Lemosina (raça bovina)
|
LEMOSINA | |
|---|---|
| |
| Nom binominal Bos taurus o Bos primigenius taurus, | |
| Origina | França, lemosin |
| Difusion | Nacionala e internacionala |
| Talha | Granda |
| Pèl | Unida froment viu |
| Utilizacion | Boquièra |
La lemosina es una raça bovina rustica originàri de Lemosin, qu’es subretot destinada a la produccion de carn.
Es una vaca de color marron, mai clara sota lo ventre e a l’entorn dels uèis e del morre, amb des mucosas ròse clar. Es agradada per sa rusticitat, sas qualitats mairalas e la qualitat del gost de sa carn, qu’es valorizada amb tres labèls roges. Es tanben una raça utilizada en crosaments amb de raças localas o de lach per melhorar la conformacion de lors vedèls.
Dempuèi la fin del sègle XVIII, la raça aguèt una istòria trebolada e quitament auriá podut desapréisser, coma fòrça autras raças rusticas, mas los esfòrces de seleccion dels elevaires menèron a la creacion del herd-book en 1886 d’en primièr, puèi al reviscol de contunh de la raça dempuèi las annadas 1960. Se desvolopètron dempuèi l’ora, dins mai de 70 païses, ont es uèi la segonda raça bovina alachanta en fran!a amb unas 900 000 vacas reproductriças.
Los elevaires de lemosinas agachan dempuèi de temps a la melhoracion de lor raça per la seleccion. Aqquestes esfòrces realizan uèi un esquèma de seleccion performant que permetèt, ensems amb las melhoracions dins l'alimentacion e la mena dels animals, de fae de la lemosina una raça de carn essenciala dins lo mond de l'elevatge. Aqueste succès tanben menèt a çò que venga un simbòl fòrt de l'identitat lemosina.
Istoric[modificar | modificar la font]
Originas[modificar | modificar la font]
La lemosina aparten a la branca del bovid blond de l’Oèst d’Occitània. Es originària de la partiada occidentala du Massís central (Lemosin) ont los bovids son presents dempuèi fòrça temps, coma lo mòstra las frescas de las balmas de Las Caus pròchas. Pendent los sègles, los animals de la region s’adaptèron a las condicions localas: de sols granitics acids e feblament mineralizats, un païsatge de suquets e combas, de fòrtas amplituds termicas amb de geladas frequentas e una ennevada correnta. Aquestes factors provoquèron lo desvelopament d'una raça rustica, dotada notamment d'una ossamenta excepcionalament prima mas solida, especificitat que benlèu ven de las desmineralizacion dels sols[1].
La situacion al començament del sègle XIX[modificar | modificar la font]
Los primièrs escrichs testimonhant de l'existéncia de la raça lemosina datan de la fin del sègle XVIII. A l'epòca, es reputada per sas qualitats d'animal de tira. Un mercat se desvelopa pels animals de carn lemosins dins las grandas vilas de França, jol vam de l'impulsion de Turgot, alara intendent de Lemosin. Aquestes animals de merça son de bèstias de refòrma, engreishadas a l’edat de 8 ans avant d'èsser mandadas per la carrièra cap a París o Bordèu, pendent una caminada de 12 jours. pèsa pas pus que de 300 kg[2]. En 1791, Jacques-Joseph Juge de Saint-Martin, un agronòma lemotjaud, descriu l'importança dels bovids de Lemosin suls marcats de las grandas vilas coma París, Lion o Tolosa. Aquestes animals, lo buòus del Lemosin, venon en fach dels departements de la Charenta, la Dordonha, la Nauta Vinhana, la Vinhana, l’Òlt, la Corresa e la Cruesa[3].
Lo mercat merma leugièrament al començament del sègle XIX, mas l'elevatge del bestial demora una activitat màger de la region[4]. A l’epòca i a una granda observe una eterogeneïtat dins los sistèmas d'expleitacion en Lemosin. Del vejaire geografic, se pòt destriar tres tipes de cantons.
- Los cantons dich « d'engrais », mai sovent de cantons de cerealas dispausant de las fonts que cal, vendon lors animals d’ora e gardan pas que las femelas necessàrias per renovelar lo tropèl. Tornan crompar de buòus de 5 ans d’edat per obrar dins los camps avant d'èsser engreishats puèi venduts. Aquestes cantons an pro de tèrras laurablas per cultivar trufa, segal, òrgi e rabas que, en mai del boiriu de las pradas, permeton un engreishament rapid del animals.
- Los cantons dits « boscats », que son pasmens pauc nombroses en Lemosin, an pas las fonts que cal per manténer un grand nombre d'animals. Las femelas an una plaça de tria que son utilizadas coma animal de tira en mai d'assegurar lor foncion de reproduccion. Mal noiridas e astrencha a òbrar, son pas en bon estat corporal.
- Les cantons dich « d'abalits », largament majoritàris en Lemosin, son especializats dins la produccion d'animals joves. L'engreishament es marginal a causa de la productivitat fèbla de las tèrras. Las vacas aquí tanben an una plaça màger, realizant gairebern totes las òbras dels camps[5].
Al començament del sègle XIX, lo Lemosin se caracteriza per la mediocritat dels animals[4]. La manca se deu a l’encòp a la genetica dels animals, a la mediocritat de las tèrras e donc de lor alimentacion e las practicas d’elevatge. D'efièch, los animals pasturan tota l’annada dins de pradas pauras, se lèva al vedèls la mitat del lach de lor maire e totes los animals participan a l’òbra dels camps, los païsans de l'epòca podent pas gardar d’animals improductius dins la bòrda[6].
Lo fracàs dels crosaments e los començaments de perfecionament de la raça[modificar | modificar la font]
Per melhorar la raça, unes elevaires assagèron de crosar lors animals amb d’animals ageneses[note 1], normands o charoleses, conformats melhor, mas sens qu’aquò se generalize. La lemosina tanpauc escapa al vam d’anglomaniá que tòca la França a la mitat del sègle XIX. Unes elevaires entretenon de taures durham, qu’an totas las onors de la borgesia de l’epòca, e los crosan amb lors animals lemosins[7]. Lo sistèma es plan lèu criticat per la societat d’agricultura de Limòtges, qu’incita los elevaires a contunhar la politica de seleccion dels animals mai confòrmes a las caracteristicas de la raça lemosina qu’es plan adaptada a son mitan, puslèu que d’assajar d’acclimatar las autras raças.
.JPG)
Al començament del sègle XIX, son premiats los elevaires que gardan lors taures mai bèls, donant de reproductors de qualitat son servats quitament se son pas productius[7]. Mas l’aument del pes dels animals passa per la melhoracion de la qualitat de las pradas lemosinas, que sont pas plan productivas. La segonda mitat del sègle XIX arriban d’engrais de sintèsi e de plantas d’erbatge coma lo treule e lo margalh, que permeton de melhorar la productivitat de las pradas mas tanben de transformar las lanas de brugals en pasturas. Mai, s’obsèrva una especializacion erbatgièra amb la reculada recul de la policutura alimentària d’una costat, e dels vinhals de l’autre après l’epidèmia del filoxèra. Los resultats arriban: en 1862, los buòus venduts a La Sotarrana pèsan en mejana 600 kg[7]. La raça lemosina es alara reputada per la qualitat de sa carn e lo bon rendiment[1].
Cap a la creacion del Herd-book[modificar | modificar la font]
Lo melhorament de la raça que permetèt de far ganhar de concors es subretot lo fach d’unes grands proprietaris coma Achille Caillaud, Charles de Léobardy oPierre-Edmond Teisserenc de Bort. Es tanben d’aquestas grandas proprietats que nasquèron los primièrs enregistraments d’animals[8].
Aquestes esfòrces menèron a la création del herd-book limousin en 1886, par l’iniciativa del professor despartamental d’agricultura Léon Reclus e de la societat d’agricultura de Lemòtges. Lo herd-book es un document que recensa l'ensemble dels animals agreats coma apartenent a la raça, e d’informacions sus lor genealogia. Enfin, en 1893 es creat lo sindicat de la raça bovina lemosina, presidís qu’a per objectiu principal de promòure la raça lemosina, per exemple amb de concors[8].
Brèu declin abans la dinamica actuala[modificar | modificar la font]
La Primièra Guèrra mondiala arrèsta lo dinamisme de la lemosina, que se confirma entre las doas guèrras malgrat la nòva organizacion del herd-book en 1923. Los efectius creisson lentament, de 600 000 animals en 1890 a 800 000 en 1940[9]. Manquèt de desaparéisser, dins la mesura ont èra previst de la regropar amb las raças garonesas, blonda del Carcin e blonda dels Pirenèuss, pendent la formacion de la raça Blonda d'Aquitània en 1962.
La raça torna espelir dins las annadas 1960. Lo cabal francés de raça lemosina aumentèt fòrça, amb de 50 % de mai en 15 ans. Es uèi la segonda raça de carn francesa en tèrmes d’efectiu, rèire la charolesa e davant la blonda d'Aquitània. [note 2],[10].
Morfologia[modificar | modificar la font]
Vaquí cossí es descricha la raça lemosina per lo Herd-Book de la raça:
« La raca bovina lemosina es una raça de carn de grand format amb un pelatge froment viu, pas tròp sorn, un pauc mai clar sota lo ventre, sus la fàcia posteriora de las cueishas e dins la region del perinèu, de l’anus e de las borsas o del pièch e del tèrme de la coa. Abséncia de tota taca e pigmentacion, mucosas ròsas. Tèste corta, front e morre largs, aureòlas mai claras a l’entorn dels uèis e del morre, banas primas arcadas en avant e leugièrament quilhadas al tèrme (quand son presentas). Còl cort. Pitre larg e arredondit, còsta redonda. Bacin larg, subretot al nivèl dels isquions, pas tròp clinat. Linha sagrda e ancas pauc salhentas. Avantman plan musclada, dessús plan larga amb de muscles salhents. Cudal espés, baissat e bombut. Banas e onclons blonds. Aplombs corrèctes. Cuer sople e prim. »
article 1 del títol I del règlament interior del herd-book limousin, 1èr agost de 1991
Aptituds[modificar | modificar la font]
Una vaca alachanta rustica[modificar | modificar la font]
En ami de la qualitat de sa carn, la lemosina a de fòrça bonas qualitats mairalas. Vedèla aisidament (92 % de vedelatge aisit sens ajuda e 6 % amb ajuda e 0 % de cesariana): aquestes vedelatge sens cap d’empacha fa mai aisit lo trabalh de l'elevaire, mas permeton tanben l’espelida de vedèls vigoroses, que la mortalitat e los suènhs veterinaris son pauc importants. En mai, la lemosina se caracteriza per sa granda fertilitat. Alacha plan sos Vedèls e lor assegura una creissença rapida[11].
La lemosina es une raça rustica, qualitat qu'erita benlèu de sa seleccion dins de condicions de mitan a vegada malaisit: un manjar fondat sus de pasturas mediòcras sus un sol granitic desmineralizat e acid, amb d’escarts de temperaturas e de relèus qu’atenhon 1 000 m d'altitud. Ten una granda longevitat e s'adapta plan a de condicions dificilas e de pasturas pauras. Es una raça plan adaptada a l'elevatge en « plen aire integral », amb d’animaux passant tota l'annada fòra, coma las experiéncias del Centre d'Estudis Tecnics Agricòls de Peira Bufiera lo mostrèron montrer[12]. Sas qualitats alimentària[note 3] [13] ne van una raça de granda velocitat d'engreishament en elevatge intensiu, mas un pauc mens performanta que d'autras raças coma la charolesa o la roja dels prats per exemple.
Sovent es reprochat a la lemosina son manca de docilitat en comparason d'autras raças coma la charolesa. La nerviositat dels animals exacerbada pels animaux elevatss en plen aire integral, e per las femelas suitadas que volon aparar lor Vedèl.
Una raça de carn[modificar | modificar la font]
Es una raça de carn que deu fòrça a son passat d'animal de tira. Es agrada per sa carn qu’es pro fina e reputada per sa tendror. Es finament peirassilhada, amb pauc de gras, caracteristica comuna a las raças de trach. Sa qualitat gustativa es largament reconeguda[14]. Lo rendiment en carcassa de la lemosina es d’entre los melhors (62 a 65 % per un animal adult). Sus aquesta carcassa, i a 75 % de muscles, un rendiment tanben fòrça bon e que deu a son ossada prima. La proporcion es interessenta de « pèça nòblas » de grasilhar[11].
Los animals lemosins pòdon èsser valorizats a tota edat, coma lo mòstra lo tablèu seguent:
| Tipe d’animal | Edat d’abatatge (mes) | Pes viu (kg) | Pes de la carcassa (kg) |
| Vedèl de lach | 3 a 4 | 180 a 230 | 120 a 150 |
| Vedèl d’Avairon | 8 a 10 | 350 a 450 | 230 a 290 |
| Jove bovin de mens d’un an | 11 a 12 | 510 a 520 | 320 |
| Vedèl de Lion | 13 a 16 | 500 a 600 | 320 a 380 |
| Jove bovin | 16 a 17 | 615 a 650 | 380 a 400 |
| Vedèla de Sant Esteve | 1é a 15 | 315 a 400 | 200 a 260 |
| Vedèla de Lion | 18 a 24 | 425 a 500 | 270 a 320 |
| Vedèla pesuga | 26 a 36 | Mai de 600 | Mai de 350 |
| Vaca de carn | mai de 36 | Mai de 600 | MAi de 350 |
Una raça pel crosament[modificar | modificar la font]
Aquestas darrièras annadas, es tanben venguda una raça pel crosament. Sos mascles donan a lor progenitura lor potencial genetic per la carn. Alara, es cercada pel crosaments sus de raças de lach o localas per aumentar lo rendiment en carn dels vedels. Foguèt creat la tulim (crosament de touli e lemosina) o la bramosin (crosament bramana × lemosin). En China, de tropels de lemosins son importats per melhorar las raças localas, amb un cèrt succès[15].
Mas los crosaments pòdon tanben èsser una estrategia pels productors de vianda. Atal, als RU e EUA agradan fòrça los crosaments entre animals angus e lemosins que fan benefici d'un fòrt desvolopament muscular e de qualitats de rendiment de carcassa eritats de la lemosina e del taus en gras e l'abséncia de banas de l'angus. Al manjar, lo consomator, agrada aquesta vianda que se mesclan lo gost reconegut de la vianda d'angus amb la finesa de la lemosina[16].
Patologias[modificar | modificar la font]
Un estudi realizat dins los tuadors en França mostrèt qu’aquesta raça bovina e la prim'Holstein son mai tocada pels Schwannomas, subretot pels animals mai vièlhs[17].
Difusion[modificar | modificar la font]
En França[modificar | modificar la font]
Es malaisit de conéisser la difusion de la raça lemosina al delà de son brèç al començament del sègle XIX. D'efièch, las caracteristicas de la raça son pas encora fixadas e pas cap d’estatistica existís a l’epòca. Pasmens, s’associa los buòus de Lemosin amb aquestes d’unes departaments limitròfs coma Vinhana,Charenta, Dordonha e Òlt. Las enquistas agricòlas de 1852 e 1862 donan d’informacions mai precisas. Atal, en 1852, la raça lemosina es considerada coma dominanta dins los departements de Dordonha, dl’Indre e de Charenta, e es presenta en Vinhana, Alèir, la Charenta Maritima, Gironda, Òlt, Char, Vendèa, Tarn, lo Tarn e Garona e las Doas Sèvras. En 1862, es mencionada dins 21 départements, Avairon, Yonne, Cantal, lo Puèi Domat, Léger, Òlt e Garona, Gard, Endre e Léger e Maine e Léger s’apondent a la lista. Plan sovent se crosa la lemosina amb la raça locala, coma en Dordonha e en Òlt e Garona amb los garoneses de costièras, de crosaments entre lemosins e garonés[note 4]. Los efectius son tanben mal coneguts. L’inspector general de l’agricultura Henri de Lapparent parla de 451 000 bovins en 1892 e 521 000 en 1913, alara que lo zootecnician Paul Diffoth estima los efectius a 710 000 bovins en 1903[9].
Dempuèi las annada 1960, contunhèt sa progression en Occitània. La region Miègjorn-Pirenèus es la segonda region francesa en tèrmes d'efectius amb 150 000 vacas presentas[18]. Se desvolopèt fòrça en Bretanha a la fin del sègle XX. La lemosina es ara presenta dins 70 departaments e dins gaireben totas las regions. Sols dins unes departaments de l'èst e del sud-èst de la França metropolitana encora s'implantèt pas la raça. Ara i a mai de 900 000 vacas-maires en França, ne fasent la segonda raça alachanta en efectius après la Charolesa[19].
| 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Mascles | 571 448 | 555 705 | 571 696 | 570 142 | 563 0 |
| Vedèlas | 973 575 | 970 679 | 1 004 429 | 1 019 599 | 1 004 407 |
| Vacas | 1 061 705 | 1 066 086 | 1 078 003 | 1 058 187 | 1 044 260 |
A l’estrangièr[modificar | modificar la font]
A la creacion de son herd-book, la lemosina comença a èsser exportada en Argentina, al Brasil, en Uruguai, a Madagascar o al Portugal, mas aquò concernís pas qu’unes animals e los assages d'introduccion venent sovent infructuoses. Lo sol tropel que capita a demorar durablament fòra de França a l’epòca es aqueste de Nòva Caledònia, qu’impòrta regularament d’animals lemosins al començament del sègle XX[20].
Es sonque après la refòrma de l'elevatge francés dins las annadas 1960 que la raça prend son vam a l’estrangièr. Es introducha en Argentina, al Brasil, mas tanben dins d'autres païses d'Euròpa coma l'Espanha en 1966, l'Itàlia en 1968, los PIaïsses Basses en 1969, lo Danemarc en 1970 e lo Reialme Unit en 1971. Pel biais del RU, l'Austràlia e la Nòva Zelanda tanben l’impòrtan. Una estapa essenciala dins la difusion de la raça lemosina es passada en 1968 amb l'introduccion del primièr taure, Prince Pompadour, al Canadà. Lo semen d’aqueste taure es lèu disponible als EUA e las importacions d'animals en America del Nòrd se desvolopan fortament a partir del començament de las annadas 1970. Ara, la North American Limousin Foundation es la mai granda associacion mondiala per la raça lemosina. En 1989, EUROLIM conten totes los herd-books europèus de la raça. Uèi, la lemosina es presenta dins unes 70 païses pel mond, quinas latituds que sián[20]. Mai sovent s’utiliza de taures lemosins o lor semen per melhorar la raça locala per de crosaments, mas la mena en raça pura es tanben utilizada. La lemosina mòstra de bonas aptituds d’adaptacion als diferents mitan que li son prepausats, çò que contribuís fòrça al succès a l’estrangièr[12].
Nòtas[modificar | modificar la font]
- ↑ La raça agenesa existís pas mai ara, foguèt fonduda dins la raça garonesa, d’esperela fonduda uèi dins la raça Blonda d'Aquitània.
- ↑ Los animals non inscrichs al herd-book son pas certificats coma lemosins per las instàncias de la raça, çò que val pas dire qu'apartenon pas a aquesta raça, mas solament que foguèron pas contrarotlats.
- ↑ L'eficacitat alimentària correspond a la capacitat de l'animal de valorizar los aliments que consomís.
- ↑ La raça garonesa foguèt fonduda amb la raça Blonda d'Aquitània e existís pas mai uèi.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ 1,0 et 1,1 Jean-Pierre Faucher, « L'Histoire de la vache limousine », bevicor Error de citacion : Etiqueta
<ref>no vàlida; el nom «histlim» està definit diverses vegades amb contingut diferent. - ↑ « La race limousine : historique », sur limousine.org (consultat en 6 mars 2009)
- ↑ Philippe Grandcoing et Raymond Julien, La belle Limousine, Culture et patrimoine en Limousin, coll. « Patrimoine en poche », (ISBN 2-911167-39-2), « La race bovine limousine : le produit d'un processus historique »
- ↑ 4,0 et 4,1 L. Texier-Olivier, , Testu, 1808 Error de citacion : Etiqueta
<ref>no vàlida; el nom «T-O» està definit diverses vegades amb contingut diferent. - ↑
- ↑ (en) {{Obratge}} : paramètre
titremancant - ↑ 7,0 7,1 et 7,2 (en) {{Obratge}} : paramètre
titremancant - ↑ 8,0 et 8,1 (en) {{Obratge}} : paramètre
titremancant - ↑ 9,0 et 9,1 (en) {{Obratge}} : paramètre
titremancant - ↑ BRG - Ressources génétiques animales - Base de données - bovins - race : Limousine
- ↑ 11,0 11,1 et 11,2 [PDF] modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ 12,0 et 12,1 (en) {{Obratge}} : paramètre
titremancant - ↑ (en)
- ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ Thèse Schwannome des bovins : Enquête en abattoirs, en ligne : LE, ENV Toulouse - 2005
- ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant - ↑ 20,0 et 20,1 (en) modèl {{Ligam web}} : paramètre «
url» mancante paramètre «titre» mancant
Annèxes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- Philippe Grandcoing et Raymond Julien, La belle Limousine, Culture et patrimoine en Limousin, coll. « Patrimoine en poche », 2004 (ISBN 2-911167-39-2)
- UPRA France Limousin Sélection, Le programme français d'amélioration génétique de la race bovine limousine, Paris, Le Carrousel, 1986
- Edmond Teisserenc de Bort, De la race limousine, 1890
- Philippe Grandcoing, « Comment naît une race ? La race bovine limousine dans la première moitié du XIXe siècle », Histoire & Sociétés Rurales, vol. 20, 2003, p. 121 à 146 (ISBN 2-86847-813-1, lire en ligne)
- Syndicat d'expansion, La race bovine limousine. 1739-1974, 1974, 220 pages