Familha (parentèla)

La familha dau rèi Felip V.

La familha o família es un ensemble de personas unidas per de liames de parentat. Dins una vision pus reducha, es un grop de personas liadas per de liames de parentat que vivon ensemble. Es alora considerada coma una unitat sociala fondamentala presenta dins totei lei societats umanas. D'efiech, permet de metre en plaça de liames de solidaritat entre sei membres (grands, parents, enfants, cosins...) destinats a assegurar lor proteccion e lor desvolopament fisic, morau e afectiu. En foncion dei luòcs e deis epòcas, existís mai d'un modèl familhau coma la familha indivisa, la familha soca e la familha conjugala. Leis autrei sistèmas son generalament de combinasons ò de variacions d'aquelei tres tipes fondamentaus. La natura matrilineara, patrilineara ò multilineara de la familha es tanben una dimension importanta.

Lei sistèmas de parentat

Lo linhatge, lo clan e la tribú

Tres tèrmes de basa permèton de definir lei diferents sistèmas de parentat presents dins la màger part dei societats : lo linhatge, lo clan e la tribú. Lo linhatge es lo grop d'individús que descendon d'un meteis rèire comun. De còps, un linhatge pòt èsser despartit entre de brancas multiplas e, dins certanei societats, pòt èsser fòrça estendut. Per exemple, es possible de remontar fins a la 8^a, la 9^a ò la 10^a generacion e conéisser fòrça collateraus dins leis autrei brancas d'un meteis linhatge.

Lo clan es un grop d'individús que dison descendre d'un meteis rèire comun e mai s'es pas possible d'identificar tota l'aubre genealogic. Dins certanei cas, l'existéncia d'aqueu rèire es fòrça ipotetica (eròi legendari, dieu...). Aqueleis individús son generalament liats entre elei per de tradicions comunas (rites, tabós, restriccions alimentàrias...) ò per de simbòls comuns (patronim, totèm, sepultura familhala...).

La tribú recampa mai d'un clan e si definís en partida per son territòri. Es generalament una estructura mens fòrta car son organizacion e son mantenement despendon d'elements exteriors a la familha coma la politica ò l'economia. Frequentament, s'utiliza lo tèrme « clan » per definir una populacion vivent sus un territòri donat onte de clans càmbian de fremas entre elei. Pasmens, aquela utilizacion es scientificament abusiva.

Lei rapòrts familhaus elementaris

Dins l'exemple aicí dessota, son representats totei lei rapòrts familhaus elementaris dins una familha tipe. Dins la realitat, s'obsèrva de segur fòrça variacions.

Esquèma tipe d'una familha

Per rendre còmpte d'aquela estructura fondamentala, existís dos tipes de sistèma d'apelacions dei parents. Lo sistèma « descriptiu » depinta la situacion e la posicion deis individús. Es aqueu en vigor dins la societat occitana. Per ieu, « egò », n'ai qu'un paire e, donc, lo mot « paire » definís unicament mon paire. En revènge, pòdi aver mai d'un oncle car totei lei fraires e lei sòrres de mon paire e de ma maire son, a respècte d'ieu, a la meteissa posicion. Lei sistèmas « classificatòris » classan lei personas segon una apelacion qu'es pas necessiàrament basada sus sa posicion a respècte d'ieu. Per exemple, dins certanei tribús, mon paire e lo fraire de mon paire son considerats coma mon paire. Utilizi lo mot « paire » per m'adreiçar a elei e dèvi adoptar la meteissa conducha amb lei dos. En certanei societats regardadas per de sistèmas classificatòris, es tanben possible de considerar que lei fraires de sa maire son tanben mei maires.

Dins lei dos tipes de sistèma, lo genitor es rarament reconegut per la societat. Aquò es verai dins lei societats classificatòrias onte la multiplicitat dau nombre de paires fa que totei lei paires pòdon pas èsser lo genitor d'un enfant donat. Pasmens, es tanben lo cas dins mai d'una societat descriptiva. Ansin, dins la societat occitana, s'aplica un vièlh principi dau drech roman que dispausa que « Pater is est quem justae nuptiae demostrant ».

Lei sistèmas matrilinear, patrilinear e multilinear

La natura matrilineara ò patrilineara dau sistèma familhau s'obsèrva en estudiant l'organizacion dau linhatge sus plusors generacions. Dins lo sistèma matrilineara, la filha demòra dins son ostau. Aquò li permet de gardar son clan e son nom e de transmetre son nom, son clan e sei bens a seis enfants. Generalament, un de sei fraires es considerat coma lo paire de seis enfants. Regardant lo genitor, dos cas principaus existisson. Dins lo pus simple, quita l'ostau de la maire, sovent avans la naissença. Dins lo segond, dich « matrilocau », lo genitor rèsta dins l'ostau de la maire dins una situacion d'estrangier ò de prince-consòrt. Existís un tresen cas qu'es dich « patrilocau » : la maire va viure dins l'ostau dau paire. Pasmens, en causa dei complicacions regardant la succession, aquò es fòrça rar.

Lo sistèma patrilinear es similar amb d'adaptacions liadas au sèxe dei dos membres dau pareu. Es lo paire que transmet son nom, son clan e sei bens a seis enfants. Dins lei sistèmas multilinears, totei lei brancas de la familha son consideradas coma egalas. Ansin, en Occitània, totei mei grands son mei grands e reçauprai sei bens d'una meteissa maniera. Pasmens, si fau nòtar qu'en Occitània, la transmission dau nom d'ostau a luòc de paire en fiu. Lo sistèma familhau occitan es donc dich multilinear de preferéncia patrilineara.

Lei drechs e deures au sen de la familha

Un sistèma de drechs e d'obligacion lia lei diferents membres d'una meteissa familha ò, pus largament, d'un meteis clan. Aquelei drechs e deures son fòrça variats e despendon fòrça dau tipe de sistèma e de la cultura locala. Pòdon comprendre d'obligacions de cortesiá, de respècte, d'ajuda, de proteccion ò d'obeïssença. De règlas determinan tanben la transmission dei bens ais enfants a la mòrt dei parents.

Entre dos membres d'una meteissa familha, lei rapòrts individuaus son tanben fòrça diversificats : autoritat, respècte, somission, cooperacion, afeccion, agressivitat, jòc, galejada... En generau, lei rapòrts son « seriós » (autoritat, educacion...) entre lei parents e leis enfants. Pasmens, dins lei societats agricòlas, l'autoritat es frequentament tenguda per lo grand ò la granda e lei rapòrts seriós alora s'establisson entre lei grands e lei felens. Dins la societat occitana modèrna, la relacion seriosa es ansin sovent establida entre lei parents e leis enfants e, totjorn dins lo cas pus generau, lei grands e lei felens e leis oncles e lei nebòts an de relacions d'afeccion. Un exemple de relacion de còps agressiva es aqueu de la relacion entre un enfant e sa bèlamaire.

Aliança e maridatge

Article principal : Maridatge.

Lei foncions de basa dau maridatge

Lo maridatge a per foncion fondamentala de liar dos linhatges ò doas familhas qu'an pas de liames. Dins la màger dei societats, es la frema qu'assegura la liason entre aquelei doas familhas ò aquelei dos linhatges. Tèn lo ròtle de liame sociau que recampa dins una meteissa societat lei linhatges diferents. Pòt alora èsser l'objècte de cambis, d'una maniera quasi identica a la moneda dins lei rapòrts economics. Dins lei societats que practican aquelei cambis, cambiar de fremas permet d'entretenir de rapòrts sociaus coma cambiar de sòus permet de mantenir de relacions economicas. Dins mai d'una region, un cambi de fremas pòt egalament èsser compensat per un cambi de bens.

Dins aquelei societats, lo ròtle de la frema es donc liat a l'exogamia. L'òme es obligat de trobar una companha dins un linhatge exterior per establir de rapòrts amb d'autrei linhatges. Aquò permet tanben de respòndre au tabó de l'incèste. D'efiech, l'exogamia permet pas totjorn de protegir leis èssers umans còntra lei problemas causats per la consanguinitat. En revènge, permet d'establir de liames de solidaritat amb au mens un autre linhatge.

Per resòuvre la question de l'incèste, mai d'una societat a adoptat de lèis qu'enebisson estrictament lo maridatge entre membre d'un meteis linhatge. En revènge, aquò empacha pas l'existéncia de maridatges « recomandats » amb de membres dau clan. Lo cas pus conegut pertòca lo maridatge entre cosins crosats qu'es frequent dins mai d'una societat. Dins d'autrei societats, a la mòrt dau conjunt, lo subrevivent esposa lo fraire ò la sòrre de son conjunt defuntat. Aquò permet de mantenir lei liames entre lei linhatges.

La natura deis espós

Dins fòrça societats, lo maridatge deis enfants es organizat per lei parents ò per lei grands, generalament en foncion deis interès dau linhatge. Dins un nombre creissent de societats, lei dos espós son liures de si chausir mutualament. De situacions intermediàrias existisson amb una chausida iniciala realizada per lei parents e un drech, mai ò mens efectiu, per leis enfants de refusar lo conjunt selectionnat. Pasmens, quin que sieche lo tipe de societat, la chausida de l'espós es circonscricha per leis estructuras e lei costumas socialas. En particular, tènon un ròtle decisiu lei grops professionaus, l'estratificacion sociala e la proximitat geografica.

« L'omogamia » significa esposar son semblabla. Un autre tèrme frequent en matèria de maridatge es « endogamia » que significa si maridar au sen de son grop sociau. L'omogamia geografica es la pus frequenta per de rasons practicas. Pasmens, leis omogamias sociala e culturala son tanben pron desvolopadas coma va mòstra lo nombre fòrça important de maridatges entre individús d'una meteissa categoria socioprofessionala. Dins lei societats de maridatge organizat, aquò s'explica per la presa en còmpte deis interès dau linhatge dins lei negociacions. Lei familhas pus importantas son sovent pauc desirosas de conclure una « mesaliança ». En lei societats liuras, aquò s'explica per lo fach que la màger part dei rescòntres an luòc durant d'eveniments sociaus (trabalh, estudis, relacions d'enfança, relacions de vesinatge...) qu'implican de personas d'estatuts similars.

Lo sèxe e lo maridatge

En mai d'una societat, si fau nòtar l'importància de la question de la virginitat deis espós, especialament aquela de la frema. Pasmens, dins lei fachs, aqueu principi es pas totjorn ben respectat. Per exemple, en França dins leis ans 1960, una enquista aviá conclut que 80% deis estatjants consideravan la virginitat avans lo maridatge coma una vertut importanta. Òr, la meteissa enquista aviá mostrat que solament 40% a 50% dei Francesas reconoissián èsser encara verges lo jorn de la ceremònia. Lei règlas de conducha morala fixadas per una societat son donc pas automaticament traduchas en practicas socialas, compres au sen de la familha. De mai, la virginitat avans lo maridatge es pas una nòrma presenta dins totei lei societats. En certanei regions, au contrari, la libertat sexuala dei joves es quasi totala avans lo maridatge.

En revènge, dins la màger part dei societats, lei relacions sexualas en defòra dau maridatge son normalament enebidas. De segur, d'excepcions existisson. Per exemple, èra lo cas dins la ciutat-estat d'Esparta onte, amb l'acòrdi de son marit, una frema podiá aver de relacions sexualas amb un autre òme en vista d'aver un enfant pus fòrt. Pasmens, mai d'una societat condamna l'adultèri car menaça lei liames establits entre lei linhatges regardats per lo maridatge. En particular, pausa de questions sus la legitimitat deis enfants e, donc, sus la succession e l'eiretatge. Lei « bastards », enfants eissits de relacions consideradas coma illegitims, son l'objècte de discriminacions dins mai d'un país.

Lei relacions sexualas dins lo quadre dau maridatge implican pas necessiàrament doas personas. D'efiech, la monogamia e la poligamia son doas tradicions fòrça frequentas. La poliandria existís tanben mai es un fenomèn pus rar. Certanei societats an tanben institucionalizat l'omosexualitat. Enfin, dins lei societats aguent instituit un destriament entre lei nocions de paire e de genitor, la nocion d'adultèri es normalament inexistenta.

Estructuras e foncions

Lei familhas indivisa, soca e conjugala

Li a tres tipes fondamentaus de cellulas familhalas que son illustrats per lei tres esquèmas aiçí dessota :

• 
  Esquèma tipe d'una familha indivisa
• 
  Esquèma tipe d'una familha soca
• 
  Esquèma tipe d'una familha conjugala

La familha « indivisa » (ò familha « estenduda ») comprèn dos grands, seis enfants maridats e sei felens eissits d'aqueleis unions. Totei aquelei gents vivon ensemble per oposicion a la « parentèla » qu'es lo grop dei gents liats entre elei per lo sang. Lo « grop domestic » designa l'ensemble constituit per la familha indivisa e per lei domestics eventuaus que vivon dins la familha. La familha « soca » es pus reducha. Comprèn tres a quatre generacions mai amb un pareu unic a cada generacion. Dins aqueu sistèma, la màger part deis enfants maridats quitan l'ostau familhau. Enfin, la familha conjugala es la pus pichona. Modèl predominant en Occitània, es compausada dei parents e deis enfants pas encara maridats.

Dins lo premier cas, la familha es nombrosa car pòt aisament contenir un vintenau d'individús. Lei dos grands li son unics. Dins lei generacions seguentas, lei parents son d'enfants dei grands qu'an agut d'enfants. A cada generacion, mai d'un individú ocupa donc una meteissa posicion de paire, de maire, d'oncle ò de tanta. Dins la darriera, totei leis enfants son tanben fraires, sòrres, cosins, nebòts ò felens d'un autre membre de la familha. Dins un tau quadre, la familha conjugala presentada dins lo tresen cas existís gaire. D'efiech, lei liames d'un enfant amb son paire son quasi identics amb aqueleis entretenguts amb son oncle. De mai, si lei generacions si cavaucan, es possible d'observar de situacions onte leis enfants de la tresena e de la quatrena generacion ocupan de posicions similaras au sen de la familha.

Una autra caracteristica de la familha indivisa es sa continuitat. Gràcias a son nombre, pòt perdre quauquei membres sensa disparéisser. La situacion es identica s'una branca decidís de quitar l'ostau : lo grop serà demenit mai sa subrevida dirècta serà pas menaçada. Pasmens, la mòrt dei grands pòt pausar de problemas. D'efiech, es lo problema fondamentau d'aqueu tipe de familhas. A lor disparicion, lei diferentei brancas pòdon decidir de venir independentas, çò que causa la separacion dau grop. Dins aquò, es tanben possible que l'ainat sieche reconegut coma « patriarca » ò « matriarca ». Dins aqueu cas, pòt tenir lo ròtle d'autoritat ocupat per lei grands e mantenir l'unitat de la familha. Lei doas autrei tipes de familha presentan pas de solucion de continuitat. En particular, la familha conjugala si forma per lo maridatge dei parents e si complèta amb la naissença deis enfants. Si desagrega amb lo maridatge deis enfants e disparéis a la mòrt d'un dei dos espós.

Lo patrimòni e lei liames afectius

Lo « patrimòni » es un ben transmissible per lei parents ais enfants. Basa economica de la familha, permet d'assegurar sa subrevida e sa possession e sa gestion son normalament fisadas ai grands dins la familha indivisa e dins la familha soca. Aquò es normalament fòrça important dins lei mitans païsans, artesans e borgés. La continuitat de la familha indivisa e la partença de la màger part deis enfants maridats permèton d'assegurar l'unitat e la continuitat d'aqueu patrimòni. En revènge, dins lei familhas conjugalas, es puslèu l'activitat dei parents que permet d'obtenir lei revenguts necessaris au foncionament ordinari de la cellula familiala. La continuitat de la familha i es pauc importanta car cada membre adulte es capable de trabalhar. Per aquò, la mobilitat geografica pòt èsser un aspècte important.

Dins una familha conjugala, lei liames d'afeccion son normalament importants. D'efiech, dins lei país onte leis espós pòdon liurament si chausir, la fondacion d'una familha es basada sus de liames d'aqueu tipe. Puei, aqueu liame afectiu s'estend ais enfants. Dins lei familahs indivisas, aquelei liames son, en revènge, sovent pauc desvolopats en causa de l'autonòmia febla dau pareu dins una tala estructura. De mai, l'amor es pas sovent a l'origina d'un maridatge. En plaça, si tròban de consideracions foncionalas coma la cèrca d'una fòrça de trabalh ò d'una extension dau patrimòni. La centralizacion de l'autoritat entre lei mans dau patriarca ò de la matriarca accentua sovent aqueu fenomèn. De mai, dins un sistèma de familha indivisa, l'educacion es donc una carga dei grands e dau rèsta dau grop familhau. Coma leis enfants son nombrós, lor socializacion es collectiva. Totei leis adultes, compres lei domestics eventuaus, educan totei leis enfants e lei grands son lo darrier recors de l'autoritat. L'educacion essent fondada sus un rapòrt sociau collectiu, l'afeccion es pas necessària. La situacion es, de segur, totalament opausada dins la familha conjugala. L'autoritat e l'educacion li son individualizadas e fondadas sus l'afeccion.

Entre aquelei doas situacions, la familha soca es dins una posicion intermediària. Coma la familha indivisa, lo patrimòni es sa basa economica e lei logicas afectivas dèvon donc normalament pas èsser importantas. Pasmens, en causa dau nombre de membres pus pichon, l'educacion collectiva es pas possibla. Lo rapòrt paire-enfant li es donc important. Dins aquò, es tanben lo cas per lo rapòrt grand-felen. La posicion dau paire li es donc ambigua. D'una maniera simetrica, pòt i aver de questions similaras a prepaus de la relacion entre la maire e seis enfants, la granda e sei felens e la granda e sa nòra. Lei familhas soca son donc sovent l'objècte de tensions importantas (conflicte economic entre lei grands que tènon lo patrimòni e lei parents qu'asseguran lo trabalh efectiu, conflictes sus l'educacion deis enfants...) que son generalament compensadas per lo respècte de nòrmas estrictas de disciplina.

Lei foncions dei diferents tipes de familha

Cada tipe de familha es capable de cumplir certanei foncions. Gràcias a son nombre, la familha indivisa es aquela que ne'n realiza lo maximom. D'efiech, pòt protegir pus aisament seis enfants còntra lei menaças exterioras, assegurar l'educacion de sei membres gràcias a l'observacion dau ròtle tengut per cada adulte e metre en plaça lei lesers necessaris a cada generacion. Au bot opausat de l'espèctre familhau, la familha conjugala es capabla de realizar un nombre limitat de pretzfachs. Aquò necessita donc la creacion d'institucions particularas per educar leis enfants (escòla...), per assegurar lei lesers necessaris ais adultes e ais enfants e per protegir lei diferents membres.

Dins la societat occitana tradicionala onte la familha conjugala es venguda la nòrma, lo paire es generalament encargat de trabalhar e la maire s'ocupa de la gestion de l'ostau e de l'educacion deis enfants. Lo paire es alora la figura d'autoritat e la maire la figura de l'afeccion. Pasmens, dempuei la fin dau sègle XX, aquelei ròtles classics conoisson d'evolucions amb l'extension progressiva dau trabalh dei fremas (sovent una necessitat per assegurar de revenguts sufisents a la familha). De mai, dins certanei cas, la maire aquista una posicion d'autoritat au sen de la familha en causa de son ròtle dins la gestion de l'ostau e dins l'educacion deis enfants. Dins aquela mena de « matriarcat », lo paire pòt alora ocupar la figura de la comprenença e de l'afeccion.

Dins fòrça societats modèrnas, si fau egalament nòtar l'aumentacion dau nombre de familhas recompausadas e de parents celibataris. Aquò es una consequéncia de l'aumentacion dau nombre de divòrci. Entraïna de variacions de la familha conjugala causada per l'abséncia d'un parent e per la preséncia eventuala d'un autre adulte. L'autoritat li es generalament gardada per lo parent originau e lei rapòrts amb l'autre adulte varian generalament entre l'afeccion e l'agressivitat. En revènge, dempuei la fin dau sègle XX, la legalizacion progressiva dau maridatge omosexuau s'es globalament inscricha dins lo quadre dau modèl familhau tradicionau amb un parent que tèn la figura de l'autoritat e un autre aquela de l'afeccion.

Familha, parentat e societat

Lei relacions entre leis estructuras familialas e leis estructuras socialas globalas pòdon èsser fòrça variadas. En particular, es una error de considerar que l'industrializacion entraïna lo desvolopament de la familha conjugala. Pasmens, d'una maniera generala, pòt s'observar quauquei trachs pus frequents. Dins lei societats tribalas, la familha conjugala es sovent la nòrma mai s'intègra dins un sistèma de parentat fòrt. L'unitat familiala pòt ansin èsser descricha coma una unitat restrenha integrada dins un sistèma de parentat estenduda. Dins lei mitans paisans e artesanaus, generalament caracterizats per una confusion entre la cellula de produccion e la cellula de consumacion, la familha indivisa e la familha soca es relativament importanta. Enfin, dins lei societats industrialas e urbanas, la familha conjugala es fòrça comuna. Es sovent acompanhada per un sistèma de parentat feble. Pasmens, aquelei trachs frequents son l'objècte de fòrça adaptacions. Per exemple, dins la societat occitana, lei pareus joves pòdon demorar dins l'ostau dei parents durant d'annadas, especialament dins lei familhas borgesas e obrieras. La proximitat de grands ò de parents (per gardar leis enfants, mantenir un contacte afectiu...) es tanben un paramètre important dins la chausida d'un trabalh.

La familha permet tanben de definir l'estatut sociau de seis individús. Un còp de mai, aquela definicion varia fòrça segon lo modèl familhau en vigor. Per la familha indivisa, l'estatut sociau globau deis individús es comandat per l'estatut de la familha ela meteissa. En revènge, dins la familha conjugala, es determinada per l'estatut dau parent que trabalha (pus generalament lo paire). A sa naissença, leis enfants li an generalament l'estatut d'aqueu parent. Pasmens, coma dèvon intrar dins d'estructuras situadas en defòra de la familha per l'educacion ò lei lesers, dèvon rapidament aquistar un autre estatut dins aquelei quadres. Puei, quand quitan la familha, son obligats d'aquistar un estatut novèu a partir de lor trabalh ò de lor maridatge. Aquela tension entre la seguretat intèrna a la familha e l'inseguretat e la conquista d'un estatut a l'exterior marca fòrça leis adolescents. Dins aquò, li permet egalament d'aprendre a rompre sei liames amb sa familha d'origina e explica l'importància de la « civilizacion dei joves » dins aqueu tipe de societat.

Dins la familha indivisa, una tala « civilizacion dei joves » es generalament inutila car tota la familha participa a totei lei foncions de civilizacion. Ansin, s'existís normalament de categorias diferentas segon lo temps de cada individú, aquelei distincions evolucionan pas per formar una separacion estricta. Lei joves li an un ròtle sociau de cumplir mai aqueu ròtle participa a la vida de l'ensemble dau grop familhau.

Annèxas

Liames intèrnes

• Adopcion.
• Adultèri.
• Afeccion.
• Amor.
• Aubre genealogic.
• Autoritat.
• Celibat.
• Clan.
• Cosin.
• Divòrci.
• Domestic.
• Drech de la familha.
• Educacion.
• Eiretatge.
• Enfant.
• Familha conjugala.
• Familha indivisa.
• Familha soca.
• Felen.
• Fraire.
• Frema.
• Gendre.
• Genealogia.
• Genitor.
• Grand.
• Incèste.
• Linhatge.
• Maire.
• Maridatge.
• Matrilinearitat.
• Monogamia.
• Multilinearitat.
• Nebòt.
• Nòra.
• Òme.
• Oncle.
• Ostau.
• Paire.
• Parentat.
• Parentèla.
• Patrilinearitat.
• Patrimòni.
• Poliandria.
• Poligamia.
• Sèxe.
• Sòrre.
• Tanta.
• Tribú.

Bibliografia

• Philippe Ariès, L'Enfance et la vie familiale sous l'Ancien Régime, París, Plon, 1960, 513 p.
• Fustel de Coulanges, La Cité antique.
• Éric de Dampierre, Un ancien royaume Bandia du Haut-Oubangui, París, Plon, 1967, 605 p.
• Jean Gaudemet, Les Communautés familiales, París, Plon, 1960, 513 p.
• William Goode, The Family, Englewood Cliffs, Prentice Hall, 1964, 120 p.
• Alain Girard, Le Choix du conjoint, París, P.U.F., 1964, 204 p.
• Jean Lacroix, Forces et faiblesses de la famille, París, Éditions du Seuil, 1949, 156 p.
• Claude Lévy-Strauss, Les Structures élémentaires de la parenté, París, P.U.F., 1949, 636 p.
• Didier Lett, Famille et parenté dans l'Occident médiéval, París, Hachette, 2000, 256 p.
• Talcott Parsons, Éléments pour une sociologie de l'action, París, Plon, 1955, pp. 109-182.
• Frédéric Le Play, L'Organisation de la famille selon le vrai modèle signalé par l'histoire de toutes les races et de tous les temps, Tors, Mame, 1870, 532 p.
• Alfred Radcliffe-Brown e David Forde, Systèmes familiaux et matrimoniaux en Afrique, París, P.U.F., 1953, 527 p.
• Anne-Marie Rocheblave-Spendel, Les Rôles masculins et féminins : les stéréotypes, la famille, les états intersexuels, París, P.U.F., 1964, 204 p.
• Jean Stroetzel, « Les changements dans les fonctions familiales », in Robert Prigent, Renouveau des idées sur la famille, París, P.U.F., 1954, pp. 343-369.