Esperit
Lo tèrme esperit o ment es l'ensems dels fenomèns e facultats mentalas: percepcion, afectivitat, intuicion, pensada conceptuala, eime, morala, etc.
Dins fòrça tradicions religiosas, s'agís d'un principi de la vida incorporala de l'èsser uman. En filosofia, la nocion d'esperit es al còr de las tradicions dichas espiritualistas. Dins aquel sens s'opausa al còs e esperit (nomenat puslèu consciéncia per la filosofia e amna per qualques religions). En psicologia contemporanèa, lo tèrme ven sinonim de l'ensems de las activitats mentalas umanas, conscientas e nonconscientas.
- En metafisica e dins las religions, lo mot esperit designa normalament l'element immaterial incarnat dins l'èsser uman[1].
- Per extension se dich tanben de totes los èssers immaterials supausats dodats d'intelligéncia: Dieu, los àngels, los demònis.
- En psicologia, lo mot esperit designa los proceses mentals e la facultat de pensar pròpia a l'òme. Aquel tèrme foguèt a vegadas rebutat a causas de las connotacions religiosas o espiritualistas qu'èra cargat, los autors, subretot dins l'escòla psicanalitica, li preferisson aquel, mai neutre, de psiquè. Dempuèi la fin del sègle xx, jos l'influéncia dels escrichs anglofòns, lo mot esperit es la traduccion del tèrme mind.
- Dins lo lengatge ordinari, lo mot esperit evòca en mai de l'activitat mentala de facultats o engenhs intellectuals, subretot de vivacitat, de finessa, d'umor.
Origina
[modificar | Modificar lo còdi]Lo mot esperit ven del latin « spiritus » (derivat de spirare = bufar) que significa buf, vent. Tanben donèt los mots inspirar (lat. inspirare) e expirer (lat. expirare). Esprit, o spiritus, es tanben la traduccion du grèc pneuma e de l'ebrieu ruach.
Lo mot esperit podava se donar a tot çò qu'es fòrt subtil e fòrça actiu, se trapa donc dins las expressions de l'anciana quimia coma esperit del vin (alcoòl) o esperit de sal (acid cloridric).
L'esperit pòt tanben se referir al principi de la vida o a l'amna individuala. Ara s'encontra pas mai aquela utilizacion, que pasmens reviscolèt Leibniz, sonque dins los discors teologics o mistics.
Los Esperits o amnas rasonablas son d'imatges de la Divinitat, o del quite Autor de la natura; çò que fa que los Esperits son capables d'intrer dins una mena de Societat amb Dieu ..." [2]
Dins lo lengatge filosofic contemporanèu "Esperit" pòt èsser opausat a diferentas nocions:
- Opausat a la matèria, amb una distinccion entre la pensada et l'objècte de la pensada, la matèria; amb d'analogias amb subjectiu/objectiu o unicitat/multitud dins d'unes rapòrts.
- Opausat a la natura per exemple dans la distincion libertat/necessitat.
- Opausat a la carn e a l'instincte de vida animala, «La carn a de desirs contraris a aqueles de l'esperit, e l'espeerit n'a de contraris a aqueles de la carn.»[3]
L'Esperit dins las religions
[modificar | Modificar lo còdi]L'esperit dins lo cristianisme
[modificar | Modificar lo còdi]Dins la primièra epistòla de Sant Pau als Tessalonicians, Sain Paul prega per que nòstre « èsser tot entièr, l'esperit, l'amna e lo còs » siá gardat sens repròchi a l'Aveniment del Senhor (1Th 5, 23).
La Glèisa catolica ensenha que la distinccion entre l'amna e l'esperit introdutz pas una dualitat dins l'amna[4]. Al sègle ix, pendent lo quatrien concili de Constantinòble en 869, se faguèt una controvèrsia sus la relacion entre l'amna e lo còs. L'11n canon d'aquel concili afirma l'unicitat de l'amna.
Foguèt donc al sègle ix que se formalizèt la distinccion entre l'amna e l'esperit. L'esperit essent tradicionalament associat a la pensada e l'amna al sentiment, se considerava de per abans que l'òme podava aver una natura multipla (còs, amna e esperit). Lo cristianisme afirma al contrari l'unitat de la persona umana (un de còs e d'amna) negant l'existéncia de l'esperit, perque es confondut amb l'amna:
- «L'unitat de l'amna e del còs es tan prigonda que se deu considerar l'amna coma la forma del còs; es a dire, es mercé a l'amna espirituala que lo còs constituit de matèria es un còs uman e vivent; l'esperit e la matèria, dins l'òme, son pas doas naturas unidas, mas lor union forma una unica natura.» [5]
Lo mot Esperit escrich amb una majuscula, ou figurant dins las expressions Esperit de veritat, Esperit d'adopcion... designe lo « Sant Esperit ».
L'esperit dins la cabala
[modificar | Modificar lo còdi]La mistica josieva, dempuèi lo sègle ii, considèra que l'òme possèda, en mai del còs fisic, mai d'una amnas. Los neoplatonicians josieus Abraham ibn Ezra (~ 1150) e Abraham bar Hiyya distrian tres partidas: nêfesh, ru'ah, neshamah ; los cabalistas apondon hayyah, yehidah. Los cinc noms de l'amna, son, dins un òrdre creissent: la nêfesh (vitalitat, doble corporel), lo ru'ah (buf, la personalitat,anima), la neshamah (lo parfum divin, amna superiora, l'étincelle divina, spiritus), la hayyah (vida divina, equivalent de la Bodi), e la yehidah (union, unicitat, principi indivisible d'individualitat). En bastissent en un acronim las inicialas de cadun d'aqueles tèrmes s'obten lo mot naran-hai, NaRaN-HAI(lo Fuòc Vivent). Es la doctrina del cabalista Isaac Louria, lo Ari, vèrs 1570, àa Safed[6].
L'esperit dins lo bodisme
[modificar | Modificar lo còdi]Lo bodisme nega l'existéncia de l'amna (considerada coma una illusion, veire l'article anatta), e insistís sus l'interdependéncia prigonda entre lo còs e l'esperit. L'individú i es considerat coma un ensems d'agregats, que lo primièr es lo còs, acompanhat de 4 autres concèptes podent èsser ligats a la nocion d'esperit: las sensacions, las percepcions, las formacions volicionalas e la consciéncia. Aqueles agregats son de proceses impermanents e interdependents, e non pas d'objèctes immutables. L'esperit es ligat al còs e ne ven vertadièrament independent sonque dins los estats de meditacion sublimats que son los dhyānas en vista del nirvana.
L'esperit es considerat, non pas coma un fantasma dins la maquina del còs, mas coma un siesen sens (manas) en mai dels cinc sens abitualament coneguts. Lo bodisme es ni espiritualista, ni materialista: l'esperit es pas una entitat eternala, mas es tanpauc un epifenomèn de la matèria. Lo cervèl es qu'una mena de "terminal" que fa l'interfàcia entre l'esperit (immaterial) e lo mond dels cinc sens (material). Las experiéncias d'estats modificats de consciéncias, comunas pels meditaires avançats, semblan confirmar aquela concepcion. Ajahn Brahm explica:
- «Lo seisen sens, lo mental, es independent dels cinc autres sens. Subretot, es independent del cervèl. Se se fasiá una transplantacion del cervèl entre vosautre e ièu, que prenètz lo meu cervèl e ièu lo vòstre, seriái totjorn Ajahn Brahm e vosautres seriatz totjorn vosautres»[7].
Lo Dalai Lama exprimís una opinion semblabla:
- «Lo nivèl [de consciéncia] mai naut escapa al supòrt material. La consciéncia es independenta de las particulas fisicas»[8].
Lo foncionament fondamental de l'esprit e son condicionament dins le samsara son decrchs per la cadena causala de la coproduccion condicionada. Unas escòlas, coma l'escòla Cittamatra, ensenhan un aspècte inconscient de l'esperit, l'Ālayavijñāna.
L'esperit dins las filosofias
[modificar | Modificar lo còdi]Filosofia occidentala classica
[modificar | Modificar lo còdi]Al sègle xvii, Descartes separa lo còs de l'esperit (qu'identifica a l'amna) dins un dualisme: lo còs es une substança espandida e tòca a la mecanica (d'ont la teoria dels animals maquinas), alara que l'amna es una substança pesuca. Per que es passiu, l'esperit es intellect; perque es actiu, es volontat. L'unitat ambedos demora un problèma espinós, e Descartes vei dins la glandula pineala lo luòc de communicacion entre ambedos. Mai simplament, Descartes descompausa l'esperit en 3 composants[9] : la pensada, l'imaginacion e la memòria.
Al contrari, los tenents del materialisme filosofic refusan l'existéncia d'un principi immaterial e l'esperit es concebut coma la manifestacion de fenomèns fisiologics regís per las leis de la fisica : «lo cervèl secrèta la pensada coma lo fetge secrèta la bila» (Pierre-Jean-Georges Cabanis, 1802).
Filosofia de l'esperit contemporanèa
[modificar | Modificar lo còdi]La generalizacion del paradigme monista naturalista dins las sciéncias de l'esperit, ara conegudas jol nom de sciéncias cognitivas, mena sovent ara a metre entre lo cervèl e l'esperit dins lo mèsme tipe de rapòrt que le material (« hardware ») e lo logicial (« software ») en informatica.
Aquela tesi dicha de la metafòra del cervèl ordinator coneis tanben d'adversaris, aqueles que refusan de veire dins l'esperit sonque un epifenomèn de la neurobiologia, s'opausant a l'optimisme d'aqueles per que, lo camp d' aquò que demora a explicar dins lo fonctionament de l'esperit es acabat e merma cada an.
Filosofia espirita
[modificar | Modificar lo còdi]L'espiritisme se definís coma una filosofia espiritualiste[10] e dona una plaça essenciala a la nocion d'esperit. Per aquela doctrina, l'esperit es lo principi intelligent de l'univèrs[11], que la vertadièra natura demora de descobrir[12]. Dins lo sens de la doctrina espirita, los Esperits son d'èssers intelligents de la creacion, que pòblan l'univèrs en defòra del mond material, e que constituisson lo mond invisible. Son pas d'esseres d'una creacion particulara, mas las amnas d'aqueles que visquèron sus la tèrra o dins las autras esfèras, e que daissèron lor envelopa corporala[13].
L'esprit dins las sciéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Par etimologia, la pscicologia es la sciéncia de l'esperit. Mas a causa de la connotacions religiosas e misticas del mot, lo discors scientific preferèt utilizar de tèrmes mai neutres coma facultas o proceses mentals ou encara psiquè (coma dins los apròches d'inspiracion psicanalitica) o cognicion. Dins las sciéncias cognitivas contemporanèas, lo tèrme cognicion se referís pas sonque a la facultats de coneissença e d'intelligéncia de la pensada mas a l'ensems dels proceses psicologics a l'òbra dins l'esperit uman (e nonuman), incluent la percepcion, la motivacion, la decision o las emotions...
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (fr)Paul Foulquié, Dictionnaire de la langue philosophique, Presses Universitaires de France, París 1986
- ↑ Leibniz, Monadologie, p.82-83 et suiv
- ↑ Sant Pau, Epistòla als Galats, V, 17
- ↑ Catequisme de la Glèisa catolica, n° 367
- ↑ Catequisme de la Glèisa catolica, n° 365, p. 84.
- ↑ Gershom Scholem, La kabbale (1974), trad., Gallimard, coll. "Folio essais", p. 255-260.
- ↑ Buddhism and Science
- ↑ (fr)La force du bouddhisme, R. Laffont, 1994, page 151
- ↑ Descartes, Discors del metòde, (fr) en linha, 2010-08-01
- ↑ "Coma especialitat, lo Libre dels Esperits conten la doctrina espirita; coma generalitat, es ligat a la doctrina espiritualista que presenta una de las fasas. Vaquí es la rason que pòrta en tèsta de son títol los mots: Filosofia espiritualista." Allan Kardec, Lo libre dels Esperits, introduccion.
- ↑ " Qu’es aquò l’esperit? Lo principi intelligent de l’univèrs." Lo libre dels Esperits, question 23.
- ↑ "Quina es la natura intima de l’esperit? L’esperit es pas aisit d'analisar dins vòstra lengatge. Per vosautres, es pas res, perque l’esperit es pas una causa palpabla; mas per nosautres es quicòm. Sapiatz lo plan, res es lo nonrés, e lo nonrés existís pas." Lo libre dels Esperits, question 23.
- ↑ Lo libre dels mediums, cap XXXII, vocabulari espirita.