-Atlas 6 del 20 de febrièr de 1962 per que John Glenn venga lo primièr astronauta american a acabar una orbita a l'entorn de la Tèrra. Tres autres vòls abitats se faguèron en 1962 e en 1963^[77].

A l'eissida del programa Mercury, d'aspèctes importants del vòl espacial, que foguèron realizats pels vòls lunars, èran pas sempre mestrejats alara qu'èra pas possible de los testar al sòl. Los dirigents de la NASA lancèron un programa destinat a aquerir aquelas tecnicas sens esperar la realizacion de la nau fòrça sofisticada de la mission lunara: lo programa Gemini deviá capitar tres objectius:

mestrejar las tecnicas de localizacion, manòbra e rendètz-vos espacial;
realizacion de tecnicas permetent de trabalhar dins l'espaci pendent las sortidas extraveïcularas;
estudiar las consequéncias de l'apesantor sus la fisiologia umana pendent de vòls de longa durada.

La nau espaciala Gemini, que deviá d'en primièr èsser una simpla version melhorada de la capsula Mercury, se transformèt a mesura de sa concepcion en una nau completament diferenta de 3,5 tonas (que la nau Mercury pesava a l'entorn d'una tona), capable de volar amb dos astronautas pendent doas setmanas. La nau foguèt lançada per una fusada Titan II, missil de l'armada de l'aire dels Estats Units d'America tornat en lançaire. Lo programa encontrèt de problèmas a la realizacion. Lo lançaire patiguèt d'efècte pogo, las pilas de combustible utilizadas pel primièr còp perdavan e l'ensag de realizacion d'una ala volanta per far aterrir la capsula sul fèrm aboquèt. Aqueles reverses coflèron lo còst del programa de 350 000 000 $ fins a 1 000 000 000 $. Mas, fin 1963, tot se reglèt dos vòls sens equipatge s'enlairèron en 1964 e lo començament de 1965. Lo primièr vòl abitat Gemini 3 faguèt s'enlairar los astronautas Virgil Grissom e John Young lo 23 de març de 1965. Pendent la mission seguenta, l'astronauta Edward White realizèt la primièra sortida dins l'espaci americana. Uèit autras missions, amb d'incidents sens consequéncias, s'escalonèron fins a novembre de 1966: permetèron de realizar las tecnicas de rendètz-vos espacial e d'amarratge, de realizar de vòls de longa durada (Gemini 7 demorèt prèp de 14 jorns en orbita) e d'efectuar fòrça autras experiéncias^[78].

Las operacions de reconeisssença: los programas Ranger, Pegasus, Lunar Orbiter e Surveyor

Parallèlament al programa Apollo, la NASA lancèt de programas per afinar sa coneissénça del mitan espacial e del terren lunar. Aquelas informacions son necessàrias per la concepcion dels veïculs espacials e preparar los alunissatges. En 1965, tres satellits Pegasus foguèron plaçats en orbita per una fusada Saturn I per evaluar lo dangièr representat pels micrometeorits; los resultats foguèron utilizats per dimensionar la proteccion de las naus Apollo. Las sondas Ranger (1961–1965), aprèp una longa seriá d'escacs, tornèron a partir de la fin de 1964, de fotos de bona qualitat de la superfícia lunara que permetèron d'identificar de sites propicis a l'alunissatge^[79].

Lo programa Lunar Orbiter, compausat de cinc sondas que foguèron plaçadas en orbita a l'entorn de la Luna en 1966–1967, completèt aquel trabalh: una cobertura fotografica de 99 % del sòl lunar èra realizada, la frequéncia de los micrometeorits dins la banlèga lunara èra determinada e l'intensitat del Rai cosmic mesurada. Lo programa permetèt tanben de validar lo foncionament del malhum de telemesura. Las mesuras efectuadas indicavan que lo camp gravitacional lunar èra fòrça mens omogenèu qu'aquel de la Tèrra fasent dangeirosas las orbitas de bassa altitud. Lo fenomèn, sosestimat enseguida, mermèt fins a 10 km l'altitud de l'orbita del LEM d'Apollo 15 ont l'equipatge èra endormit, alara que la limita de securitat aviá estat fixada a 15 km per dispausar d'una marge sufisenta al respècte dels relèus^[80]. Lo 2 de junh de 1966, la sonda Surveyor 1 efectuèt lo primièr alunissatge suavament sus la Luna donent d'informacions preciosas e rassegurantas sus la consisténcia del sòl lunar (lo sòl es relativament fèrm) çò que permetèt de dimensionar lo tren d'aterrament del modul lunar.

Los vòls de la fusada Saturn I

La fusada Saturn I (o Saturn C-1) aviá estat concebuda alara que lo quasèrn de las cargas del programa lunar èra pas encara fixat. Sa capacitat de carga èra tròp flaca al final quitament per capitar los objectius de las primièras fasas del programa. Pr'amor, dètz de las dotze fusadas comandadas foguèron bastidas e lançadas entre lo 27 d'octobre de 1961 e lo 30 de julhet de 1965, que sièis amb l'ensems dels estatges. Pas cap dels compausants d'aquela fusada foguèt utilizat mai tard dins lo programa. Aprèp cinc vòls consacrats a la realizacion de la fusada (missions SA-1, SA-2, SA-3, SA-4, SA-5), Saturn I foguèt utilizada per lançar doas maquetas de la nau Apollo (missions A-101, A-102) e plaçar tres satellits Pegasus en orbita (missions A-103, A-104, A-105)^[81].

Los vòls de la fusada Saturn IB

Los vòls de la fusada Saturn IB permetèron de realizar lo tresen estatge de la fusada Saturn V (l'estatge IVB que lo motor consomava d'idrogèn) e d'efectuar los primièrs tèsts de la nau espaciala Apollo^[82]:

AS-201 (retrospectivament e oficiosament Apollo 1a) (26 de febrièr de 1966), mission non abitada, primièr ensag del lançaire Saturn IB. Es un vòl purament balistic culminant a 450 km (sens mesa en orbita) qu'emportèt una vertadièra nau Apollo e non pas una maqueta. Permetèt de testar amb succès l'estatge IVB que tornèt èsser utilizar per la fusada Saturn V, lo motor principal de la nau Apollo que foguèt alucat per portar la velocitat a 8 km/s, e tanban lo bloquièr termic de la capsula Apollo pendent la fasa d'intrada atmosferica;
AS-203 (retrospectivament e oficiosament Apollo 3) (5 de julhet de 1966), foguèt una mission non abitada que l'objectiu èra d'estudiar lo comportament de l'idrogèn e de l'oxigèn liquid dins las sèrvas un còp la fusada plaçada en orbita^{[N 17]}. La mission foguèt un succès;
AS-202 (retrospectivament e oficiosament Apollo 2) (25 d'agost de 1966) foguèt una mission non abitada. La fusada Saturn 1-B, coma dins lo primièr vòl AS-201, lancèt sa carga utila sus una longa trajectòria balistica que li faguèt percorrir los tres quarts del torn de la Tèrra. La mission daviá permetre de testar lo comportament de la nau Apollo e de la torre de salvament liurats dans dins de versions completament operacionalas. La nau Apollo dispausava pel primièr còp dels programas de pilotatge e de navigacion e de sas pilas de combustible. Lo motor de la nau Apollo foguèt alucat per quatre còps. L'intrada dins l'atmosfèra a 8 500 m/s permetèt de testar lo comportament del bloquièr termic somés a un caufament perlongat.

L'encendi del modul de comanda e de servici d'Apollo 1

Article detalhat: Apollo 1.

Lo 27 de genièr de 1967, alara que l'equipatge del primièr vòl abitat Apollo 1 (inicialament AS-204) que deguèt s'enlairar un mes mai tard efectuava una repeticion al sòl en condicions realas, un encendi s'aluquèt dins la nau Apollo (CMS) ont los 3 astronautas èran cinglats suls lieches. S'enflamèt fòrça l'atmosfèra cofinada compausada sonque d'oxigèn; Virgil Grissom, Edward White e Roger Chaffee moriguèron asfixiats sens que capitèron a obrir l'escotilha que lo mecanisme complèxe permetiá gaire una obertura d'urgéncia. La nau ja aviá encontrat fòrça problèmas de realizacion avant l'accident. L'alucatge de l'encendi foguèt atribuit, sens èsser clarament identificat, a un cort-circuit degut a un fial electric desnudat. L'enquèsta revelèt l'utilizacion de fòrça materials inflamables dins la cabina e fòrça de negligéncias dins lo cablatge electric e la plombariá. L'alucatge e l'espandiment de l'encendi aviá estat favorizat per l'atmosfèra d'oxigèn pur (sans d'azòt) doncas extrèmament inflamable, una solucion qu'èra ja aquela de las naus Mercury e Gemini^{[N 18]}^,^[83].

Fòrça modificacions se faguèron per que la cabina de la nau ofresca una resisténcia melhora al fuòc. L'escotilha foguèt modificat per poder èsser obèrta en mens de 10 segondas. Una atmosfèra d'azòt e d'oxigèn èra utilizada pendent la primièra fasa del vòl. L'ensems del programa Apollo foguèt revisat provoquent la modificacion de fòrça composants. Las exigéncias de qualitat e las proceduras de tèst foguèron refortidas. Tot lo programa foguèt descalat de 21 meses acreissent la pression sus las equipas: la fin de la decenniá aprochava. En mai, totes s'inquietavan de l'avançament del programa sovietic, quitament se pas cap d'informacion oficiala vengava de l'URSS.

Las missions sens equipatge de la fusada Saturn V

Los reverses de la nau espaciala Apollo permetèron al programa del desvolopament de la fusada giganta Saturn V de ratrapar son retard. En efècte aviá encontrat de problèmas tocant subretot l'estatge 2 (l'S-II qu'es encara ara l'estatge d'idrogèn mai gròs jamai concebut): excès de pes, fenomèns de vibracion (efècte pogo), eca^[84].

Apollo 4 (9 de novembre de 1967), mission non abitada, primièr ensag del lançaire Saturn V.

La mission Apollo 4 foguèt lo primièr vòl del lançaire gigant Saturn V. Per l'ocasion, una nau Apollo efectuèt pel primièr còp una intrada atmosferica que demorèt l'intrada terrèstre mai aviada fins Stardust. Per reculhir un maxim d'informacions sul comportament de la fusada, 4098 captors foguèron installats. Lo primièr lançament de Saturn V foguèt un succès complet.

Apollo 5 (22 de genièr de 1968 – 12 de febrièr de 1968), mission non abitada, ensag del lançaire Saturn IB e del modul lunar.

La mission Apollo 5 deviá permetre de testar lo modul lunar dins de condicions de vòl realas, es a dire dins lo vuèg espacial. Èra en particular de verificar lo foncionament dels motors de pujada e de davalada, e tanben sa capacitat a efectuar las manòbras de separacion previstas. La mission tanben èra destinada a testar una manòbra d'urgéncia consistent a alucar los motors de pujada sens aver largat l'estatge de davalada (manòbra d'interrupcion de la fasa d'alunissatge). Malgrat qualques problèmas electronic del modul lunar, lo foncionament d'aquel podèt èsser validat per aquel vòl.

Apollo 6 (4 d'avril de 1968), mission non abitada, primièr ensag en vòl del lançaire Saturn V.

La mission Apollo 6 foguèt una repeticion mai realista d'Apollo 4. Lo tèst foguèt pauc satisfasent: dos dels motors J-2 de l'estatge 2 s'arrestèron avant l'ora de foncionar çò que podèt èsser compensat per una durada de foncionament perlongada de l'estatge. Alara que la fusada èra plaçada en orbita, l'unic motor J-2 de l'estatge 3 refusèt de tornar s'alucar. Amb lo motor de la nau Apollo, las equipas de la NASA capitèron pr'amor a efectuar los tèsts prevists. Malgrat tot aquò, la NASA estimèt qu'ara la fusada Saturn V e los veïculs Apollo podavan embarcar d'equipatges en tota seguretat.

Los vòls abitats preparatòris

Lo primièr vòl abitat se faguèt sonque en octobre de 1968 mas las missions destinadas a validar lo foncionament dels diferents compausants del programa e efectuar una repeticion gaireben completa d'una mission lunara, se succedèron aviadament. Quatre missions preparatòrias se debanèron sens anomalia majora sus un periòde de 7 meses^[85].

Apollo 7 (11 d'octobre de 1968 – 22 d'octobre de 1968).

Apollo 7 foguèt la primièra mission abitada del programa Apollo. Deviá validar las modificacions efectuadas sus la nau espaciala aprèp de l'encendi d’Apollo 1 (CMS version 2). Una fusada Saturn 1 B foguèt utilizada car lo modul lunar èra pas dins l'expedicion. Pendent la demorança en orbita, l’equipatge repetèt las manòbras que foguèron efectuadas pendent de missions lunaras. Aprèp que quitèt l’orbita terrèstre e efectuèt lor intrada dins l’atmosfèra, la capsula e son equipatge foguèron recuperats sens incident dins l’Atlantic. Foguèt la primièra mission americana a enviar una equipa de tres òmes dins l'espaci e a difusar d'imatges per la television. La fusada Saturn IB foguèt pas mai utilizada enseguida dins l'encastre del programa d'exploracion lunara^[86].

Apollo 8 (21 de decembre de 1968 – 27 de decembre de 1968)

La mission Apollo 8 foguèt lo primièr vòl abitat a quitar l’orbita terrèstra. A aquel estadi d'avançament del programa, èra una mission riscada car una avaria del motor de la nau Apollo al moment de sa mesa en orbita lunara o de son injeccion sur la trajectòria de retorn poiriá aver estat fatala pels òmes mai lo modul lunar èra remplaçat per una maqueta. Mas los dirigents de la NASA redotavan un còp dels Sovietics per la fin de l'an e decidiguèron de prene lo risc. Los astronautas faguèron al total 10 revolucions a l'entorn de la Luna. Pendent aquel vòl, realizèron fòrça fotos de la Luna que lo primièr trelús de Tèrra. Apollo 8 permetèt pel primièr còp a un òme d'observar dirèctament la « fàcia amagada » de la Luna. Una de las tacas assignadas a l'equipatge consistissiá a efectuar una reconeissença fotografica de la superfícia lunara, coma la mar de la Tranquillitat ont se pausèt Apollo 11^[87].

Apollo 9 (3 de març de 1969 – 13 de març de 1969)

Apollo 9 foguèt lo primièr ensag en vòl de l’ensems dels equipaments prevists per una mission lunara: fusada Saturn V, modul lunar e nau Apollo. Pel primièr còp, foguèt batejat la nau Apollo (Gumdrop) e lo LEM (Spider), una decision destinada a facilitar las comunicacions amb lo sòl quand las doas naus an un equipatge. Los astronautas efectuèron totas las manòbras de la mission lunara tot en demorant en orbita terrèstra. Lo modul lunar simulèt un alunissatge puèi realizèt lo primièr rendètz-vos real amb la nau Apollo. Los astronautas efectuèron tanben una sortida extraveïculara de 56 minutes per simular lo transferiment d'equipatge del modul lunar cap a la nau Apollo passant per l'exterior (manòbra de secors mise en cas d'amarratge infructuós entre ambedoas naus). En mai, testèron l'utilizacion del modul lunar coma « canòt de salvament » dins la perspectiva d'avaria de la nau Apollo; aquela procedura foguèt utilizada en real e amb succès per l’equipatge d’Apollo 13^[88].

Apollo 10 (18 de mai de 1969 – 26 de mai de1969)

Los dirigents de la NASA pensavan qu'aquela mission seriá aquela del primièr alunissatge sul sòl lunar, car l'ensems dels veïculs e de las manòbras ja aviá estat testat sens problèma máger detectat. Mas, perque los Sovietics semblavan pas preparar de mission, preferiguèron optar per una darrièra repeticion amb encara mai de realisme. Pauc aprèp aver daissat son orbita terrèstra bassa, la nau Apollo, chafrada « Charlie Brown », executèt la manòbra d'amarratge al LEM. Aprèp que se separèt de l'estatge 3 de Saturn V, efectuèt una rotacion de 180° puèi arrimèt son nas al suc del modul lunar avant de l'extraire de son carenatge. Un còp lo tren espacial plaçat en orbita a l'entorn de la Luna, lo modul lunar, chafrat « Snoopy », comencèt la davalada cap al sòl lunar que foguèt interrompuda a 15,6 km de la superfícia. Aprèp aver largat l'estatge de davalada non sens de dificultats a causa d'una error de procedura, lo LEM realizèt un rendètz-vos amb la nau Apollo. La mission reproduguèt las principalas estapas del vòl final, a l'encòp dins l'espaci e al fèrm. Young foguèt a las comandas de la nau Apollo alara qu'Stafford e Cernan ocupavan lo modul lunar^[89].

Las missions lunaras

Las sèt missions seguentas lançadas entre 1969 e 1972 aguèron totas par objectiu de pausar un equipatge en diferents punts de la Luna, presentant un interès geologic. Apollo 11 foguèt la primièra mission a capitar l'objectiu fixat pel president Kennedy. Apollo 12 foguèt una mission sens istòrias, al contrari d'Apollo 13 que, aprèp una explosion dins lo modul de servici, manquèt de pauc lo drama e deguèt renonciar a se pausar sus la Luna. La NASA modifiquèt lo modèl del modul lunar emportat per las missions a partir d'Apollo 15 per realizar los desirs dels scientifics^[90]: la demorança sus la Luna foguèt perlongada mercé a de resèrvas dels consomables mai importantas. Lo modul lunar mai pesuc emportèt lo rover lunar qu'aumentava lo rai d'accion dels astronautas pendent las sortidas.

Apollo 11 (16 de julhet de 1969 – 24 de julhet de 1969)

Lo 21 de julhet de 1969, los astronautas Neil Armstrong e Buzz Aldrin, aprèp un alunissatge complicat dins la mar de la Tranquillitat, faguèron los primièrs pases sus la Luna. Armstrong, que foguèt lo primièr a sortir del modul lunar, prononcièt sa frasa venguda celèbra « Es un pichon pas per un òme, mas es un saut de gigant per l’Umanitat » - « That's one small step for [a]^[91] man; one giant leap for mankind ». L'objectiu principal de la mission èra de capitar l'alunissatge. L'equipatge installèt una version simplificada de l'estacion scientifica ALSEP e la sortida extraveïculara, pendent que un vintenat de quilogramas de ròcas lunaras foguèt acampat, durèt sonque 2 oras 30. Aprèp una demorança de 21 oras 38 sul sòl lunar, lo modul lunar s'enlairèt sens problèma. A l'arribada sus Tèrra, l'equipatge e los escapolons lunars foguèron plaçats en quarantena pendent 21 jorns per evitar una eventuala contaminacion terrèstra per de viruses extraterrèstres, una procedura exigida pels scientifics que foguèt abandonada a partir d'Apollo 15^[92].

Apollo 12 (14 de novembre de 1969 – 24 de novembre de 1969)

32 segondas aprèp son envòl, la fusada Saturn V foguèt folzejada, provocant una pèrda temporária de la poténcia electrica. Lo modul lunar aterriguèt amb precision dins l'Ocean de las Tempèstas a 180 m de la sonda espaciala Surveyor 3 que d'elements foguèron tornats sus Tèrra per evaluar l'incidéncia de lor demorança perlongada sul sòl lunar e dins lo vuèg. Charles Conrad e Alan Bean installèron una estacion scientifica automatizada ALSEP, realizèron d'observacions geologicas e prenent de nòva fotografias de la Luna e de sa superfícia. Tanben acampèron 34,1 kg d'escapolons del sòl lunar. Pendent aquela demorança sul sòl lunar de 31 oras 31 minutas, los dos astronautas realizèron doas excursions d'un total de 7 oras 45 minutas percorrent atal 2 km a pé e s'alunhèron fins a 470 m del modul lunar. Fòrça amelioracions foguèron realizadas coma dins la precision de l'alunissatge al repècte de la mission Apollo 11. Los resultats foguèron tan positius qu'èra envisatjat d'enviar Apollo 13 dins una zòna mai accidentada^[93].

Gene Cernan aprèp sa segonda sortida sul sòl lunar, son vestit tacat de posca lunara, es fotografiat dins lo modul lunar prr son coequipièr Harrison Schmitt (Apollo 17).

Apollo 13 (11 d'abril de 1970 – 17 d'abril de 1970)

La mission foguèt interrompuda a la seguida de l'explosion d'una sèrva d'oxigèn liquid situat dins lo modul de servici d'Odyssey pendent lo transit de la Tèrra cap a la Luna, 55 oras 54 minutas puèi son envòl. Lo CSM foguèt en practica fòra de servici sens oxigèn nimai potencia electrica. Los astronautas se risquèron pas a alucar lo moteur per manobrar. Se refugièron dins lo modul lunar Aquarius qu'utilizèron las fonts e lo motor per las manòbras de correccion de trajectòrias que permetèron d'optimizar la trajectòria de retorn cap a la Tèrra. Aürosament, la trajectòria de transit Tèrra-Luna foguèt calculada per que, en l'abséncia de manòbra, lo tren espacial pòsca tornar sus Tèrra aprèp aver fach lo torn de la Luna. Los astronautas reïntegrèron la nau Odyssey just avant l'arribada sus Tèrra, larguèron lo modul lunar qu'aviá servit de radèu de salvament avant d'efectuar una intrada dins l'atmosfèra sens problèma. L'explicacion de l'accident foguèt determinada sens ambigüitat: pendent la voidança de la sèrva d'oxigèn, 15 jorns avant l'envòl, la gaina dels fials electrics que la traversava fondèt e aqueles se trobèron entièrament denudats. Quand Jack Swigert accionèt lo barrejadís de la sèrva, de lhauces s'aluquèron e provoquèron l'explosion^[94].

Apollo 14 (31 de genièr de 1971 – 9 de febrièr de 1971).

Al començament del transit Tèrra-Luna, l'equipatge capitèt a amarrar lo modul CSM al modul lunar sonque aprèp 5 ensags mancas, qu'èra un moment de granda tension per l'equipatge. Apollo 14 aluniguèt dins la region accidentada de Fra Mauro qu'èra l'objectiu inicial d'Apollo 13. Un dels moments marcants de la mission se produguèt quad Alan Shepard, qu'èra lo primièr (e lo sòl) dels astronautas del programa Mercury a marchar sua la Luna, joguèt 2 balas de gòlf amb un club portat d'escondons. Shepard e Edgar Mitchell passèron mai de 9 oras en 2 sortidas a explorar una zòna ont la NASA pensava trapar de ròcas figurant d'entre las mai ancianas. Tornèron 42,9 kg d'escapolons^[95].

Apollo 15 (26 de julhèt de 1971 – 7 d'agost de 1971)

Apollo 15 es la primièra mission a portar un modul lunar apesantir mercé, entre autres, a l'optimizacion del lançaire Saturn V. Lo pes suplementari es subretot constituit pel rover lunar e dels consomables (oxigèn e poténcia electrica) que aumentan la durada de son autonomia de 35 a 67 oras. David Scott e James Irwin passèron 2 jorns e 18 oras sul sòl lunar. Pendent las tres sortidas extraveïcularas, que durèron en tot 18 oras 36 minutas, percorreguèron mai de 28,2 km prèp del mont Hadley mercé al rover lunar. D'entre los 76 kg de ròcas acampadas, los astronautas trapèron çò se pesa èsser un cristallin de la rusca lunara originala vièlha de prèp de 4,6 miliards d'ans. Un pichon satellit portant tres experiéncias scientificas foguèt largat alara que lo CMS èra en orbita a l'entorn de la Luna. Worden faguèt una sortida espaciala de 16 minutas dins l'espaci alara que la nau Apollo èra encara a 315 000 km de la Tèrra. Al retorn, pendent la davalada cap al sòl terrèstre, un dels tres paracasudas s'entorchèt sens damatge per l'equipatge^[96].

Apollo 16 (16 d'abril de 1972 – 27 d'abril de 1972)

Apollo 16 es la primièra mission a se pausar suls nauts-planòls lunars. John Watts Young e Charles Duke passèron 20 oras 14 minutas sus la Luna, installant d'experiéncias, parcorrent 26,7 km amb lo rover lunar e acampant 95,4 kg d'escapolon rocasuts. L’equipatge larguèt un minisatellit destinat a estudiar las particulas e lo camp magnetic solar^[97].

Apollo 17 (7 de decembre de 1972 – 19 de decembre de 1972)

Apollo 17 es la darrièra mission sus la Luna. L'astronauta Eugene Cernan e son companh Harrison Schmitt, un geològ civil american, lo sòl astronauta scientific del programa Apollo que s'enlairèt, son los darrièrs òmes fins ara marchar sus la Luna: i passèron 22 h 05 min, percorrèron amb la Jeep lunara 36 km dins la region dels monts Taurus, prèp del cratèri de Littrow. es l'equipatge que tornèt mai de ròcas lunaras (111 kg) e efectuèt la sortida extraveïculara mai longa^[98].

La fin prematurada del programa Apollo

Article detalhat: Skylab.

La NASA pensa, a partir de 1963, la seguida de donar al programa Apollo. En 1965, l'agéncia creèt una estructura afectada a las missions venentas e a aquelas ja planificadas amassadas jol nom d'Apollo Applications Program (AAP)^[99]. La NASA prepausa qualques tipes de mission que lo lançament en orbita d'una estacion espaciala, de demoranças longas sus la Luna utilizant de moduls nòus derivats del LEM, una mission abitada cap a Mart^[100], la Susvolada abitada de Vènus^[101], etc. Mas los objectius scientifics tròp vagas capitèron gaire a convéncer le Congrès dels Estats Units d'America fòrça mens motivat pels programas espacials « pòst-Apollo ». E mai, las prioritats dels Estats Units d'America avián cambiat: los dispositius socials realizats pel president Lyndon Johnson dins l'encastre de sa guèrra contra la pauretat (Medicare e Medicaid) e subretot un conflicte vietnamian que dura, prelèvan una part creissenta del budgèt. Aquel darrièr consacrèt pas cap de fons a l'AAP per 1966 e 1967. Los budgèts votats enseguida permetèron sonque de financièr lo lançament de l'estacion espaciala Skylab realizada utilisant un estatge 3 de la fusada Saturn V.

En 1970, lo quite programa Apollo foguèt tocat per las reduccions budgetàrias: la darrièra mission planificada (Apollo 20) foguèt anullada alara que los vòls restants èran escalonats fins a 1974. La NASA deguèt se preparer a se separar de 50 000 emplegats e sostractants (sus 190 000) alara que s'anonciava l'arrèst definitiu de la fabricacion de la fusada Saturn V que doncas subreviurà pas al programa. Un projècte de mission abitada cap a Mart (per un còst comprés entre tres e cinc còp aquel del programa Apollo) prepausat per un comitat d'expèrts sollicitat pel nòu president republican Richard Nixon recep gaire lo sosten de comunautat dels scientifics nimai de l'opinion publica e foguèt rejetat pel Congrès sens debat^[102]^,^[103]. Lo 20 de setembre de 1970, lo responsable de la NASA, demissionari, anoncièt que las constrenchas budgetàrias obligava de suprimir doas nòvas missions Apollo 18 e Apollo 19^[104]^,^[105].

L'anullacion de las missions daissava tres fusadas Saturn V inutilizadas que l'una pel mens permetèt de lançar l'estacion espaciala Skylab. Las doas autras son ara expausadas al Johnson Space Center e al centre espacial Kennedy. L'estacion espaciala Skylab foguèt ocupada successivament per tres equipatges lançats per de fusadas Saturn IB e utilizant de naus Apollo (1973). Una fusada Saturn IB fuguèt utilizada pel lançament de la mission Apollo-Soïos que portèt una nau espaciala Apollo (1975). Foguèt la darrièra mission a utilizar de material desvelopat dins l'encastre del programa Apollo. Lo còst del programa foguèt evaluat à 25,4 miliards de dollars en 1969.

Lo bilanç del programa Apollo

Lo trionfe de l'astronautica dels Estats Units d'America

L'objectiu fixat al programa Apollo pel president Kennedy en 1961 foguèt complit al delá de tota esperança. L'astronautica americana saupèt desvelopar en pauc de temps un lançaire d'una poténcia inimaginabla dètz ans abans, mestrejar completament l'utilizacion l'idrogèn per sa propulsion e realizar çò que semblava, pauc de temps abans, èsser de sciéncia-ficcion: menar l'Òme sus un autre astre. Malgrat lo saut tecnologic, lo taus de capitada dels lançaments de las fusadas Saturn foguèt de 100 % e totes los òmes tornèron vius sus Tèrra. Al vejaire del mond entièr lo programa Apollo foguèt una mòstra magistrala del saber far dels Estats Units d'America e de sa superioritat sus l'astronautica sovietica que mentretemps acumulava los fracasses^[106]. Per fòrça estatsunians aquela victòria mostrava la superioritat de la lor societat quitament se aquela fe dins lor sistèma trantalhava amb l'amplor de la contestacion estudianta ligada a la Guèrra de Vietnam e l'agitacion sociala de la minoritat negra dins las grandas vilas ligada al Movement dels drechs civics.

Lo bilanç scientific

Una presa en compte tardièra e laboriosa dels enjòcs scientifics

Lo programa Apollo, quand foguèt lançat, respond a des consideracions de politica exteriora: l'arquitectura de las missions e la concepcion dels veïculs èran definidas sens considerar la pertinéncia e de lor perennitat al respècte de recerca scientifica. Foguèt integrada dins lo projècte tardièrament e amb fòrça dificultats. Ocupats pels desfises tecnics de resòlvre, la NASA e lo MSC podavan dificilament se consacrar a la presa en compte dels besonhs scientifics. Fin finala, los membres de la NASA e scientifics esitèron longtemps per metre al punt una mena de trabalh constructiu, cadun volent assumir la direccion dels projèctes. Après aver lançat los primièrs estudis en 1962, lo Space Science Board definiguèt pendent l'estiu de 1965 los punts claus de tractar pels 15 ans venent dins lo domeni de la recerca lunara. Aquel document servirà de quasèrns de las cargas per la concepcion de las experiéncias scientificas de realizar pendent las missions Apollo.

Per menar de recercas scientificas sul terren, melhor èra dispausar de scientifics entraïnats coma los astronautas que de pilòts — la font que la NASA utilizava fins ara — formats a la geologia. En 1965, malgrat las reticéncias d'una partida de la direccion, la NASA recrutèt 6 scientifics. Sols dos d'entre eles èran de pilòts veterans e los autres deguèron seguir una formacion de pilòt de caçaire de reaccion. Al començament de 1966, lo MSC, après que foguèt relançat mai d'un còp par la direccion de la NASA, metèt en plaça una estructura destinada a las experiéncias scientificas permetent de lançar lo procés de desvolopament dels instruments embarcats. Sol lo geològ Schmitt aguèt l'ocasion d'anar sus la Luna^[107].

Una coneissença afinada de la Luna

**Ròcas lunaras**
Mission lunara	Massa tornada	An
Apollo 11	22 kg	1969
Apollo 12	34 kg	1969
Apollo 14	43 kg	1971
Apollo 15	77 kg	1971
Apollo 16	95 kg	1972
Apollo 17	111 kg	1972
Luna 16	101 g	1970
Luna 20	55 g	1972
Luna 24	170 g	1976

Las missions Apollo permetèron d'acampar en tot 382 kg de ròcas lunaras dins sièis regions diferentas de nòstre satellit (a comparar als 336 gramas tornat sus Tèrra per las missions sovieticas robotizadas del programa Luna a la mèma epòca). Aquelas ròcas son conservadas dins un bastiment construit especialament al Centre espacial d'Houston. Una organizacion foguèt realizada per la fornidura de pichons escapolons de ròcas als scientifics del mond entièr que ne faguèt la demanda. Un institut consacrat a las sciéncias planetàrias, lo Lunar and Planetary Institute, foguèt a l'epòca a Houston per facilitar la cooperacion internacionala e centralizar los resultats dels estudis menats. En mai fòrça donadas scientificas foguèron acampadas pendent las missions: de mesuras efectuadas pels astronautas pendent lor demorança sul sòl lunar, fotografias presas dempuèi l'orbita lunara, mesuras efectuadas pels instruments lotjats dins una de las alveòlas del modul de servici a partir de la mission Apollo 15. Fin finala, las estacions scientificas ALSEP, comportant de 3 a 8 instruments e depausadas sul sòl lunar pendent las sortidas extraveïcularas, transmetèron lors mesuras a las estacions terrèstras fins a l'agotament de lor font d'energia radioactiva en setembre de 1977^[108]. Los reflectors lasèr que faguèron partida dels ALSEP mas avián pas besonh d'una font d'energia, car completament passius, son encara utilizats ara per mesurar las variacions de disténcias entre la Tèrra e la Luna.

Contra tota esperança las ròcas lunaras tornadas coma las observacions e mesuras efectuadas permetèron pas de precisar los diferents scenaris de formacion de la Luna :produch d'un tust entre un astre vagabond e la Tèrra (tèsi ara privilegiada), captura d'un astre per la Tèrra, formacion en parallèl, etc. En efècte, l'interpretacion de donadas eissidas d'un mitan extraterrèstre èra fòrça mai dificil qu'imaginavan los scientifics, perque demandava entre autres, un gròs esfòrç de recerca interdisciplinària. Los escapolons de ròcas acampadas indican una geologia complèxa atal los scientifics estiman que la Luna es, dins aquel domeni, en granda partida inexplorada malgrat las 6 expeditions Apollo. Las donadas reculhidas pels 4 sismomètres permetèron d'esboçar una modelizacion de l'estructura intèrna de la Luna: una rusca de 60 km d'espessor susmontant una sisa omogenèa e de natura diferenta de 1 000 km d'espessor amb en prigondor un còr mièg fondut (1 500 °C) constituit sens dobte de silicats. Los altimètres laser d'Apollo 15 e 16 confirmèron que lo centre de gravitat de la Luna coïncidavan pas amb son centre geometric. Las donadas geologicas e geoquimicas reculhidas foguèron al contrari fòrça mai dificils d'interpretar e permetèron sonque de far de conclusions generalas: los escapolons rebaton una composicion quimica diferenta d'aquela de la Tèrra amb una proporcion mai bassa dels elements mai volatils e mai d'elements radioactius que la mejana cosmica. Tres tipes de ròca semblan predominar: de basales rics en fèrre dins las mars, de plagioclasas o anortosits rics en alumini dins las zonas situadas en altitud e dels basalts rics en urani e en tòri amb de concentracions importantas de potassi, tèrras raras e fosfòr (basalts « KREEP »). Mas per qualques scientifics de l'epòca, aquelas ròcas rebaton pas la composicion del sòl de la Luna primordiala sens dobte aclapada pel bombardament de contunh subit per aquela dempuèi de miliards d'ans^[109].

Las repercucions tecnologicas

La construccion de l'ordinator de bòrd de las naus Apollo contribuèt a la generalizacion dels circuits integrats

L'impacte del programa Apollo e dels programas espacials contemporanèus sus l'evolucion tecnologica es indirècte e pòrta sus de domenis plan precises. Es dificil de distinguir la contribucion del programa d'aquela dels projèctes militars (missil balistic) que lo precedisson o l'acompanhan. Se las tecnologias concernidas pòdon èsser clarament identificadas, es fòrça mens aisit de mesurar precisament l'incidéncia del programa espacial suls progrèsses constatats.

L'industria metallurgic, que deu respondre a d'exigéncias particularament sevèras (aleujament, abséncia de decas) e a las contrenchas de l'environament espacial (void entraïnant la sublimacion dels metals, vibracion, calor), creèt de nòvas tecnicas de soudadura, que lo sodatge per explosion, per obtenir de pèças sens deca. Lo recors a l'usinatge quimic, que venguèt mai tard un procès essencial per la fabricacion dels compausants electronics, foguèt frequent. Calguèt realizar d'aliatges nòus e utilizar de materials composits. Los instruments de mesura installats dins los veïculs espacials deguèron satisfar d'exigéncias de precision, fisabilitat e rapiditat fòrça mai nautas que la nòrma. L'instrumentacion biomedicala nasquèt de la necessitat de contrarotlar l'estat de santat dels astronautas en vòl. Fin finala, los projèctes de la NASA dels ans 1960 permetèron d'afinar las tecnicas de calcul de la fisabilitat e de metre al punt un grand nombre de tecnicas de gestion de projècte: PERT, WBS, gestion de la valor aquerida, revista tecnica, contraròtle qualitat^[110].

Lo programa Apollo contribuiguèt al desvolopament de l'informatica: lo desvelopament dels programas de navigacion e de pilotatge de las naus Apollo faguèron aparéisser la scission entre material e logicial. Los metòdes de programacion e de tèst son tanben en partiada nascuts de las exigéncias de fisabilitat e de la complexitat dels logicials desvolopats pel programa. Fin finala, lo projècte lancèt l'utilizacion dels circuits integrats qu'apareguèron en 1961. La NASA comprèt al començament del programa 60 % de la produccion mondiala dels ordinators pels besonhs de las naus Apollo^[111].

L'impacte sus la societat

Quand la ficcion sembla venir realitat

L'edat espacial comença en plan edat d'aur d'una sciéncia-ficcion americana inspirada per las realizacions tecnicas nascuda de la Segonda Guèrra Mondiala e incarnada per d'escrivans coma Isaac Asimov, Robert Heinlein, Arthur C. Clarke. Lors òbras dessenhan de biais sasissants e credibles, lo retrach d'una civilizacion terrèstra e subretot americana que s'èra espandida per las planetas vesinas o las estelas. D'ingenhaires coma lo futur conceptor de la Saturn V Wernher von Braun (aquel darrièr mejans sos contactes amb Walt Disney) contribuiguèron tanben a popularizar l'idèa de l'exploracion de l'espaci per l'Òme. Quand lo programa Apollo foguèt lançat, la retorica de la literatura de ficcion espaciala (nòva frontièra, conquèsta de l'espaci) foguèt utilizada dins lo discors de responsables politics e aqueles de l'agéncia espaciala. Orientats per la NASA, de revistas coma Life, la television americana en espandiment, transformèron la correguda cap a l'espaci e lo programa Apollo subretot, coma un fulheton desalenat, seguit amb passion pels Americans e los astronautas ne son los eròis. Lo filme 2001, una odissèa de l'espaci, realizat en collaboracion amb los especialistas de l'industria espaciala e que sortiguèt en 1968, rebat l'idèa que fòrça se fan d'un futur espacial que semblava alara a portada^[112].

La Tèrra coma jamai foguèt pas vista (Apollo 8)

Quand los astronautas d'Apollo 8 efectuèron lo viatge inicial cap a la Luna, donant a de milions de telespectators pel primièr còp la possibilitat d'apercebre lor planeta banhant dins l'espaci, èran sens dobte de mond per partejar lo sentiment qu'inspirèt al poèta Archibald MacLeish lo tèxte «Riders on earth together, Brothers in eternal cold» (« Passatgièrs solidaris sus Tèrra, fraires dins lo freg eternel ») que foguèt imprimit lo jorn de Nadal a la Una del New York Times:

«To see the earth as it truly is, small blue and beautiful in that eternal

silence where it floats, is to see ourselves as riders on the earth together,

brothers on that bright loveliness in the eternal

cold—brothers who know now they are truly brothers»

« Contemplar la Tèrra tal qu'es vertadièrament, pichona blava e bèla dins l'eternal,

lo silenci ont flaüta, nos fa realizar que siams de passatgièrs solidaris de la Tèrra,

fraires dins aquela beutat luminosa dins l'eternal,

simple fraires que realisan ara que son fraires vertadièrs. »^[113].

Las fotos de la Tèrra presas dempuèi l'espaci luenchenc pels equipatges del programa Apollo marquèron los esperits a l'epòca. La fòto mai clèbra es La Bilha blava presa pels astronautas d'Apollo 17. D'autras fotos, coma aquelas mostrant un treslús de Tèrra al dessús d'un sòl lunar desprovesit de colors o aquelas mostrant la primessa de la sisa atmosferica faguèron comprene lo caractèr unic e fragil de nòstra planeta, la nau Tèrra. Aquels imatges de segur contribuiguèron a l'espandiment dels movements ecologics^[114].

Primièrs pases sus la Luna, un evenement marcant e qualques voces discordantas (Apollo 11)

Lo 20 de julhet de 1969, 600 milions de telespectators, o un cinquen de la populacion mondiala de l'epòca, assistèron en dirècte a la television als primiers pases de Neil Armstrong e Buzz Aldrin. Se gaireben totes s'acòrdan sul fach que s'agís d'un eveniment marcant, èran tanben de voses per s'auçar contra lo degalhatge d'argent coma de representants de la comunautat negra americana, a l'epòca pro agitada. L'escrivan de sciéncia-ficcion Ray Bradbury, que participa a un debat a la television a Londres, pendent que se truquèt a las criticas venent, entre autres, de l'activista politica irlandesa Bernadette Devlin, s'insurgiguèt «Aprèp mai de 6 miliards d'ans d'evolucion, aquela nuèch, avèm fach mentir la gravitat. Atenguèron las estelas... e refusètz de festejar l'eveniment ? Anatz al diable!»^[113].

Lo mòt de Neil Armstrong, «Es un pichon pas...», foguèt sul còp adaptat « Se avèm pogut enviar d'òmes sus la Luna, alara deuriam poder… ». Mas l'interès pel programa espacial lèu mermèt. Lo debanament de la mission Apollo 12, pr'amor que filmat en colors al contrari d'Apollo 11, fuguèt mens seguit. Los comentaris fòrça tecnics, que pòt pas comprene l'American mejan, l'abséncia de peripecias banalizèron l'eveniment. Calguèt l'accident d'Apollo 13, que tornèt plaçar l'òme al còr de la mission, per reviscolar l'interès del public^[113].

Lo programa Apollo al cinèma

De filmes e fòrça documentaris prenguèron per subjècte lo programa Apollo. Se pòt mencionar Apollo 13, realizat en 1995 per Ron Howard, que conta las peripecias del vòl Apollo 13. The Dish, realizat en 2000 per Rob Sitch, es una mièjaficcion contant l'istòria de la construccion d'una estacion de recepcion terrèstre en Austràlia que deu recebre la primièra emission televisuala emesa dempuèi la Luna per Apollo 11. In the Shadow of the Moon es un documentari de 2008 constituit amb de filmes d'actualitats difusats a l'epòca, de documents intèrnes de la NASA e d'entrevistas dels astronautas encara en vida.

L'eretatge del programa Apollo

La nau espaciala: l'utopia de l'espaci de bas còst

Al començament dels an 1970, alara que lo programa Apollo s'acabava, de decidaires politics pensavan a l'arrèst dels vòls abitats tròp costoses e amb retorn limitats. La fin de la Guèrra Freja e lo fracàs del programa espacial sovietic levèt al projècte abitat american d'una granda partida de las seunas justificacions. Mas Richard Nixon volguèt pas èsser aquel qu'arrestarà las missions abitadas qu'avián encara una partida de prestigi. E mai, se l'opinion publica e la comunautat scientifica s'acordavan sus la necessitat de mermar lo budgèt espacial subretot consacrat als vòls abitats, lo president èra pas insensible al lobbying de l'industria e a las consideracions electoralas: la Califòrnia que concentrava una grand partida dels emplecs de l'astronautica — los efectius emplegats per l'industria aerospaciala en Califòrnia passèron de 455 000 a 370 000 personas entre 1967 e 1970 — èra un enjòc important per las eleccions venentas^[115]. En partida per respondre a las criticas sul còst del programa Apollo, la NASA elaborèt a aquela epòca son projècte de la nau espaciala que deguèt permetre de baissar de biais significatiu lo pretz del quilograma plaçat en orbita al respècte dels lançaires non reütilizables. Lo president Nixon donèt son accòrdi al programa de la nau espaciala mas aquò deguèt s'inscriure per la seguida dins un encastre budgetari espacial civil en descreissença de contunh: los fons balhats a la NASA passèron progressivament de 1,7 % del budgèt total de l'Estat federal en 1970 a 0,7 % en 1986, son punt mai bas^[23]. Los espèrs provocats per la nau espaciala seràn pas realizats: s'estimèt en 2008, alara que lo programa de la nau s'acabava, que cada vòl de la nau espaciala americana costava 1,5 miliard de dòlars integrant los còstes de desvolopament: un còst non concurrencial al respècte d'un lançaire classic. La soplessa operacionala es tanpauc al rendètz-vos: la cadéncia de lançament atenguèt 5 % d'aquela prevista inicialament^[116].

Missions espacialas abitadas e comunautat scientifica

La comunauté scientifica americana dona un bilanç negatiu del programa Apollo. Las repercussions scientificas del programa foguèron limitadas al vejaire dels fons investits e la partida del programa espaciala consacrada a la sciéncia (satellits scientifics, sondas espacialas) mermèt amb los ans. E mai lo fenomèn se repetèt pendent de decennia seguentas, los programas scientifics de la NASA essent de contunh victimas o dels despassaments budgetaris dels programas espacials abitats o d'arbitratges en lor desfavor. Atal, l'Acadèmia de las Sciéncias americana demandèt a l'epòca que l'activitat espaciala siá concentrada sus de tèmas scientifics e sas aplicacions dins lo domeni de la meteorologia, l'agricultura, l'idrologia, l'oceanografia, etc. S'opausèt tanben al desvolopament de la nau espaciala^[117]. La comunautat scientifica es ara dins son ensems totjorn pauc favorable a las missions abitadas al delá de l'orbita bassa: en 2004, a la seguida de la relança de las missions abitadas cap a la Luna e Mart, lo comitat encargat del finançament de l'astrofisica al sen de l'American Physical Society, se preocupava de l'importància dels fons monopolizats per aquel tipe de mission als objectius mal definit al prejudici dels projèctes, coma los telescòpis espacials, qu'avián largament provat lor interèsses scientifics^[118].

Agachs contemporanèus: entre nostalgia, negacion e frustracion

Après los progreses fulgurants dels ans 1960 que lo desbarcament lunar constituís l'acme, lo vòl espacial abitat, al contrari de totas la prediccions de l'epòca, se retirèt pendent los cinquanta darrièrs ans sus l'orbita terrèstra bassa. L'astronauta Gene Cernan, dins son autobiografia publicada en 1999, escrich «Tot se passa coma se lo programa Apollo aviá vist lo jorn abans son ora, coma se lo president Kennedy aviá estat cercat una decennia al còr del sègle XXI e qu'aviá capitat a l'inserir al començament dels ans 1960». Per l'istorian american J.R. McNeill, l'aventura del programa Apollo e de l'exploracion espaciala en general poiriá èsser una androna condemnada a venir dins lo futur una simpla nòta de bas de pagina de l'istòria de la civilizacion, pr'amor que de descobèrtas tornan sus l'interès o que fan renàisser una correguda al prestigi entre de nacions dispausant de mejans financièrs sufisents^[113]^,^[119].

A l'epòca del desbarcament sus la Luna, existissiá ja una pichona minoritat d'increduls que se trobavan als Estats Units d'America dins las classas socialas las mai desfavorizadas, copadas de tota coneissença scientifica, e las minoritats. L'audiéncia de la tèsi del moon hoax (engana lunara) s'espandiguèt dins los ans 1970 alara qu'un climat de desfisença al respècte de las institucions s'installèt a çò dels d'Americans en seguida de l'escandal del Watergate e de la Guèrra de Vietnam: es a aquela epòca, simbolizada dins los mèdias pel filme Three Days of the Condor, que foguèt filmat Capricorn One (1978) que conta l'istòria d'un fals desbarcament sus Mart mes en scèna par la NASA. En 2001, l'emission « Teoria del complòt: avèm aterrit sus la Luna? », basada sus de fals testimònis scientifics e difusada sus la cadena de television FOX encontrèt un succès d'audiéncia que testimònia subretot de l'abséncia de cultura scientifica de sos auditors. Malgrat sas incoeréncias evidentas, la teoria del fals desbarcament sus la Luna contunha de trobar de partisans per las rasons ja citadas mas sens dobte tanben per que l'eveniment es tan alunhat de tota experiéncia personala, que dona per fòrça un sentiment d'irrealita^[113].

L'estagnacion del programa espacial abitat american après los succèsses del programa Apollo suscita un intens sentiment de frustracion per fòrça passionats d'astronautica. Al moment mèsme que lo programa Apollo subiguèt un còp d'arrèst a la fin dels ans 1960, nasquèron d'associacions militant per un programa espacial abitat ambiciós perlongar l'esfòrç espacial engatjat. Segon T.E. Dark, l'apareisson d'aqueles movements se deu metre en relacion amb la crisa que subiguèt a la fin dels ans 1960 l'idèa de progrès, una cresença al còr de la societat americana. L'apareisson del movement ecologic, un scepticisme naissent al respècte dels benfachs de la creissença economica e la paur d'un declin cultural american explican essencialament aquela crisi. Promòure lo programa espacial èra un mejan de far reviure l'idèa del progrès jos una autra forma.

L'associacion mai coneguda a l'epòca, la L5 Society, preconiza la colonizacion de l'espaci per la creacion de gigantescs abitats spatials al punt de Lagrange L5. Recebèt l'atencion del Congrès dels Estats Units d'America e de la NASA. Mas le concèpte d'abitats espacials gigants jamai despassèt l'estadi de l'estudi teoric, car demandava de lançar un milion de tonas en orbita a l'entorn de la Tèrra en 6 o 10 ans, un objectiu que se podava aténher sonque se lo còst de la mesa en orbita baissava a 55 $/kg coma conclusís l'estudi de Gerard K. O'Neill e de la NASA en 1975-1977^[120]. La L5 Society dispareguèt en 1987, victima de las desillusion nascudas de la crisi de l'energia e dels facases de la nau espaciala^{[N 19]}. En 1998 foguèt fondada la Mars Society que milita per la colonizacion de Mart. Son creator, Robert Zubrin, redigiguèt d'obratges plan documentats suls mejans de menar una mission abitada sus Mart. The Planetary Society es una associacion mai anciana (1980) que lo fondator mai conegut es Carl Sagan, que ten mai de 100 000 membres pel mond entièr. Mai realista, milita subretot per l'exploracion del sistèma solar mas tanben portèt son sosten al programa de mission abitada cap a la « planeta roja » de la Mars Society^[121].

Los ensages abocats de retorn de l'Òme sus la Luna

Articles detalhats: Programa Constellation e Mission abitada cap a Mart.

Vista d'artista del modul lunar del programa Constellation qu'auriá degut alunir vèrs 2020

Dempuèi la mission abitada Apollo 17 de 1972, pas cap d'astronautas s'alunhèron de mai de qualques centanas de quilomètres de la Tèrra. Lo 20 de julhet de1989, pel 20ⁿ aniversari de l'alunissatge d'Apollo 11, lo president George H. W. Bush lancèt un programa espacial ambiciós per 30 ans, lo Space Exploration Initiative (SEI)^[122], que deu permetre l'installacion d'una basa permanenta sus la Luna. Mas son còst, l'abséncia de sosten dins l'opinion publica e las fòrtas reticéncias del Congrès faguèron abocar lo projècte. En 2004, son filh, lo president George W. Bush, ren public los objectius de long tèrme que volgava assignar al programa espacial american alara que l'accident de la nau espaciala Columbia tancava al sòl las naus espacialas vielhissentas e l'avenir de estacion espaciala internacionala, que l'acabament aprochava, es en suspens. Lo projècte presidencial Vision for Space Exploration vòl tornar plaçar l'Òme al còr de l'exploracion espatiala: lo retorn d'astronautas sus la Luna foguèt programat abans 2020 per una seriá de missions destinadas a preparar una eventuala preséncia permanenta de l'òme sul sòl lunar e metre al punt lo material necessairi a de futuras missions abitadas sus Mart fixadas a una escasença fòrça pus alunhada^[113]^,^[123]. Aquel còp, l'opinion coma lo Congrès son favorables al projècte: lo programa Constellation foguèt alara estudiat per la NASA per respondre a las esperenças presidencialas. Prevei la construccion de dos tipes de lançaires Ares I e Ares V e, de biais similar al programa Apollo, doas naus abitadas Altair e Orion^[124]. La NASA utiliza, en los adaptant, de motors-fusadas desvelopats per la fusada Saturn V, los propulsaires de poscas de la nau espaciala e fòrças installacions al sòl venent de l'epòca del programa Apollo. Mas lo programa prend de retard e buta a un problèma de finançament que segon los plans inicials, deguent se far sens aumentacion substanciala del budgèt global de la NASA^[125]. A la seguida de son investitura, lo president Barack Obama faguèt expertizar lo programa Constellation per la comission Augustine, creada a aquel efècte lo 7 de mai de 2009. Aquel concluguèt que mancava 3 miliards de $ per an per aténher los objectius fixats^[126] mas confirma l'interès d'una segonda exploracion umana de la Luna coma estapa intermediari abans una mission abitada cap a Mart^[127]. Començament de 2010 lo president Obama anoncièt l'anullacion del programa Constellation que foguèt confirmada enseguida^[128]^,^[129].

Vidèos

La fusada Saturn V arranca lentament sas 3 000 tonas a l'envòl, consequéncia d'un rapòrt pes/buf pròche de 1 (mission Apollo 15).
Schmitt e Cernan (mission Apollo 17) cantant e fasent una mòstra de marcha al biais dels cangoró.
Una pichona demonstracion de rover lunar (velocitat max env. 15 km/h), pendnet la mission Apollo 16.
Enlairament del modul lunar Apollo 17 filmat dempuèi lo sòl lunar per la camèra del rover. Lo modul mòstra verticalament puèi pren una trajectòria gaireben parallèl al sòl.

Notas e referéncias

Notas

↑ Mas D. Eisenhower regetèt lo projècte de desbarcament sus la Luna prepausat per la NASA a partir de 1960 (font J. Villain).
↑ Las equipas de la NASA avián indicat que lo desbarcament sus la Luna poiriá se far a partir de 1967 mas l'administrator de l'agéncia, James E. Webb, preferèt apondre dos ans per prene en compte d'escasença (font Monographie NASA : Apollo: A Retrospective Analysis).
↑ Abe Silverstein èra ja a l'origina del nom de bateg del programa Mercury (=Mercuri dieu roman coma Apollo=Apollon). Apollo es l'acronime (trobat a posteriori) per America's Program for Orbital and Lunar Landing Operations.
↑ La capsula Mercury es montada fins a una altitud de 180 km abans de davalar descrivent una trajectòria balistica
↑ Renomenat Lyndon B. Johnson Space Center a la mòrt del president en 1973
↑ Un dels membres del burèl d'estudis faguèt remarcar que lo taus de pèrda fixat coma objectiu èra pas plan diferent de la probabilitat de mòrt dins un grop de 3 òmes de 40 ans pendent una durada de 2 setmanas.
↑ Las mai importantas son detalhadas dins los rapòrts redigits aprèp las missions disponiblas aquí [1]
↑ Los dirigents de la NASA coneissián l'existéncia de la fusada giganta N1 mercé a de fotos presas, alara qu'èra quilhada sul pas de tir, per de satellits de reconeissença mas ne disposavan de cap autre detalh sul programa lunar sovietic (font: Robert C. Seamans, Jr. PROJECT APOLLO The Tough Decisions).
↑ 4,7 e 43,9 kN amb un escart de buf intermediari enebite
↑ Cada fenestron èra constituit de doas lamas de veire separadas per una sisa d'aire que son tractadas per filtrar los rais ultraviolets e infraroges, empachar l'esbleugiment e resistar a las micrometeorits
↑ L'estatge de la fusada receptava un buf suplementari mercé a l'ejeccion dels propergòls non brutlats.
↑ Lo carburant prevists permetiá una variacion de velocitat de 152 mètres per segonda
↑ La deceleracion es de 891 m/s o 3 200 km/h
↑ L'escala èra gravada a l'encòp suls fenestrons interior e exterior e l'astronaute deu alinhar las 2 escalas.
↑ Èra lo programa P65 que jamai foguèt utilizat pendent las missions Apollo
↑ Una desena d’aparelhs fòtos Hasselblad en bon estat (a l’epòca) joncan lo sòl lunar
↑ Pendent una mission lunara, lo motor de l'estatge 3 de la fusada Saturn V deviá èsser alucat, alara qu'èra en orbita terrèstra, per plaçar la nau sus la trajectòria lunara. Per que los carburants en apesantor alimenten corrèctament lo motor dels dispositius particulars foguèron realizats.
↑ Aquela solucion presentava dos avantatges: la massa consacrada al sistèma de supòrt-vida èra mendre (un sol gas de servar) e los astronautas podavan efectuar lors sortidas extraveïcularas sens aver a expulsar de l'azòt del sang perque l'atmosfèra èra identica dins la combinason espaciala e la cabina (pas de risc d'accident de descompression). Los Sovietics utilizavan una atmosfèra azòt/oxigèn).
↑ . Lo còst del quilograma plaçat en orbita mermèt pas fòrtament coma previst e la nau se revelèt mai dangeirosa que los lançaires tradicionals amb l'accident de la nau espaciala Challenger

Referéncias

↑ Loyd S. Swenson Jr.,James M. Grimwood,Charles C. Alexander (NASA). «This New Ocean: A History of Project Mercury - Redstone and Atlas», 1989.
↑ Homer E. Newell (NASA). «Beyond the Atmosphere: Early Years of Space Science - CHAPTER 5 THE ACADEMY OF SCIENCES STAKES A CLAIM», 1980.
↑ Asif A. Siddiqi (NASA). «Korolev, Sputnik, and The International Geophysical Year».
↑ Roger D. Launius (NASA). «Sputnik and the Origins of the Space Age».
↑ J. Villain, op. cit., p. 67
↑ Xavier Pasco, op. cit., p. 83-84
↑ J. Villain, op. cit., p. 68-69
↑ «Discors prononciat lo 25 de mai de 1961 pel president John Fitzgerald Kennedy (archiu audio)» (en anglés). Internet Archive.
↑ Xavier Pasco, op. cit., p.75
↑ John M. Logsdon (NASA). «Exploring the Unknown Project Apollo: Americans to the Moon» p. 389.
↑ ^11,0 et ^11,1 Roger D. Launius, op. cit.Gearing Up for Project Apollo
↑ Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas cf-1.
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. NASA-Grumman Negotiations
↑ ^14,0 ^14,1 et ^14,2 W. David Compton et Charles D. Benson (NASA). «SP-4208 LIVING AND WORKING IN SPACE : A HISTORY OF SKYLAB - From Concept through Decision, 1962-1969», 1983.
↑ «JSC Celebrates 40 Years of Human Space Flight». JSC (NASA).
↑ «Marshall Space Flight Center History Office - Historical Facts». MSFC (NASA). }}
↑ (en anglés). Spaceline.org, 6 de julhet de 2009.
↑ «Kennedy Space Center Story - Chapter 4». KSC (NASA).
↑ NASA Project Apollo : A Retrospective Analysis Gearing Up for Project Apollo'
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 238-239
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 240-241
↑ Jornal Le Monde del 16 de julhet de 1969
↑ ^23,0 et ^23,1 Richard Braastad. «Putting NASA's Budget in Perspective».
↑ Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn III. Fire, Smoke, and Thunder: The Engines - The injector and combustion stability». history.nasa.gov.
↑ Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 7. The Lower Stages: S-IC and S-II : Crisis at Seal Beach». history.nasa.gov. }}
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Lunar Module Refinement
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Lunar Module
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. The LM: Some Questions, Some Answers
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Worries and Watchdogs
↑ Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 8. From Checkout to Launch: The Quintessential Computer».
↑ W. David Compton, op. cit., APPENDIX 6 : Astronaut Classes Selected Through 1969
↑ W. David Compton, op. cit., APPENDIX 7 : Crew training and simulation
↑ W. David Compton, op. cit., SELECTING AND TRAINING THE CREWS :Organizing the Astronaut Corps
↑ Computers in Spaceflight The NASA Experience Chap. 2 Computers On Board The Apollo Spacecraft - The need for an on-board computer
↑ David A. Mindell, op. cit., p. 249
↑ «SP-4223 Before This Decade Is Out... - Interview Maxime Faget». NASA, 19 de septembre de 2001.
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit.
↑ Richard Braastad. «Interview Armstrong 2001» p. 79, 19 septembre 2001.
↑ Xavier Pasco, op. cit., p. 76
↑ «The Real Moon Landing Hoax». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).
↑ J. Villain, op. cit., p. 69
↑ (en) Brian Harvey, The New Russian Space Programme, John Wiley & sons, Hoboken, 1998 ISBN: 0-471-96014-4
↑ J. Villain, op. cit., p. 70
↑ (fr)Pierre Lorrain, Pas de Lune rouge pour Moscou in Valeurs actuelles, 23 juillet 2009
↑ J. Villain, op. cit., p. 71-76
↑ ^46,0 et ^46,1 Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn The Saturn Building Blocks 2. Aerospace Alphabet: ABMA, ARPA, MSFC».
↑ Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 3. Missions, Modes, and Manufacturing».
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 215-225
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 215-217
↑ C. Davis, M. Arcadi. «Planetary Missons Entry Guide».
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 221-223
↑ Neil A, Townsend (NASA MSFC). «Apollo experience report -Launch escape propulsion subsystem», 1973.
↑ Charles T. Hyle? Charles E. Foggatt et Bobbie D, Weber (NASA MSFC). «APOLLO EXPERIENCE REPORT -ABORT PLANNING», 1972.
↑ ^54,0 et ^54,1 Société Gruman. «Apollo Operations Handbook, Lunar Module, LM 10 and Subsequent, Volume I, Subsystems Data», 1970.
↑ Grumman : Lunar Module News Reference p. 21-24
↑ Lunar Module News Reference p. 24
↑ Bettye B. Burkhalter et Mitchell R. Sharpe, 1995. BUR95. PDF
↑ «ALSEP Final report». NASA, 1979.
↑ Charles C. Lutz, et al.. «Apollo experience report development of the extravehicular mobility unit». NASA, 1975.
↑ W.David Woods, op. cit., p. 57-58
↑ W.David Woods, op. cit., p. 63-103
↑ W.David Woods, op. cit., p. 103-127
↑ W.David Woods, op. cit., p. 139-140
↑ «Apollo 11 press kit» p. 26-33. NASA, 1969.
↑ David A. Mindell, op. cit., p. 189
↑ F. V. Bennett op. cit. p. 2
↑ F. V. Bennett op. cit. p. 7-9
↑ David A. Mindell, op. cit., p. 01
↑ F. V. Bennett op. cit. p. 5
↑ F. V. Bennett op. cit. p. 10-12
↑ «Apollo 11 press kit» p. 42-48. NASA, 1969.
↑ W.David Woods, op. cit., p. 283-314
↑ W.David Woods, op. cit., p. 315-346
↑ W.David Woods, op. cit., p. 347-379
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 220-221
↑ «Apollo 15 MISSION SUPPORT PERFORMANCE» p. 154. NASA.
↑ Roger D. Launius, op. cit. Prelude to Apollo: Mercury
↑ Roger D. Launius, op. cit. Bridging the Technological Gap: From Gemini to Apollo
↑ G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Portents for Operations
↑ W.David Woods, op. cit., p. 220
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 257-259
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 259-261
↑ W. David Compton, op. cit., SETBACK AND RECOVERY: 1967 Death at the Cape
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 261-265
↑ Patrick Maurel, op. cit., p. 270-279
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 7 (AS-205) First manned test flight of the CSM».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 8 (AS-503) Man Around The Moon». }}
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 9 (AS-504) Manned Test of Lunar Hardware in Earth Orbit».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 10 (AS-505) Man's Nearest Lunar Approach».
↑ W. David Compton, op. cit., SETBACK AND RECOVERY: 1967 - Lunar Science and Exploration: Santa Cruz, 1967
↑ Loggin necessaire
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 11 (AS-506) Lunar Landing Mission». nasm.si.edu.
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 12 (AS-507) Beyond Apollo 11».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 13 (AS-508) « Houston, we've had a problem »».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 14 (AS-509) The Third Manned Lunar Landing».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 16 (AS-510) Exploration of Hadley-Apennine Region».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 16 (AS-511) Landing in the Descartes highlands».
↑ Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 17 (AS-512) The Last Manned Lunar Landing».
↑ W. David Compton and Charles D. Benson. «LIVING AND WORKING IN SPACE: A HISTORY OF SKYLAB (SP-4208) - What to Do for an Encore: Post-Apollo Plans». NASA, 1983.
↑ Xavier Pasco op. cit. p. 134
↑ Feldman, L. A. Ferrara, F. L. Havenstein, J. E. Volonte, P. H. Whipple (Bell). «MANNED VENUS FLYBY». NASA, 1^èr de febrièr de 1967.
↑ W. David Compton, op. cit., FIRST PHASE OF LUNAR EXPLORATION COMPLETED:Personnel and Program Changes
↑ «Apollo 20». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).
↑ «Apollo 19». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).
↑ «Apollo 19». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).
↑ J. Villain, op. cit., p. 75-76
↑ W. David Compton, op. cit., Project Apollo Conclusion : Major Issues in Apollo
↑ «ALSEP Final report». NASA, 1979.
↑ W. David Compton, op. cit., Project Apollo Conclusion : The New Moon
↑ Conférence NASA Societal impact of spaceflight, op. cit. : Impact of Spaceflight: An Overview de Philip Scranton
↑ Phil Parker. «Apollo and the integrated circuit».
↑ Conférence NASA Remembering Space Age, op. cit. : Far Out: the Space age in american Culture d'Emily S. Rosenberg
↑ ^113,0 ^113,1 ^113,2 ^113,3 ^113,4 et ^113,5 Conférence NASA Societal impact of spaceflight, op. cit. : Live from the Moon: The Societal Impact of Apollo de Andrew Chaikin
↑ Robert Poole. «Earthrise: How Man First Saw the Earth», 2008.
↑ Xavier Pasco op. cit. p. 103-105
↑ Pat Duggins. «FINAL COUNTDOWN: NASA and the End of the Space Shuttle Program» (en anglés), 2007.
↑ Xavier Pasco op. cit. p. 136-138
↑ American Physical Society Report. «NASA's Moon-Mars initiative jeopardizes important science opportunities» (en anglés), 22 novembre 2009.
↑ Conférence NASA Remembering Space Age, op. cit. : Gigantic Follies? human exploration and the Space age in Long-term historical perspective de J. R. McNeill
↑ (en) Space Settlements, A Design Study, NASA, 1975.
↑ Conférence NASA Societal :impact of spaceflight, op. cit. : Reclaiming the Future : Space Advocacy and the Idea of Progress de Taylor E. Dark III
↑ Steve Garber. «The Space Exploration Initiative» (en anglés). NASA History Division. history.nasa.gov.
↑ George Bush. «President Bush Announces New Vision for Space Exploration Program», Janvier 2004. history.nasa.gov.
↑ PDF John Connolly (NASA). «Constellation Program Overview», Octobre de 2006. nasa.gov.
↑ Seth Borenstein, Associated Press. «Return-to-moon plan gets boost on Capitol Hill». US Today, 16 de setembre de 2009. usatoday.com.
↑ «Rapport final de la commission Augustine sur le site de la NASA» (pdf) p. 97. NASA. nasa.gov.
↑ «Rapport final de la commission Augustine sur le site de la NASA» (pdf) p. 69. NASA. nasa.gov.
↑ «Présentation del budget 2011 de la NASA par l'administrateur de la NASACharlie Bolden» (pdf). NASA, 1^èr de febrièr de 2010. nasa.gov.
↑ «Synthèse del budget 2011 de la NASA proposé le 1 février 2010» (pdf). NASA, 1^èr de febrièr de 2010. nasa.gov.

Fonts

NASA :

(en)G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, Chariots for Apollo : A History of Manned Lunar Spacecraft,‎ 1979
(en) W. David Compton, Where No Man Has Gone Before : A History of Apollo Lunar Exploration Missions,‎ 1989
(en) Roger E. Bilstein, Stages to Saturn : A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles,‎ 1996
(en) Hansen, James R, Enchanted Rendezvous : John C. Houbolt and the Genesis of the Lunar-Orbit Rendezvous Concept,‎ 1995
(en) Roger D. Launius, Apollo : A Retrospective Analysis,‎ 1994
(en) F. V. Bennett, Apollo lunar descent and ascent trajectories,‎ 1970
(en) Richard W. Orloff (NASA), Apollo by the numbers : A Statistical Reference, Washington, National Aeronautics and Space Administration,‎ 2000-2004 (ISBN 978-0-16-050631-4, OCLC 44775012, LCCN 00061677)
(en) Sunny Tsiao, Read You Loud and Clear! : The Story of NASA’s Spaceflight Tracking and Data Network,‎ 2008
(en) Societat Grumman, NASA Apollo Lunar Module News Reference,‎ 1968
(en) Jos la direccion de R. Johnston, L. Dietlein, et C. Berry, Biomedical Results of Apollo (SP-368),‎ 1975
(en) Conférence NASA Remembering Space Age, Remembering Space Age : remembrance and cultural representation of the space age (SP-2008-4703),‎ 2008
(en) Conférence NASA Societal impact of spaceflight, Societal impact of spaceflight (SP-2007-4801),‎ 2007
(en) James E. Tomayko, Computers in Spaceflight The NASA Experience,‎ 1988

Autres:

(fr)Xavier Pasco, La politique spatiale des États-Unis 1958-1985 : Technologie, intérêt national et débat public, L'Harmattan,‎ 1997 (ISBN 978-2-7384-5270-2)
(fr)Alain Duret, Conquête spatiale : del rêve au marché, Paris, Éditions Gallimard,‎ 2002 (ISBN 978-2-07-042344-6)
(fr)Jacques Villain, À la conquête de l'espace : de Spoutnik à l'homme sur Mars, Paris, Vuibert Ciel & Espace,‎ 2007, 2e éd. (ISBN 978-2-7117-2084-2)
(fr)Patrick Maurel, L'escalade del Cosmos, Bordas,‎ 1972
(en) W.David Woods, How Apollo flew to the moon, New York, Springer,‎ 2008 (ISBN 978-0-387-71675-6, LCCN 2007932412)
(en) David A. Mindell, Digital Apollo Human and Machine in Spaceflight, Cambridge, The MIT Press,‎ 2008, relié (ISBN 978-0-262-13497-2, LCCN 2007032255)
(en) David M. Harland, Paving the way for Apollo 11, Springer,‎ 2009 (ISBN 978-0-387-68131-3)
(en) Thomas J. Kelly, Moon lander : how we developed the Apollo Lunar Module, Smithsonian Books 2001,‎ 2001 (ISBN 978-1-58834-273-7)

Vejatz tanben

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Programa Apollo.

Articles connèxes

Ligams extèrnes

(fr)De la Terre à la Lune
(fr)Max.q
(fr)Capcomespace
(en)Archius dels documents de la NASA sus las missions Apollo (ficas tecnicas, rapòrts de mission, journals de bòrd, proceduras, etc.)
(en)Publicacions de la NASA (istòria del projècte, monografias, etc.)
(en)Banca de fotos de las missions Apollo

[5] Mas D. Eisenhower regetèt lo projècte de desbarcament sus la Luna prepausat per la NASA a partir de 1960 (font J. Villain).

[10] Las equipas de la NASA avián indicat que lo desbarcament sus la Luna poiriá se far a partir de 1967 mas l'administrator de l'agéncia, James E. Webb, preferèt apondre dos ans per prene en compte d'escasença (font Monographie NASA : Apollo: A Retrospective Analysis).

[13] Abe Silverstein èra ja a l'origina del nom de bateg del programa Mercury (=Mercuri dieu roman coma Apollo=Apollon). Apollo es l'acronime (trobat a posteriori) per America's Program for Orbital and Lunar Landing Operations.

[17] La capsula Mercury es montada fins a una altitud de 180 km abans de davalar descrivent una trajectòria balistica

[18] Renomenat Lyndon B. Johnson Space Center a la mòrt del president en 1973

[42] Un dels membres del burèl d'estudis faguèt remarcar que lo taus de pèrda fixat coma objectiu èra pas plan diferent de la probabilitat de mòrt dins un grop de 3 òmes de 40 ans pendent una durada de 2 setmanas.

[44] Las mai importantas son detalhadas dins los rapòrts redigits aprèp las missions disponiblas aquí [1]

[47] Los dirigents de la NASA coneissián l'existéncia de la fusada giganta N1 mercé a de fotos presas, alara qu'èra quilhada sul pas de tir, per de satellits de reconeissença mas ne disposavan de cap autre detalh sul programa lunar sovietic (font: Robert C. Seamans, Jr. PROJECT APOLLO The Tough Decisions).

[62] 4,7 e 43,9 kN amb un escart de buf intermediari enebite

[64] Cada fenestron èra constituit de doas lamas de veire separadas per una sisa d'aire que son tractadas per filtrar los rais ultraviolets e infraroges, empachar l'esbleugiment e resistar a las micrometeorits

[72] L'estatge de la fusada receptava un buf suplementari mercé a l'ejeccion dels propergòls non brutlats.

[74] Lo carburant prevists permetiá una variacion de velocitat de 152 mètres per segonda

[76] La deceleracion es de 891 m/s o 3 200 km/h

[82] L'escala èra gravada a l'encòp suls fenestrons interior e exterior e l'astronaute deu alinhar las 2 escalas.

[84] Èra lo programa P65 que jamai foguèt utilizat pendent las missions Apollo

[86] Una desena d’aparelhs fòtos Hasselblad en bon estat (a l’epòca) joncan lo sòl lunar

[99] Pendent una mission lunara, lo motor de l'estatge 3 de la fusada Saturn V deviá èsser alucat, alara qu'èra en orbita terrèstra, per plaçar la nau sus la trajectòria lunara. Per que los carburants en apesantor alimenten corrèctament lo motor dels dispositius particulars foguèron realizats.

[100] Aquela solucion presentava dos avantatges: la massa consacrada al sistèma de supòrt-vida èra mendre (un sol gas de servar) e los astronautas podavan efectuar lors sortidas extraveïcularas sens aver a expulsar de l'azòt del sang perque l'atmosfèra èra identica dins la combinason espaciala e la cabina (pas de risc d'accident de descompression). Los Sovietics utilizavan una atmosfèra azòt/oxigèn).

[139] . Lo còst del quilograma plaçat en orbita mermèt pas fòrtament coma previst e la nau se revelèt mai dangeirosa que los lançaires tradicionals amb l'accident de la nau espaciala Challenger

[1] Loyd S. Swenson Jr.,James M. Grimwood,Charles C. Alexander (NASA). «This New Ocean: A History of Project Mercury - Redstone and Atlas», 1989.

[2] Homer E. Newell (NASA). «Beyond the Atmosphere: Early Years of Space Science - CHAPTER 5 THE ACADEMY OF SCIENCES STAKES A CLAIM», 1980.

[3] Asif A. Siddiqi (NASA). «Korolev, Sputnik, and The International Geophysical Year».

[4] Roger D. Launius (NASA). «Sputnik and the Origins of the Space Age».

[6] J. Villain, op. cit., p. 67

[7] Xavier Pasco, op. cit., p. 83-84

[8] J. Villain, op. cit., p. 68-69

[9] «Discors prononciat lo 25 de mai de 1961 pel president John Fitzgerald Kennedy (archiu audio)» (en anglés). Internet Archive.

[11] Xavier Pasco, op. cit., p.75

[12] John M. Logsdon (NASA). «Exploring the Unknown Project Apollo: Americans to the Moon» p. 389.

[RDL-14] 11,0 et ^11,1 Roger D. Launius, op. cit.Gearing Up for Project Apollo

[cf-1-15] Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas cf-1.

[16] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. NASA-Grumman Negotiations

[centres-19] 14,0 ^14,1 et ^14,2 W. David Compton et Charles D. Benson (NASA). «SP-4208 LIVING AND WORKING IN SPACE : A HISTORY OF SKYLAB - From Concept through Decision, 1962-1969», 1983.

[20] «JSC Celebrates 40 Years of Human Space Flight». JSC (NASA).

[21] «Marshall Space Flight Center History Office - Historical Facts». MSFC (NASA). }}

[22] (en anglés). Spaceline.org, 6 de julhet de 2009.

[23] «Kennedy Space Center Story - Chapter 4». KSC (NASA).

[24] NASA Project Apollo : A Retrospective Analysis Gearing Up for Project Apollo'

[25] Patrick Maurel, op. cit., p. 238-239

[26] Patrick Maurel, op. cit., p. 240-241

[27] Jornal Le Monde del 16 de julhet de 1969

[budgetnasa-28] 23,0 et ^23,1 Richard Braastad. «Putting NASA's Budget in Perspective».

[29] Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn III. Fire, Smoke, and Thunder: The Engines - The injector and combustion stability». history.nasa.gov.

[30] Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 7. The Lower Stages: S-IC and S-II : Crisis at Seal Beach». history.nasa.gov. }}

[31] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Lunar Module Refinement

[32] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Lunar Module

[33] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. The LM: Some Questions, Some Answers

[34] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Worries and Watchdogs

[35] Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 8. From Checkout to Launch: The Quintessential Computer».

[36] W. David Compton, op. cit., APPENDIX 6 : Astronaut Classes Selected Through 1969

[37] W. David Compton, op. cit., APPENDIX 7 : Crew training and simulation

[38] W. David Compton, op. cit., SELECTING AND TRAINING THE CREWS :Organizing the Astronaut Corps

[39] Computers in Spaceflight The NASA Experience Chap. 2 Computers On Board The Apollo Spacecraft - The need for an on-board computer

[40] David A. Mindell, op. cit., p. 249

[41] «SP-4223 Before This Decade Is Out... - Interview Maxime Faget». NASA, 19 de septembre de 2001.

[43] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit.

[45] Richard Braastad. «Interview Armstrong 2001» p. 79, 19 septembre 2001.

[46] Xavier Pasco, op. cit., p. 76

[48] «The Real Moon Landing Hoax». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).

[49] J. Villain, op. cit., p. 69

[Harvey-50] (en) Brian Harvey, The New Russian Space Programme, John Wiley & sons, Hoboken, 1998 ISBN: 0-471-96014-4

[51] J. Villain, op. cit., p. 70

[52] (fr)Pierre Lorrain, Pas de Lune rouge pour Moscou in Valeurs actuelles, 23 juillet 2009

[53] J. Villain, op. cit., p. 71-76

[chapter_2-54] 46,0 et ^46,1 Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn The Saturn Building Blocks 2. Aerospace Alphabet: ABMA, ARPA, MSFC».

[55] Roger E. Bilstein (NASA). «Stages to Saturn 3. Missions, Modes, and Manufacturing».

[56] Patrick Maurel, op. cit., p. 215-225

[57] Patrick Maurel, op. cit., p. 215-217

[58] C. Davis, M. Arcadi. «Planetary Missons Entry Guide».

[59] Patrick Maurel, op. cit., p. 221-223

[60] Neil A, Townsend (NASA MSFC). «Apollo experience report -Launch escape propulsion subsystem», 1973.

[61] Charles T. Hyle? Charles E. Foggatt et Bobbie D, Weber (NASA MSFC). «APOLLO EXPERIENCE REPORT -ABORT PLANNING», 1972.

[LMH-63] 54,0 et ^54,1 Société Gruman. «Apollo Operations Handbook, Lunar Module, LM 10 and Subsequent, Volume I, Subsystems Data», 1970.

[65] Grumman : Lunar Module News Reference p. 21-24

[66] Lunar Module News Reference p. 24

[67] Bettye B. Burkhalter et Mitchell R. Sharpe, 1995. BUR95. PDF

[68] «ALSEP Final report». NASA, 1979.

[69] Charles C. Lutz, et al.. «Apollo experience report development of the extravehicular mobility unit». NASA, 1975.

[70] W.David Woods, op. cit., p. 57-58

[71] W.David Woods, op. cit., p. 63-103

[73] W.David Woods, op. cit., p. 103-127

[75] W.David Woods, op. cit., p. 139-140

[77] «Apollo 11 press kit» p. 26-33. NASA, 1969.

[78] David A. Mindell, op. cit., p. 189

[79] F. V. Bennett op. cit. p. 2

[80] F. V. Bennett op. cit. p. 7-9

[81] David A. Mindell, op. cit., p. 01

[83] F. V. Bennett op. cit. p. 5

[85] F. V. Bennett op. cit. p. 10-12

[87] «Apollo 11 press kit» p. 42-48. NASA, 1969.

[88] W.David Woods, op. cit., p. 283-314

[89] W.David Woods, op. cit., p. 315-346

[90] W.David Woods, op. cit., p. 347-379

[91] Patrick Maurel, op. cit., p. 220-221

[92] «Apollo 15 MISSION SUPPORT PERFORMANCE» p. 154. NASA.

[93] Roger D. Launius, op. cit. Prelude to Apollo: Mercury

[94] Roger D. Launius, op. cit. Bridging the Technological Gap: From Gemini to Apollo

[95] G. Brooks, James M. Grimwood, Loyd S. Swenson, op. cit. Portents for Operations

[96] W.David Woods, op. cit., p. 220

[97] Patrick Maurel, op. cit., p. 257-259

[98] Patrick Maurel, op. cit., p. 259-261

[101] W. David Compton, op. cit., SETBACK AND RECOVERY: 1967 Death at the Cape

[102] Patrick Maurel, op. cit., p. 261-265

[103] Patrick Maurel, op. cit., p. 270-279

[104] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 7 (AS-205) First manned test flight of the CSM».

[105] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 8 (AS-503) Man Around The Moon». }}

[106] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 9 (AS-504) Manned Test of Lunar Hardware in Earth Orbit».

[107] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 10 (AS-505) Man's Nearest Lunar Approach».

[108] W. David Compton, op. cit., SETBACK AND RECOVERY: 1967 - Lunar Science and Exploration: Santa Cruz, 1967

[109] Loggin necessaire

[110] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 11 (AS-506) Lunar Landing Mission». nasm.si.edu.

[111] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 12 (AS-507) Beyond Apollo 11».

[112] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 13 (AS-508) « Houston, we've had a problem »».

[113] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 14 (AS-509) The Third Manned Lunar Landing».

[114] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 16 (AS-510) Exploration of Hadley-Apennine Region».

[115] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 16 (AS-511) Landing in the Descartes highlands».

[116] Smithsonian Institution : National Air and Space Museum. «Apollo 17 (AS-512) The Last Manned Lunar Landing».

[117] W. David Compton and Charles D. Benson. «LIVING AND WORKING IN SPACE: A HISTORY OF SKYLAB (SP-4208) - What to Do for an Encore: Post-Apollo Plans». NASA, 1983.

[118] Xavier Pasco op. cit. p. 134

[119] Feldman, L. A. Ferrara, F. L. Havenstein, J. E. Volonte, P. H. Whipple (Bell). «MANNED VENUS FLYBY». NASA, 1^èr de febrièr de 1967.

[120] W. David Compton, op. cit., FIRST PHASE OF LUNAR EXPLORATION COMPLETED:Personnel and Program Changes

[121] «Apollo 20». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).

[122] «Apollo 19». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).

[123] «Apollo 19». Mark Wade (Encyclopedia Astronautica).

[124] J. Villain, op. cit., p. 75-76

[125] W. David Compton, op. cit., Project Apollo Conclusion : Major Issues in Apollo

[126] «ALSEP Final report». NASA, 1979.

[127] W. David Compton, op. cit., Project Apollo Conclusion : The New Moon

[128] Conférence NASA Societal impact of spaceflight, op. cit. : Impact of Spaceflight: An Overview de Philip Scranton

[129] Phil Parker. «Apollo and the integrated circuit».

[130] Conférence NASA Remembering Space Age, op. cit. : Far Out: the Space age in american Culture d'Emily S. Rosenberg

[Chaikin-131] 113,0 ^113,1 ^113,2 ^113,3 ^113,4 et ^113,5 Conférence NASA Societal impact of spaceflight, op. cit. : Live from the Moon: The Societal Impact of Apollo de Andrew Chaikin

[132] Robert Poole. «Earthrise: How Man First Saw the Earth», 2008.

[133] Xavier Pasco op. cit. p. 103-105

[134] Pat Duggins. «FINAL COUNTDOWN: NASA and the End of the Space Shuttle Program» (en anglés), 2007.

[135] Xavier Pasco op. cit. p. 136-138

[136] American Physical Society Report. «NASA's Moon-Mars initiative jeopardizes important science opportunities» (en anglés), 22 novembre 2009.

[137] Conférence NASA Remembering Space Age, op. cit. : Gigantic Follies? human exploration and the Space age in Long-term historical perspective de J. R. McNeill

[Space_Settlements_NASA-138] (en) Space Settlements, A Design Study, NASA, 1975.

[140] Conférence NASA Societal :impact of spaceflight, op. cit. : Reclaiming the Future : Space Advocacy and the Idea of Progress de Taylor E. Dark III

[141] Steve Garber. «The Space Exploration Initiative» (en anglés). NASA History Division. history.nasa.gov.

[142] George Bush. «President Bush Announces New Vision for Space Exploration Program», Janvier 2004. history.nasa.gov.

[143] PDF John Connolly (NASA). «Constellation Program Overview», Octobre de 2006. nasa.gov.

[144] Seth Borenstein, Associated Press. «Return-to-moon plan gets boost on Capitol Hill». US Today, 16 de setembre de 2009. usatoday.com.

[145] «Rapport final de la commission Augustine sur le site de la NASA» (pdf) p. 97. NASA. nasa.gov.

[146] «Rapport final de la commission Augustine sur le site de la NASA» (pdf) p. 69. NASA. nasa.gov.

[147] «Présentation del budget 2011 de la NASA par l'administrateur de la NASACharlie Bolden» (pdf). NASA, 1^èr de febrièr de 2010. nasa.gov.

[148] «Synthèse del budget 2011 de la NASA proposé le 1 février 2010» (pdf). NASA, 1^èr de febrièr de 2010. nasa.gov.

[1]

[2]

[3]

[4]

[N 1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[N 2]

[9]

[10]

[N 3]

[11]

[12]

[13]

[N 4]

[N 5]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[N 6]

[37]

[N 7]

[38]

[39]

[N 8]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[N 9]

[54]

[N 10]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[N 11]

[62]

[N 12]

[63]

[N 13]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[N 14]

[69]

[N 15]

[70]

[N 16]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[N 17]

[N 18]