Chile : Diferéncia entre lei versions

Chile es un estat d'America del Sud que confronta Peró al nòrd, Bolívia al nòrd-èst e Argentina a l'èst. Al sud e a l'oèst es bordat per l'ocean Pacific.

Sa capitala es Santiago.

Lo gentilici es chilen -a o chilian -a.

Istòria

En 1531 los espanhòls prenguèron lo contraròtle del govèrn central de l'Empèri Inca (l'actual Peró) e a comptar d'aquel fach comencèron de campanhas per prene lo contraròtle dels territòris al sud de l'Empèri.

Un dels primièrs conquistaire espanhòls foguèt Diego d'Almagro, aquel qu'en 1535 dirigiguèt una expedicion cap al sud dempuèi Peró, après de bregas territorialas amb Francisco Pizarro. Almagro es considerat per èsser lo "descobraire de Chile", malgrat que ja abans lo territòri foguesse abitat. Malgrat aiçò, daissèt pas cap de senhal perdurable sul territòri, e doncas foguèt pas abans lo viatge de Pedro de Valdivia 1540-1541 que s'i establiguèt una preséncia permanenta espanhòla. De camin cap al sud, après de traversar lo desèrt d'Atacama, Valdivia i fondèt una seria d'establiments: lo primièr e mai important, lo 12 de febrièr de 1541, foguèt Santiago de la Nueva Extremadura -la futura Santiago- al pè de la sèrra de Santa Lucia.

Valdivia se conformèt pas amb las magras riquesas obtengudas fins alavetz e decidiguèt una campanha militar cap als territòris situats mai al sud, ont trobèt la mòrt. Aquela campanha venguèt la Guèrra d'Arauco, que Alonso d'Ercilla relatarà magistralament dins la siá òbra "L'Araucana" (1576). La guèrra se va perlongar fins a 1609, quand Felip III e los cacics maputxes celèbran lo Parlament de Quilín que lo primièr reconeis en el als segond una ambigua autonomia coma nacion dins lo Reialme de Chile. Periodicament, dempuèi alavetz, cada nòu governaire chilenc designat pel rei celebrava aqueles «Parlaments», que cercavan de resòlvre las diferéncias entre las doas parts e esperlongar la patz, en fixant lo riu Bío-Bío coma limit natural dels dos territòris, una zòna encara coneguda coma "La Frontièra". Aquel sistèma perdurarà fins a las guèrras que, al sègle XIX, opausèron l'estat chilenc e l'argentin, ja liures de la dominacion espanhòla, procèssus que culmina amb la Pacificacion de l'Araucanía çò 1881.

Chile foguèt una colònia espanhòla fins a la fin del decènni de 1810. Dempuèi l'independéncia, Chile a ensajat d'establir un sistèma democratic en divèrses còps, mas coneguèt de periòdes que foguèron interromputs per d'accions de fòrça. Lo mai long e recent foguèt lo Govèrn Militar de Pinochet, qu'empleguèt la tortura e tuèt de milièrs de ciutadans, dempuèi 1973 fins a 1990, an que se restaurèron las libertats e d'institucions democraticas. En octòbre de 1972 Salvador Allende nomenèt comandant en cap de l'armada Augusto Pinochet, lo substituent al General Carlos Prats qu'èra anat al Ministèri de l'Interior. Quand Prats demissionèt, lo 25 d'agost de 1973, Pinochet venguèt comandant en cap de l'armada. Setze jorns après, traïguèt lo govèrn d'Allende, que se retrencara al palais de la Moneda, e se voldrà pas rendre. Après lo bombardament del palais per l'aviacion, sembla qu'Allende se suicidèt amb un fusilh Ak-13 que li aviá porgit Fidel Castro.

De veire: lista dels presidents de Chile.

Politica

Geografia

Los païsatges e los climas de Chile son variats :

al nòrd, lo desèrt d'Atacama,
a l'èst, las nautas montanhas dels Andes,
al centre-nòrd e sul litoral, de regions de clima mediterranèu,
al centre-sud, de regions de clima temperat,
a l'extrèm sud, de regions de glacièrs.

Economia

De veire: Economia de Chile.

Cultura

Ligams extèrnes

Modèl:Ligam AdQ Modèl:Ligam AdQ Modèl:Ligam AdQ

@@ Linha 21 : / Linha 21 : @@
 |-
 | President
-| [[Michelle Bachelet]]
+| [[Sebastián Piñera]]
 |-
 | [[Aira|Superfícia]]

v · m Païses e dependéncias d'America del Sud
Païses	Argentina • Bolívia • Brasil • Chile • Colómbia • Eqüator • Guyana • Panamà • Paraguai • Peró • Surinam • Trinitat e Tobago • Uruguai • Veneçuèla
Dependéncias	Illas Falkland • Guaiana francesa • Illas Galápagos