Calendièr gregorian
Lo calendièr gregorian (var. calendari gregorian), es lo calendièr actualament utilizat en Euròpa e dins una granda partida del monde. Concebut per un collègi de scientifics jos la direccion de Christophorus Clavius per corregir la deriva seculara del calendièr julian, pòrta lo nom de son instigator Gregòri XIII, papa de 1572 a 1585.
Istòria
[modificar | modificar lo còdi]Del calendièr roman a la deriva del calendièr julian
[modificar | modificar lo còdi]Lo calendièr gregorian es un derivat del calendièr roman. En efièch, per de rasons practicas, la Glèisa adoptèt aquel calendièr pendent sa formacion. Segon la tradicion, lo calendièr roman foguèt imaginat per Romul. Coneguèt mantuna reforma perque las versions inicialas èran plan imprecisas e necessitavan l'apondi de meses entièrs per seguir corrèctament lo cicle lunar. Plan complèxas, las règlas que regissián aqueles meses èran regularament manipuladas pels cònsols en foncion de las escasenças electoralas e de descalatges permanents apareguèron[1][2].
En 46 avC, Juli Cesar decidiguèt donc de reformar aquel sistèma[3][4]. Gardèt los dotze meses del calendièr republican mas modifiquèt lor durada per fixar l'annada normala a 365 jorns. Fixèt tanben lo començament de l'annada al 1èr de genièr e definiguèt lo concèpte d'annada bissextila per tenir compte de la durada reala de l'annada (mai o mens 365,25 jorns). Los meses intercalars foguèron suprimits per evitar tota manipulacion ulteriora.
Dich calendièr julian, aquel sistèma foncionèt corrèctament pendent los sègles seguents mas conteniá una error. En efièch, la durada vertadièra d'una annada es de 365,242 2 jorns. La diferéncia es febla amb 365,25 jorns mas aquela diferéncia entraïnèt pauc a cha pauc un descalatge que venguèt visible. En 1582, èra de dètz jorns e la data de Pascas, fèsta de la prima fondamentala dins la liturgia crestiana, èra de mai en mai pròcha de l'estiu.
La reforma gregoriana
[modificar | modificar lo còdi]La correccion de l'escart engendrat pel calendièr julian foguèt la motivacion principala de la reforma iniciada pel papa Gregòri XIII (1572-1585). Son primièr aspècte foguèt un ajustament del calendièr que passèt dirèctament del 4 al 15 d'octobre de 1582 segon una decision pontificala (bulla Inter gravissimas). Lo segond foguèt la supression de las annadas bissextilas que son pas de multiples de 400 per téner compte de la durada reala del jorn.
L'introduccion dau calendièr gregorian comencèt tre lo 4 d'octobre de 1582 en Itàlia, en Espanha e en Portugal. Aquò permetèt a aqueles païses de tornar fixar l'equinòcci de printemps lo 21 de març coma a l'epòca del concili de Nicèa (325). Los autres païses catolics d'Euròpa Occidentala seguiguèron lèu lo movement. Per exemple, en França, la mesa en aplicacion de la reforma foguèt fixada del 9 al 20 de decembre. En revenge, los Estats protestants refusèron la reforma fins al sègle XVIII. Pamsmens, l'acceptèron pauc a cha pauc a causa de sa justesa scientifica e de l'agravacion dels escarts del calendièr julian (Prússia en 1610, Províncias Unidas, Alemanha, Soïssa e Danemarc-Norvègia en 1700, Reialme Unit en 1752 e Suècia en 1753). Aquelas adopcions successivas rendèron complicada la coordinacion dels calendièrs europèus durant lo periòde modèrne.
La revolucion scientifica e l'expansion coloniala europèa favorizèron la difusion del calendièr gregorian a la rèsta del mond a partir de la fin del sègle XIX. Lo calendièr gregorian foguèt generalament adoptat per las instàncias oficialas mas los calendièrs precedents demorèron en aplicacion pels afars tradicionals, sustot dins lo domeni religiós (Japon en 1873, Egipte en 1875, China en 1912, Turquia en 1926...).
Los ajustaments ulteriors
[modificar | modificar lo còdi]Plan robust, lo calendièr gregorian es pas estat l'objècte de reformas importantas dempuèi son invencion. Pasmens, los progrèsses astronomics an permés de descobrir de causas novèlas d'escart. En particular, es estat descobèrt lo ralentiment de la velocitat de rotacion de la Tèrra qu'entraïna un alongament progressiu de la durada del jorn[5]. Qualques correccions suplementàrias son donc estadas adoptadas, coma l'apondi de segonda intercalara, per mantenir lo calendièr sul cicle solar adoptat en 1582.
Estructura del calendièr
[modificar | modificar lo còdi]L'estructura del calendièr gregorian es analòga a la del calendièr julian de la Roma antica en vigor fins a alara. Es un calendièr solar, se basant sus la revolucion de la Tèrra a l'entorn del Solelh en 365,2422 jorns de 24 oras de 60 minutas de 60 segondas metricas. Lo calendièr gregorian balha un temps mejan de l'an de 365,2425 jorns ; per assegurar un nombre entièr de jorns per an, s'i ajusta regularament (cada 4 ans en principi) un bissèxt o jorn bissextil, lo 29 de febrièr (vejatz annada bissextila). Lo cicle complet del calendièr gregorian dura 400 ans : tres sègles constituits de 24 cicles julians (tres ans de 365 jorns, puèi una annada de 366 jorns) seguits de quatre annadas de 365 jorns, puèi un sègle constituit de 25 cicles julians. Lo calendièr gregorian utiliza las règlas del comput gregorian.
L'annada del calendièr gregorian es devesit en dotze meses, acampats en quatre trimèstres :
| 1r trimèstre | 2nd trimèstre | 3(en) trimèstre | 4(en) trimèstre |
|---|---|---|---|
| genièr, 31 jorns febrièr, 28 o 29 jorns març, 31 jorns. |
abril, 30 jorns mai, 31 jorns junh, 30 jorns. |
julhet, 31 jorns agost, 31 jorns setembre, 30 jorns. |
octobre, 31 jorns novembre, 30 jorns decembre, 31 jorns. |
| 90 o 91 jorns | 91 jorns | 92 jorns | 92 jorns |
Un periòde de sèt jorns fòrma una setmana. Los jorns d’una setmana an cadun un nom : en occitan, diluns, dimars, dimècres, dijòus, divendres, dissabte e dimenge.
L’èra ordinàriament utilizada amb lo calendièr gregorian es l’èra crestiana, es a dire « aprèp Jèsus-Crist » (Anno Domini en latin, locucion encara utilizada en anglés, lo pus sovent notada aprèp l’annada jos sa forma abreujada AD, e autres còps designada coma an de gràcia o an del Sénher). Lo zèro èra pas encara conegut, i aguèt pas d’annada zèro : los sègles e los millennis comencèron amb l’an numèro un, de biais ordinal. Doncas, lo sègle XXI e lo millenni III començan lo 1èr de genièr de l’an 1 del millenni III, es a dire en 2001.
Criticas e debats
[modificar | modificar lo còdi]Origina crestiana
[modificar | modificar lo còdi]L'origina religiosa del calendièr gregorian e l'importància acordada a las fèstas crestianas son estadas l'objècte de criticas dins mantun país. De temptativas de calendièrs laïcs son estadas prepausadas, coma lo calendièr republican de la Revolucion Francesa, mas foguèron lèu abandonadas. La locucion cronologica « èra comuna » es tanben estada suggerida per suprimir la referéncia a Jèsus Crist. Pasmens, son utilizacion demòra rara, en particular dins los païses de tradicion catolica.
Estructura intèrna
[modificar | modificar lo còdi]Las criticas relativas a l'estructura intèrna del calendièr gregorian son principalament de consequéncias de la succession irregulara de mes de longor diferenta. En efièch, dins de domenis coma l'economia, los meses de 28 a 31 jorns complican l'analisi de las donadas mesadièras. Aquel problèma es tanben present al nivèl dels trimèstres. Pasmens, la durada mai corta del segond trimèstre permet de seguir lo cicle solar qu'es mai cort pendent aquel periòde de l'annada.
Una autra critica frequenta es l'abséncia de correspondéncia entre los jorns e los meses o entre las setmanas e los meses. De calendièrs prepausan de sistèmas permetent d'establir un ligam permanent entre lo numèro e lo nom dels jorns. Pasmens, necessitan d'utilizar de jorns suplementaris, plaçats fòra setmana o fòra mes, solucion mal acceptada dempuèi la reforma juliana.
Annèxes
[modificar | modificar lo còdi]Ligams intèrnes
[modificar | modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | modificar lo còdi]- (fr) Jacques Flamant, « L'année lunaire aux origines du calendrier pré-julien », Mélanges de l'École française de Rome. Antiquité, vol. 96, n° 1, 1984, pp. 175-193.
- (fr) Jean Lefort, La Saga des calendriers ou le frisson millénariste, Éditions Belin, 1998.
- (fr) Charles Guittard, « Le calendrier romain des origines au milieu du Ve s. av. J.-C. », Bulletin de l'Association Guillaume Budé, 1973, pp. 203-219.
- (fr) J.-C. Richard, « Le calendrier romain préjulien », Revue des études latines, n° 46, 1968, pp. 54-61.
Ligams extèrnes
[modificar | modificar lo còdi]- Lo calendièr gregorian
- Questions frequentas a prepaus dels calendièrs
- Los tèxtes constitutius del calendièr gregorian
- Utilitari de conversion de calendièrs pel logicial Excel
Nòtas e referéncias
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ (en) B. Richmond, Time Measurement and Calendar Construction, 1956, p. 114.
- ↑ Per mesurar lo caos dau calendièr roman abans la reforma juliana, l'annada 46 avC durèt 445 jorns e foguèt apelada « annada de la confusion ».
- ↑ (fr) Paul Couderc, Le calendrier, Presses Universitaires de France, 1948, p. 75.
- ↑ (fr) Commission Inter-IREM Astronomie, Questions d'astronomie, calendriers et éclipses, CRDP du Limousin, 1999, p. 21.
- ↑ (en) Arbab Ibrahim Arbab, « The Length of the Day : A Cosmological Perspective », Progress in Physics, vol. 1-5, genier de 2009, pp. 8-9.