Francisco Pizarro
.png)
Francisco Pizarro (15 de març de 1475, Trujillo - 26 de junh de 1541, Lima) es un conquistador espanhòu de la premiera mitat dau sègle XVI. Aguèt un ròtle major dins la formacion de l'Empèri Coloniau Espanhòu per son accion en America dau Sud onte conquistèt l'Empèri Inca. Pasmens, après aqueu succès, foguèt victima de la guèrra civila entre lei venceires per lo contraròtle de la region. Es lo fondator de la vila de Lima.
Biografia[modificar | Modificar lo còdi]
De sa jovença a l'arribada en Peró[modificar | Modificar lo còdi]
Fiu naturau d'un oficier castelhan, s'engatjèt dins l'armada durant son adolescéncia. Participèt ai Guèrras d'Itàlia mai, totalament illetrat, demorèt soudat. En 1502, decidèt donc de quitar Euròpa per anar en America onte lei possibilitat de promoccion sociala èran importantas. Venguèt ansin luòctenent d'Alonso de Ojeda (1466-1515) en 1510. Puei, participèt a la premiera expedicion que capitèt de passar l'istme de Panamà en 1513 sota la direccion de Vasco Núñez de Balboa (1475-1519). Per aquelei servicis, obtenguèt finalament un pichon concession, un repartimiento, es a dire un parçan de tèrras amb quauqueis Indians per lei cultivar. Dins aquò, contunièt de s'interessar ais expedicions cercant d'aur.
En 1522, Pascual de Andagoya (1495-1548) obtenguèt d'informacions a prepaus d'un empèri fòrça riche dins lo sud d'America. Pizarro s'associèt alora amb lo conquistador Diego de Almagro (1475-1538) e lo prèire Hernando de Luque († 1532) per finançar una expedicion dins aquela region. En 1524, Pedrarias Dávila (1440-1531), lo governaire de Panamà, donèt son autorizacion. L'expedicion comencèt en novembre de 1524 mai deguèt rapidament faciar de problemas. D'efiech, lei naviris èran pas adaptats. Una segonda expedicion foguèt donc organizada en 1526 amb dos naviris. Aqueu relambi aviá permés d'obtenir d'entresenhas suplementàrias sus un reiaume dich « Pirú ».
L'expedicion aprenguèt l'existéncia d'un important pòrt, Tumbes, mai se turtèt a l'ostilitat dei pòbles indigèns. Diego de Almagro foguèt alora encargat de trobar de renfòrç en Panamà mai aquò foguèt complicat per l'arribada d'un governaire novèu que voliá pas riscar de tropas dins lo sud. Après plusors mes d'espèra, Pizarro arribèt finalament a Tumbes en 1528. L'endrech èra dotat de fortificacions importantas mai la populacion ofriguèt d'objèctes d'aur ai conquistadors coma presents. Aquò renforcèt donc lor volontat de perseguir son expedicion. Pasmens, l'ostilitat persistenta dau governaire de Panamà empediguèt la reünion dei mejans necessaris a la conquista de la region. Per aquò, Pizarro deguèt s'entornar en Espanha per obtenir l'acòrdi de Carles Quint (1520-1556). Sa demanda foguèt sostenguda per Hernán Cortés (1485-1547), a l'apogèu de sa glòria, e Pizarro recebèt finalament un privilègi reiau li permetent de realizar la conquista de Peró lo 26 de junh de 1529.
La conquista de Cusco[modificar | Modificar lo còdi]
En genier de 1531, Pizarro comencèt son tresen viatge en Peró amb 183 òmes e 27 cavaus. Diego de Almagro arribèt pus tard amb de renfòrç. Pasmens, après la Guèrra de Succession Inca, l'expedicion trobèt Tumbes totalament destrucha. Inspirat per l'expedicion de Cortés quauqueis annadas aperavans, Pizarro esplechèt lei divisions intèrnas de l'Empèri Inca. D'efiech, l'armada inca èra afeblida per lei combats e son rèi, Atahualpa, acceptèt de rescontrar leis Europèus. Après un viatge malaisat, leis Espanhòus arribèron au camp reiau a Cajamarca.
Aquò foguèt una error car Pizarro organizèt una ataca suspresa per capturar lo sobeiran inca. Lo plan foncionèt e, en despiech de la preséncia d'una armada de plusors miliers òmes, Atahualpa foguèt capturat sensa dificultat. Lo combat s'acabèt per un chaple car la noblesa inca èra pas armada e lei soudats èran desorganizadas. Au mens 2 000 Incas foguèron tuats. Coma Cortés, Pizarro mantenguèt oficialament Atahualpa sus lo tròne e exigiguèt un important recapte d'aur e d'argent. Aquò foguèt un succès mai, per s'escapar, Pizarro executèt finalament lo rèi inca lo 26 de julhet de 1533. Pasmens, aquel assassinat mau contentèt fòrça Carles Quint car lo rèi inca s'èra convertit au catolicisme.
De son caire, Pizarro èra desenant preocupat per la conquista de l'Empèri Inca. Après una marcha de 2 000 km, arribèt ansin a la capitala, Cusco. Foguèron ajudats per lo sostèn de Manco Inca II, un subrevivent de la dinastia inca que foguèt proclamat Inca per leis Espanhòus. Intrèt dins la ciutat en 1533-1534 e la pilhèt.
La guèrra civila entre conquistadors[modificar | Modificar lo còdi]
Lo pilhatge de Cusco permetèt ais Espanhòus d'acampar un butin d'aur e d'argent considerable. Pasmens, leis exaccions dei conquistaires entraïnèron rapidament de trèbols. Dins lo nòrd de l'Empèri, una insureccion menada per Ruminahui foguèt reprimida amb dificultat per Sebastián de Belalcázar (1480-1551). D'autrei revòutas toquèron de províncias e l'inferioritat numerica dei conquistadors leis empachèt de reagir d'un biais eficaç. Dins aquò, la resisténcia inca èra pas la menaça pus importanta per Pizarro.
D'efiech, en març de 1534, lo governaire espanhòu de Guatemala, Pedro de Alvarado (1485-1541), decidèt de conquistar una partida de l'Empèri. Arribèt dins la region de Quito. En cambi dau pagament de 100 000 pesos d'aur, acceptèt de renonciar a son projècte. Pasmens, per faciar aquela menaça, Pizarro èra estat obligat de mandar Belalcázar e Almagro au nòrd. Aquò permetèt a Manco Inca II d'organizar una importanta revòuta. Gràcias au sostèn de la noblesa, reüniguèt una importanta armada e comencèt lo sètge de Cusco (1536-1537). Gràcias a una resisténcia acarnada, Pizarro gardèt lo contraròtle de la vila fins a l'arribada de renfòrç. Pasmens, la victòria inca d'Ollantaytambo permetèt a Manco Inca II de tornar formar un Estat inca independent, lo Reiaume de Vilcacamba, dins lei montanhas.
Pasmens, lo partiment dei territòris conquistats entraïnèt pauc a pauc de tensions entre Pizarro e Almagro. Carles Quint assaièt d'organizar la region en donant ai dos òmes lo títol de marqués, lo nòrd de l'Empèri a Pizarro e lo sud a Almagro. Mai lei dos òmes revendiquèron la possession de Cusco. La disputa se reglèt per fòrça lo 26 d'abriu de 1538 a la batalha de Las Salinas. Leis « almagristas » e lor cap foguèt estranglat e decapitat per lei venceires. Aquela victòria permetèt a Pizarro de començar l'organizacion de son empèri. I adoptèt lo modèl coloniau espanhòu e assaièt d'atraire d'imigrants per desvolopar l'agricultura. Fondèt tanben de vilas e s'ocupèt fòrça dei trabalhs de construccions de Lima (fondada en 1535). La ciutat venguèt sa capitala. I foguèt assassinat lo 26 de junh de 1541 per un pichon grop de soudats dirigits per Diego de Almagro le jove.
Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- (fr) Bernard Lavallé, Francisco Pizarro, Conquistador de l'extrême, Payot, 2004.