Abd el-Kader
Abd el-Kader (6 de setembre de 1808, El Guettana - 26 de mai de 1883, Damasc) es un emir, cap religiós e militar argerian, que luchèt còntra la conquista francesa d'Argeria dins leis ans 1830-1840. Sabent sofi, formèt un grop de populacions dins l'oèst de l'Argeria modèrna e resistiguèt ai Francés durant plusors annadas. Durant aquelei combats, mostrèt un respècte dei drechs umans que suscitèt l'admiracion generala. En parallèl, assaièt d'unificar Argeria sota sa direccion mai foguèt finalament batut e exiliat en Siria.
Biografia[modificar | Modificar lo còdi]
Originas[modificar | Modificar lo còdi]
Abd el-Kader nasquèt en 1808 dins una familha originària dau Rif. Son cap èra lo cap espirituau d'una comunautat ostila a la dominacion turca en Argeria[1]. Son educacion integrèt l'estudi de la religion, de l'equitacion e deis armas. A 20 ans, Abd el-Kader acompanhèt son paire a La Mèca per i realizar lo romavatge tradicionau.
La lucha còntra lei Francés[modificar | Modificar lo còdi]
De la batalha d'Oran au Tractat de Tafna[modificar | Modificar lo còdi]
Tre la presa d'Argier per lei Francés en 1830 (expedicion d'Argier), lo paire d'Abd el-Kader reconoguèt la senhoriá de Marròc e comencèt de recampar de tribüs dei regions de Mascara e de Tlemcen per resistir. Lo 27 d'abriu de 1832, proclamèt lo jihad còntra leis envaïsseires e, quauquei jorns pus tard, assaièt de prendre lo contraròtle d'Oran. L'assaut foguèt una revirada mai lo coratge d'Abd el-Kader foguèt remarcat. Lo 27 de novembre de 1832, lei tribüs desirosas de perseguir la lucha l'elegiguèron emir après lo refús de son paire, tròp vièlh, d'ocupar lo pòste[2].
A partir de 1833, Abd el-Kader luchèt donc per unificar l'oèst de l'Argeria actuala sota sa direccion e per blocar leis atacas dau generau francés Desmichels. La situacion èra caotica car l'afondrament de la Regéncia d'Argier aviá laissat un vuege politic. Pasmens, pròva dei succès d'Abd el-Kader, foguèt lèu reconegut coma lo cap principau de la region per Desmichels. D'efiech, criticat en França per sei projèctes de conquista jutjats tròp ambiciós, lo cap francés recebèt l'òrdre de negociar. Lo 26 de febrier de 1834, signèt un tractat que reconoissiá son títol a Abd el-Kader e la senhoriá sus la màger part de la província d'Oran[3]. Gràcias au prestigi aquistat après aquel acòrdi, Abd el-Kader poguèt desvolopar son influéncia dins mai d'una region tribala.
Pasmens, la patz amb lei Francés, que tenián Oran, èra precària. Lo 28 de junh de 1835, una colona dirigida per lo generau Trézel foguèt batuda per Abd el-Kader a la batalah de la Macta. Aquò li permetèt d'estendre mai son influéncia dins l'ensemble de l'Argeria modèrna. Pasmens, suscitèt tanben una viva reaccion de França que mandèt una armada nombrosa dins lo país. Ansin, lei Francés prenguèron Mascara (6 de decembre de 1835) e Tlemcen (13 de genier de 1836). Puei, infligiguèron de pèrdas importantas ai fòrças d'Abd el-Kader a la batalha de Sikkak (6 de julhet de 1836). Pasmens, en novembre de la meteissa, una ataca dau generau Bugeaud còntra Constantina mau capitèt. De mai, Abd el-Kader establiguèt un blocus relativament eficaç d'Oran. Encalat, lei dos camps signèron donc lo Tractat de la Tafna en mai de 1837. Lei Francés laissèron mai de territòris a Abd el-Kader mai poguèron finalament conquistar Constantina (octòbre de 1837).
La represa dei combats e la desfacha[modificar | Modificar lo còdi]
Coma lo premier tractat signat entre Abd el-Kader e lei Francés, lo tèxte de 1837 èra fragil e somés a d'interpretacions diferentas. Bugeaud assaièt de negociar un tresen tractat, pus restrictiu, per clarificar plusors ponchs mai lei discussions s'acabèron sensa resultat. En 1839, lei combats reprenguèron après lo passatge d'una colona francesa sus lo territòri de l'Estat d'Abd el-Kader durant un viatge entre Constantina e Argier. Lei fòrças d'Abd el-Kader realizèron plusors incursions que menacèron lo dispositiu francés. Pasmens, Bugeaud s'adaptèt rapidament. Abandonat lo modèl europèu de la guèrra de massa, creèt de « colonas mobilas » destinadas a atacar lei vilas de l'interior. En parallèl, lei Francés generalizèron l'usatge de tacticas violentas per destrurre lei ressorsas dei tribüs sostenent Abd el-Kader (destruccion dei recòltes e dei tropèus, incendi dei vilatges, execucion de miliers d'abitants...).
Militarament, l'estrategia de Bugeaud obtenguèt de resultats rapids amb la presa de Tagdempt, de Mascara, de Boghar e de Tlemcen en 1841-1842. Puei, lo 16 de mai de 1843, la cavalariá francesa capturèt la capitala mobila d'Abd el-Kader. En mai d'aquela victòria, Bugeaud capitèt tanben de menaçar lei comunicacions entre Marròc e Argeria que permetián de provesir una partida de l'avitalhament de son adversari. Abd el-Kader se retirèt vèrs Marròc onte recebèt lo sostèn dau sultan Abd al-Rahman ben Hicham (1822-1859). Pasmens, l'armada marroquina foguèt durament batuda per lei Francés a la batalha d'Isly lo 14 d'aost de 1844. Marròc foguèt alora obligat d'expulsar l'emir.
Après aquelei desfachas, Abd el-Kader s'entornèt dins son país ont organizèt una « guèrra dei partisans ». Gràcias au sostèn de plusors tribüs, enregistrèt de victòrias coma a la batalha de Sidi-Brahim (23-26 de setembre de 1845[4]). En 1846, capitèt d'establir un liame amb leis insurgents cabils. Dins aquò, lei tropas d'Abd el-Kader foguèron pauc a pauc rebutadas vèrs Marròc. Aqueu còp, lo sultan Abd al-Rahman sostenguèt pas son èx-aliat. Au contrari, ordonèt a son armada de l'atacar. Tornarmai batut, l'emir deguèt s'entornanr en Argeria onte capitulèt lo 23 de decembre de 1847.
La captivitat e l'exili[modificar | Modificar lo còdi]
La captivitat[modificar | Modificar lo còdi]
Abd el-Kader foguèt transferit en França a Tolon, a Pau e au castèu d'Amboise. Lei condicions de detencion foguèron relativament duras car la IIa Republica vouguèt pas respectar lei clausas de rediccion negociadas e acceptadas per la Monarquia de Julhet. En particular, lo caufatge èra limitat ò inexistent per Abd el-Kader e sa seguida (un centenau de personas). Aquela situacion suscitèt de protestacions de personalitats coma Victor Hugo, Émile de Girardin e Émile Ollivier. D'efiech, durant la guèrra, Abd el-Kader aviá respectat lei drechs dei populacions crestianas e èra donc vengut una figura fòrça respectada en Euròpa[5]. Ansin, lo 16 d'octòbre de 1852, Loís Napoleon ordonèt sa liberacion. Li donèt tanben una pension de 100 000 francs per an e li permetèt de s'entornar en Argeria.
L'exili[modificar | Modificar lo còdi]
Abd el-Kader recebèt pas un bòn acuelh en Argeria. Après un tèrratrem, decidèt donc de quitar la region per s'installar a Damasc. I venguèt lo protector de la comunautat francesa e dei crestians maronitas. En julhet de 1860, empachèt ansin lo masèu de plusors miliers de crestians durant l'insureccion dei Druses. Per aquela accion, recebèt l'Òrdre de Piu IX e la Legion d'Onor. I aguèt tanben un projècte per lo nomar vice-rèi d'Argeria mai Abd el-Kader refusèt de prendre la direccion d'un reiaume plaçat sota protectorat francés.
Abd el-Kader moriguèt a Damasc lo 26 de mai de 1883. Foguèt enterrat a proximitat dau savi sofi Ibn Arabi (1165-1240). Sei rèstas foguèron transferits a Argier en 1966.
Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- (fr) Alexandre Bellemare, Abd el-Kader : sa vie politique et militaire, Hachette, 1863.
- (fr) Bruno Étienne, Abd el-Kader le magnanime, Gallimard, 2003.
- (fr) Jacques Frémeaux, La Conquête de l'Algérie : la dernière campagne d'Abd el-Kader, CNRS éditions, 2016.
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ D'aqueu temps, Argeria èra sota la dominacion de la Regéncia d'Argier, un Estat d'origina turca qu'èra teoricament lo vassau de l'Empèri Otoman.
- ↑ (fr) Christelle Taraud, Idées reçues sur la colonisation française: La France et le monde : XVIe – XXIe siècles, Le Cavalier Bleu, 2018.
- ↑ (en) Ahmed Bouyerdene (trad. Gustavo Polit), Emir Abd el-Kader: Hero and Saint of Islam, World Wisdom, 2012.
- ↑ Aquela batalha es celebrada en França per lei caçaires aupencs en causa de la resisténcia acarnada dei caçaires francés durant la retirada. Pasmens, es ben una victòria argeriana.
- ↑ (fr) Charles Henry Churchill, Life of Abd el-Kader: Ex-Sultan of the Arabs of Algeria, 1887.