Lemosina (raça bovina)
 | |
| Generalitats | |
|---|---|
| País d'origina | França, lemosin |
| Difusion | Nacionala e internacionala |
| Utilizacion | Boquièra |
| Eponim | Lemosin  |
| Bos taurus Linnaeus, 1758 | |
La lemosina es una raça bovina rustica originària de Lemosin, qu’es maitot destinada a la produccion de charn.
Es una vacha de color rossela, mai clara sota lo ventre e a l’entorn daus ueis e dau morre, emb de las mucosas ròse clar. Es presada per sa rusticitat, sas qualitats mairalas e la qualitat dau gost de sa charn, qu’es valorizada emb tres labeus roges. Es tanben una raça utilizada en crosaments emb de raças localas o de lach per melhorar la conformacion de lors vedeus.
Dempuei la fin dau segle XVIII, la raça aguèt una istòria trebolada e quitament auriá pogut desapréisser, coma fòrça autras raças rusticas, mas los esfòrç de seleccion daus elevaires menèron a la creacion dau herd-book en 1886 d’en prumier, puei au reviscòl de contunh de la raça dempuei las annadas 1960. Se desvolopèt dempuei, dins mai de 70 païs, ont es uei la segonda raça bovina alachanta en frança emb quauques 900 000 vacas reproductritz.
Los elevaires de lemosinas agachan dempuei de temps a la melhoracion de lor raça per la seleccion. Questes esfòrç realizan uei un esquema de seleccion performant que permetèt, ensems amb las melhoracions dins l'alimentacion e la conducha daus animals, de faire de la lemosina una raça de charn essenciala dins lo mond de l'elevatge. Queste succès tanben menèt a çò que venga un simbòl fòrt de l'identitat lemosina.
Istoric
[modificar | modificar lo còdi]
Originas
[modificar | modificar lo còdi]La lemosina aparten a la brancha dau bovid blond de l’Oèst d’Occitània. Es originària de la partiada occidentala dau Massís centrau (Lemosin) ont los bovids son presents dempuei fòrça temps, coma lo mòstra las frescas de las baumas de Las Caus pròchas. Pendent de segles, los animaus de la region s’adaptèron a las condicions localas: de sòus granitics acids e feblament mineralizats, un païsatge de suquets e combas, de fòrtas amplituds termicas emb de geladas frequentas e una ennevada correnta. Questes factors provoquèron lo desvelopament d'una raça rustica, dotada especialament d'una ossamenta excepcionalament prima mas solida, especificitat que benlèu ven de la desmineralizacion daus sòus[1].
La situacion au començament dau segle XIX
[modificar | modificar lo còdi]
Los prumiers escrichs testimonhant de l'existéncia de la raça lemosina datan de la fin dau sègle XVIII. A l'epòca, es reputada per sas qualitats d'animau de tira. Un mercat se desvolopa per los animaus de charn lemosins dins las grandas vilas de França, jol vam de l'impulsion de Turgot, alara intendent de Lemosin. Questes animaus de merça son de bèstias de refòrma, engraissadas a l’edat de 8 ans abans d'èsser mandadas per la carriera devers París o Bordèu, pendent una caminada de 12 jours. pèsa pas pus que de 300 kg[2]. En 1791, Jacques-Joseph Juge de Saint-Martin, un agronòma lemotjaud, descriu l'importança daus bovids de Lemosin sus los mercats de las grandas vilas coma París, Lion o Tolosa. Questes animaus, lo buòus dau Lemosin, venon en fach daus departements de la Charenta, la Dordonha, la Nauta Vinhana, la Vinhana, l’Òlt, la Corresa e la Cruesa[3].
Lo mercat merma leugièrament au començament dau segle XIX, mas l'elevatge dau bestial demora una activitat màger de la region[4]. A l’epòca i a una granda eterogeneïtat dins los sistèmas d'expleitacion en Lemosin. Dau vejaire geografic, se pòt destriar tres tipes de cantons.
- Los cantons dich « d'engrais », mai sovent de cantons de cerealas dispausant de las fonts que cal, vendon lors animaus d’ora e gardan pas que las femelas necessàrias per renovelar lo tropeu. Tornan crompar de buòus de 5 ans d’edat per obrar dins los champs abans d'èsser engraissats puèi venduts. Questes cantons an pro de tèrras laurablas per cultivar pompiras, segle, orjòu e rabas que, en mai dau boiriu de las pradas, permeton un engraissament rapid daus animaus.
- Los cantons dichs « boscats », que son pasmens pauc nombrós en Lemosin, an pas las fonts que fau per manténer un grand nombre d'animaus. Las femelas an una plaça de tria que son utilizadas coma animal de tira en mai d'assegurar lor foncion de reproduccion. Mau noiridas e astrencha a òbrar, son pas en bon estat corporau.
- Los cantons dich « d'elevatge », larjament majoritàris en Lemosin, son especializats dins la produccion d'animaus joves. L'engraissament es marginau a causa de la productivitat febla de las tèrras. Las vacas 'quí tanben an una plaça màger, realizant gaireben totes las òbras daus champs[5].
Au començament dau segle XIX, lo Lemosin se caracteriza per la mediocritat daus animaus[4]. La manca es deguda a l’encòp a la genetica daus animaus, a la mediocritat de las tèrras e donc de lor alimentacion e las practicas d’elevatge. D'efièch, los animals pasturan tota l’annada dins de pradas pauras, se lèva au vedeus la meitat dau lach de lor maire e totes los animaus participan a l’òbra daus champs, los païsans de l'epòca podent pas gardar d’animaus improductius dins la bòrda[6].
Lo fracàs daus crosaments e los començaments dau perfecionament de la raça
[modificar | modificar lo còdi]
Per melhorar la raça, d'unes elevaires assagèron de crosar lors animaus emb d’animaus agenés[note 1], normands o charolés, conformats melhor, mas sens que 'quò se generalize. La lemosina tanpauc escapa au vam d’anglomaniá que tòca la França a la meitat dau sègle XIX. D'unes elevaires entretenon de taures durham, qu’an totes los onors de la borgesia de l’epòca, e los crosan emb lors animaus lemosins[7]. Lo sistèma es plan lèu criticat per la societat d’agricultura de Limòtges, qu’incita los elevaires a contunhar la politica de seleccion daus animaus mai confòrmes a las caracteristicas de la raça lemosina qu’es plan adaptada a son meitan, pusleu que d’assajar d’acclimatar las autras raças.
.JPG)
Au començament dau segle XIX, son premiats los elevaires que gardan lors taures mai beus, donant de reproductors de qualitat son servats quitament se son pas productius[7]. Mas l’aumentacion dau pes daus animals passa per la melhoracion de la qualitat de las pradas lemosinas, que sont pas plan productivas. La segonda meitat dau segle XIX arriban d’engrais de sintèsi e de plantas d’erbatge coma lo treule e lo margalh, que permeton de melhorar la productivitat de las pradas mas tanben de transformar las lanas de brugaus en pasturas. En mai, s’obsèrva una especializacion erbatgièra emb la reculada de la policutura alimentària d’un costat, e daus vinhaus de l’autre après l’epidèmia dau filoxèra. Los resultats arriban: en 1862, los buòus venduts a La Sotarrana pèsan en mejana 600 kg[7]. La raça lemosina es alara reputada per la qualitat de sa charn e lo bon rendiment[1].
Devers la creacion dau Herd-book
[modificar | modificar lo còdi]
Lo melhorament de la raça que permetèt de far ganhar de concors es subretot lo fach d’unes grands proprietaris coma Achille Caillaud, Charles de Léobardy oPierre-Edmond Teisserenc de Bort. Es tanben de questas grandas proprietats que nasquèron los prumiers enregistraments d’animaus[8].
Questes esfòrç menèron a la création dau herd-book lemosin en 1886, per l’iniciativa dau professor despartamentau d’agricultura Léon Reclus e de la societat d’agricultura de Lemòtges. Lo herd-book es un document que recensa l'ensemble daus animals agreats coma apartenent a la raça, e d’informacions sus lor genealogia. Enfin, en 1893 es creat lo sindicat de la raça bovina lemosina, presidís qu’a per objectiu principal de promòure la raça lemosina, per exemple emb de concors[8].
Brèu declin abans la dinamica actuala
[modificar | modificar lo còdi]
La Prumiera Guerra mondiala arrèsta lo dinamisme de la lemosina, que se confirma entre las doas guerras malgrat la novela organizacion dau herd-book en 1923. Los efectius creisson lentament, de 600 000 animals en 1890 a 800 000 en 1940[9]. Manquèt de desaparéisser, dins la mesura ont èra previst de la regropar emb las raças garonesas, blonda de Carcin e blonda daus Pireneus, pendent la formacion de la raça Blonda d'Aquitània en 1962.
La raça torna espelir dins las annadas 1960. Lo cabal francés de raça lemosina aumentèt fòrça, emb de 50 % de mai en 15 ans. Es uei la segonda raça de charn francesa en tèrmes d’efectiu, rèire la charolesa e davant la blonda d'Aquitània. [note 2],[10].
Morfologia
[modificar | modificar lo còdi]
Vaquí cossí es descricha la raça lemosina per lo Herd-Book de la raça:
« La raca bovina lemosina es una raça de charn de grand format 3mb un pelatge froment viu, pas tròp sorn, un pauc mai clar sota lo ventre, sus la fàcia posteriora de las cueissas e dins la region dau perineu, de l’anus e de las borsas o dau pièch e dau tèrme de la coa. Abséncia de tota taca e pigmentacion, mucosas ròsas. Tèsta corta, front e morre largs, aureòlas mai claras a l’entorn daus ueis e dau morre, banas primas arcadas en avant e leugièrament quilhadas au tèrme (quand son presentas). Còu cort. Pitre larg e arredondit, còsta redonda. Bacin larg, maitot au niveu daus isquions, pas tròp clinat. Linha sagrda e ancas pauc salhentas. Avantman plan musclada, dessús plan larg emb de muscles salhents. Cudal espés, baissat e bombut. Banas e onclons blonds. Aplombs corrèctes. Cuer sople e prim. »
article 1 del títol I del règlament interior del herd-book limousin, 1èr agost de 1991
Aptituds
[modificar | modificar lo còdi]Una vaca alachanta rustica
[modificar | modificar lo còdi]
En mai de la qualitat de sa charn, la lemosina a de fòrça bonas qualitats mairalas. Vedèla aisidament (92 % de vedelatge aisit sens ajuda e 6 % emb ajuda e 0 % de cesariana): queste vedelatge sens cap d’empacha fa mai aisit lo trabalh de l'elevaire, mas permet tanben l’espelida de vedeus vigoroses, que la mortalitat e los suènhs veterinaris son pauc importants. En mai, la lemosina se caracteriza per sa granda fertilitat. Alacha plan sos Vedeus e lor assegura una creissença rapida[11].
La lemosina es une raça rustica, qualitat qu'erita benlèu de sa seleccion dins de condicions de meitan a vegada malaisit: un manjar fondat sus de pasturas mediòcras sus un sòu granitic desmineralizat e acid, emb d’escarts de temperaturas e de releus qu’atenhon 1 000 m d'altitud. Ten una granda longevitat e s'adapta plan a de condicions dificilas e de pasturas pauras. Es una raça plan adaptada a l'elevatge en « plen aire integrau », emb d’animaus passant tota l'annada defòra, coma las experiéncias dau Centre d'Estudis Tecnics Agricòls de Peira Bufiera lo mostrèron [12]. Sas qualitats alimentària[note 3] [13] ne van una raça de granda velocitat d'engraissament en elevatge intensiu, mas un pauc mens performanta que d'autras raças coma la charolesa o la roja daus prats per exemple.
Sovent es reprochat a la lemosina sa manca de docilitat en comparason d'autras raças coma la charolesa. La nerviositat daus animals exacerbada per los animaus elevats en plen aire integrau, e per las femelas suitadas que volon aparar lor Vedeu.
Una raça de charn
[modificar | modificar lo còdi]
Es una raça de charn que deu fòrça a son passat d'animau de tira. Es presada per sa charn qu’es pro fina e reputada per sa tendror. Es finament peirassilhada, emb pauc de gras, caracteristica comuna a las raças de trach. Sa qualitat gustativa es larjament reconeguda[14]. Lo rendiment en carcassa de la lemosina es d’entre los melhors (62 a 65 % per un animau adult). Sus questa carcassa, i a 75 % de muscles, un rendiment tanben fòrça bon e que deu a son ossada prima. La proporcion es interessenta de « pèça nòblas » de grasilhar[11].
Los animaus lemosins pòdon èsser valorizats a tot atge, coma lo mòstra lo tableu seguent:
| Tipe d’animal | Edat d’abatatge (mes) | Pes viu (kg) | Pes de la carcassa (kg) |
| Vedèl de lach | 3 a 4 | 180 a 230 | 120 a 150 |
| Vedèl d’Avairon | 8 a 10 | 350 a 450 | 230 a 290 |
| Jove bovin de mens d’un an | 11 a 12 | 510 a 520 | 320 |
| Vedèl de Lion | 13 a 16 | 500 a 600 | 320 a 380 |
| Jove bovin | 16 a 17 | 615 a 650 | 380 a 400 |
| Vedèla de Sant Esteve | 1é a 15 | 315 a 400 | 200 a 260 |
| Vedèla de Lion | 18 a 24 | 425 a 500 | 270 a 320 |
| Vedèla pesuga | 26 a 36 | Mai de 600 | Mai de 350 |
| Vaca de carn | mai de 36 | Mai de 600 | MAi de 350 |
Una raça per crosar
[modificar | modificar lo còdi]Questas darrieras annadas, es tanben venguda una raça pee crosar. Sos mascles donan a lor progenitura lor potenciau genetic per la charn. Alara, es cercada pel crosaments sus de raças de lach o localas per aumentar lo rendiment en charn dels vedeus. Foguèt creat la tulim (crosament de touli e lemosina) o la bramosin (crosament bramana × lemosin). En China, de tropeus de lemosins son importats per melhorar las raças localas, emb un cèrt succès[15].
Mas los crosaments pòdon tanben èsser una estrategia pels productors de vianda. Atal, als RU e EUA agradan fòrça los crosaments entre animals angus e lemosins que fan benefici d'un fòrt desvolopament muscular e de qualitats de rendiment de carcassa eritats de la lemosina e del taus en gras e l'abséncia de banas de l'angus. Au manjar, lo consomator, presda 'questa vianda que mesclan lo gost reconegut de la vianda d'angus amb la finesa de la lemosina[16].
Patologias
[modificar | modificar lo còdi]Un estudi realizat dins los tuadors en França mostrèt que 'questa raça bovina e la prim'Holstein son mai tochada per los Schwannomas, maitot per los animaus mai vielhs[17].
Difusion
[modificar | modificar lo còdi]En França
[modificar | modificar lo còdi]
Es malaisit de conéisser la difusion de la raça lemosina au delà de son brèç au començament dau segle XIX. D'efièch, las caracteristicas de la raça son pas encora fixadas e pas cap d’estatistica existís a l’epòca. Pasmens, s’associa los buòus de Lemosin emb 'questes d’unes departaments limitròfs coma Vinhana,Charenta, Dordonha e Òlt. Las enquistas agricòlas de 1852 e 1862 donan d’informacions mai precisas. Atau, en 1852, la raça lemosina es considerada coma dominanta dins los departements de Dordonha, d’Indre e de Charenta, e es presenta en Vinhana, Alèir, la Charenta Maritima, Gironda, Òlt, Char, Vendèa, Tarn, lo Tarn e Garona e las Doas Sèvras. En 1862, es mencionada dins 21 départements, Avairon, Yonne, Cantal, lo Puèi de Doma, Léger, Òlt e Garona, Gard, Endre e Léger e Maine e Léger s’apondent a la lista. Plan sovent se crosa la lemosina emb la raça locala, coma en Dordonha e en Òlt e Garona emb los garonés de costièras, de crosaments entre lemosins e garonés[note 4]. Los efectius son tanben mau coneguts. L’inspector generau de l’agricultura Henri de Lapparent parla de 451 000 bovins en 1892 e 521 000 en 1913, alara que lo zootecnician Paul Diffoth estima los efectius a 710 000 bovins en 1903[9].
Dempuei las annada 1960, contunhèt sa progression en Occitània. La region Miègjorn-Pirenèus es la segonda region francesa en tèrmes d'efectius emb 150 000 vachas presentas[18]. Se desvolopèt fòrça en Bretanha a la fin dau segle XX. La lemosina es ara presenta dins 70 departaments e dins gaireben totas las regions. Sols dins unes departaments de l'èst e dau sud-est de la França metropolitana encora s'implantèt pas la raça. Ara i a mai de 900 000 vachas-maires en França, ne fasent la segonda raça alachanta en efectius après la Charolesa[19].
| 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Mascles | 571 448 | 555 705 | 571 696 | 570 142 | 563 0 |
| Vedèlas | 973 575 | 970 679 | 1 004 429 | 1 019 599 | 1 004 407 |
| Vacas | 1 061 705 | 1 066 086 | 1 078 003 | 1 058 187 | 1 044 260 |
A l’estrangier
[modificar | modificar lo còdi]
A la creacion de son herd-book, la lemosina comença a èsser exportada en Argentina, en Brasil, en Uruguai, a Madagascar o au Portugal, mas 'quò concernís pas qu’unes animaus e los assages d'introduccion venent sovent infructuós. Lo sol tropeu que capita a demorar durablament fòra de França a l’epòca es lo de Nòva Caledònia, qu’importava regularament d’animaus lemosins au començament del sègle XX[20].
Es sonque après la refòrma de l'elevatge francés dins las annadas 1960 que la raça prend son vam a l’estrangi3r. Es introducha en Argentina, en Brasil, mas tanben dins d'autres païses d'Euròpa coma Espanha en 1966, Itàlia en 1968, los PIaïsses Basses en 1969, Danemarc en 1970 e lo Reialme Unit en 1971. Pel biais dau RU, Austràlia e la Nòva Zelanda tanben o impòrtan. Una estapa essenciala dins la difusion de la raça lemosina es passada en 1968 emb l'introduccion dau prumier taure, Prince Pompadour, en Canadà. Lo semen de 'queste taure es leu disponible aus EUA e las importacions d'animaus en America dau Nòrd se desvolopan fortament a partir dau començament de las annadas 1970. Ara, la North American Limousin Foundation es la mai granda associacion mondiala per la raça lemosina. En 1989, EUROLIM conten totes los herd-books europèus de la raça. Uèi, la lemosina es presenta dins qualques 70 païses pel mond, quinas latituds que sián[20]. Mai sovent s’utiliza de taures lemosins o lor semen per melhorar la raça locala per de crosaments, mas la mena en raça pura es tanben utilizada. La lemosina mòstra de bonas aptituds d’adaptacion aus diferents mitan que li son prepausats, çò que contribuís fòrça au succès a l’estrangier[12].
Nòtas
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ La raça agenesa existís pas mai ara, foguèt fonduda dins la raça garonesa, d’esperela fonduda uèi dins la raça Blonda d'Aquitània.
- ↑ Los animals non inscrichs a l'herd-book son pas certificats coma lemosins per las instàncias de la raça, çò que va7 pas dire qu'apartenon pas a questa raça, mas solament que foguèron pas contrarotlats.
- ↑ L'eficacitat alimentària correspond a la capacitat de l'animau de valorizar los aliments que consomís.
- ↑ La raça garonesa foguèt fonduda emb la raça Blonda d'Aquitània e existís pas mai uèi.
Nòtas e referéncias
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ 1,0 et 1,1 Jean-Pierre Faucher. «L'Histoire de la vache limousine». bevicor. Error de citacion : Etiqueta
<ref>no vàlida; el nom «histlim» està definit diverses vegades amb contingut diferent. - ↑ «La race limousine : historique». limousine.org.
- ↑ Philippe Grandcoing et Raymond Julien. «La race bovine limousine : le produit d'un processus historique». A: La belle Limousine. Culture et patrimoine en Limousin (Patrimoine en poche). ISBN 2-911167-39-2.
- ↑ 4,0 et 4,1 L. Texier-Olivier, , Testu, 1808 Error de citacion : Etiqueta
<ref>no vàlida; el nom «T-O» està definit diverses vegades amb contingut diferent. - ↑
- ↑ {{{títol}}}.
- ↑ 7,0 7,1 et 7,2 {{{títol}}}.
- ↑ 8,0 et 8,1 {{{títol}}}.
- ↑ 9,0 et 9,1 {{{títol}}}.
- ↑ BRG - Ressources génétiques animales - Base de données - bovins - race : Limousine
- ↑ 11,0 11,1 et 11,2 PDF .
- ↑ 12,0 et 12,1 {{{títol}}}.
- ↑ (en)
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Thèse Schwannome des bovins : Enquête en abattoirs, en ligne : LE, ENV Toulouse - 2005
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ 20,0 et 20,1 (en) .
Annèxes
[modificar | modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | modificar lo còdi]
- Philippe Grandcoing et Raymond Julien, La belle Limousine, Culture et patrimoine en Limousin, coll. « Patrimoine en poche », 2004 (ISBN 2-911167-39-2)
- UPRA France Limousin Sélection, Le programme français d'amélioration génétique de la race bovine limousine, Paris, Le Carrousel, 1986
- Edmond Teisserenc de Bort, De la race limousine, 1890
- Philippe Grandcoing, « Comment naît une race ? La race bovine limousine dans la première moitié du XIXe siècle », Histoire & Sociétés Rurales, vol. 20, 2003, p. 121 à 146 (ISBN 2-86847-813-1, lire en ligne)
- Syndicat d'expansion, La race bovine limousine. 1739-1974, 1974, 220 pages