Wikipèdia:Carta lingüistica
|
Aquesta pagina descriu una politica oficiala de la Wikipèdia occitanofòna. Aquesta a fach consens demest la comunautat d'editors aprèp debat e es doncas considerada coma una règla que s'aplica a totas las contribucions. La pagina es protegida; per prepausar de cambiaments, cal utilizar la pagina de discussion, la Tavèrna, o dobrir una presa de decision novèla. |
La presenta Carta definís lei règlas de basa de la Wikipèdia occitana en matèria lingüistica. Aquelei règlas s'aplican en totei lei contribucions : degun se pòt opausar a la correccion deis errors de nòrma.
Varietats regionalas de l'occitan
Tot article de la Wikipèdia occitana deu èsser redigit dins una dei grandei varietats regionalas de l'occitan, ansin definidas : auvernhat, gascon (inclús l'aranés), lemosin, lengadocian, provençau (inclús lo niçard), vivaroaupenc.
Toteis aquelei varietats regionalas son egalas, e la Wikipèdia occitana valoriza la diversitat dialectala.
Omogeneïtat dialectala deis articles
Per de rasons de coeréncia, un article deu èsser finalament redigit dins un dialècte unic (l'usatge de mai d'un dialècte es admés transitoriament). La regularizacion se fa solament quand l'article es quasi acabat e complet. En cas de conflicte, lo dialècte preponderant dins l'article es prioritari (se pren en còmpte ren que la redaccion personala de cada contributor, e non pas lei modèls predefinits inclús dins l'article).
Nòrma classica
Leis articles devon èsser escrichs en nòrma classica, nòrma que permet de notar totei lei varietats regionalas de l'occitan. La nòrma classica es ansin definida : es lo sistèma elaborat principalament per Loís Alibèrt, inicialament per lo lengadocian, e seis adaptacions ais autrei dialèctes. Lei preconizacions dau Conseu de la Lenga Occitana (CLO), que regularizan la codificacion d'Alibèrt e dei grands dialèctes, son d'aplicar dins la Wikipèdia occitana.
Sinonims
Lei sinonims pus corrents e pus difusats son de senhalar:
- au començament de l'article, en lei separant per "o": "La Republica Chèca o Chequia es un país..."
- dins lei remandaments necessaris: Chequia se remanda a Republica Chèca (o vicevèrsa) (dins la fenèstra d'edicion, picatz: #REDIRECT [ [...] ]).
AVÍS - Cau pas confondre "sinonim" e "variacion regionala". Considerem leis exemples seguents:
"Lo can (reg. chan) o gos o chin es...".
"Un ostau (reg. ostal) o una maison (reg. maion) o una casa es...".
- Lei sinonims son de mots netament diferents mai qu'an lo meteis sens: can = gos = chin son de sinonims; ostau = maison = casa son de sinonims.
- Lei variacions regionalas son lei diferéncias dialectalas e superficialas d'un meteis mot: can (reg. chan) es un sol e meteis mot amb doas formas regionalas; ostau (reg. ostal) es un sol e meteis mot amb doas formas regionalas; maison (reg. maion) es un sol e meteis mot amb doas formas regionalas.
Modificacion del 1 d'abril de 2009 : (veire Wikipèdia:Carta lingüistica2) Cambiament de reg. en var. ("variacions" o "variantas") e far figurar totei lei formas dins la lista, per òrdre alfabetic. Per exemple: "Lo castèl (var. castèl, castèu, castèth, chastèl, chastèu, chasteu)"
Neologismes
Mots sabents
Existisson en occitan de règlas comunas d'adaptacion dei radicaus, sufixes e prefixes que sèrvon a fargar lei mots sabents. Aqueu lexic internacionau deu èsser emplegat segon lei règlas d'Alibèrt, deis adaptators de son sistèma ais autrei grands dialèctes, e dau CLO.
Mots informatics modèrnes
Per lei mots modèrnes de l'informatica, coma "Web", "Internet"..., s'utiliza lei formas internacionalas e non pas lei versions occitanizadas "Oèb", "Internèt"...
Noms pròpris
Noms de luòcs
Lei títols d'articles que son de noms de luòcs d'Occitània devon èsser escrichs dins la forma locala. Per exemple, l'article sus Lei Bauç a per títol Lei Bauç. Leis autrei formas, coma Los Bauces, fan l'objècte d'una redireccion vèrs aquest ; pòdon eventualament èsser presentadas per un pichon tèxt dins l'article.
Modificacion del 1 d'abril de 2009 : (veire Wikipèdia:Carta lingüistica2) Lo nom en lenga oficiala es indicat dins l'article. Per exemple Lei Bauç (Les Baux-de-Provence en francés).
Noms de personas
Mèfi ! Aquesta règla es pas mai aplicada dempuèi lo 1 d'abril de 2009
Lei noms de personas que vivon en Occitània, o que ne son originàrias, recebon en principi una forma occitana (assajatz de tenir còmpte de la zòna dialectala d'origina). Pasmens es sovent util, au començament de l'article, de citar entre parentèsis lo nom en lenga oficiala. Per exemple: "Marisa Bastier (en francés Maryse Bastié); Josèp Garibaldi (en italian Giuseppe Garibaldi); Valèri Giscard d'Estanh (en francés Valéry Giscard d'Estaing)".
Modificacion del 1 d'abril de 2009 : (veire Wikipèdia:Carta lingüistica2) Dempuèi lo 1 d'abril de 2009 aquesta règla es pas mai dins la carta lingüistica de Wikipèdia.
Citacions venent de grafias divèrsas
Lei tèxts escrichs dins d'autrei grafias (per exemple lei tèxts ancians) pòdon èsser citats dins sa grafia d'origina. Se lei citacions son pas tròp lòngas, se suggerís de far una presentacion pedagogica utila: se bota d'en premier lo tèxt en grafia classica, puei entre cabrons <...> lo tèxt en grafia d'origina, per exemple:
- un nom de revista: Occitània Viva <Ousitanio Vivo>
- lo títol d'una òbra: La Margalida gascoa <La Margalide gascoue> de Bertran Larada
- una citacion celèbra: Quau ten la lenga ten la clau/ Que dei cadenas lo deliura <Quau tèn la lengo tèn la clau/ Que di cadeno lou deliéuro> (Mistral).
Transcripcion deis escrituras non latinas
Existís una convencion dau CLO que fa partida dei règlas d'aquesta Carta. Se'n tròba un resumit a l'article Transcripcion deis alfabets arabi, cirillic e grèc. Per transcriure d'autreis escrituras non latinas, coma la chinesa, la coreana, l'etiopiana o l'armènia, lo CLO recomanda d'utilizar de transcripcions internacionalas e pron accessiblas au grand public. Per exemple, lo chinés se transcriu amb lo celèbre sistèma pinyin.
Nòrma dau Sistèma internacionau d'unitats (SI)
Aquela nòrma internacionala fa partida integranta de la presenta Carta lingüistica, e es d'aplicar sus la Wikipèdia occitana, segon l'exemple d'autras, coma la bretona, l'italiana, l'ongresa, la polonesa, la russa, la suedesa... (cf. dins la Wikipèdia italiana l'article sus lo soleu, e leis articles correspondents dins leis autrei Wikipèdias citadas çai sus).
La nòrma de l'SI es descricha dins la brocadura oficiala editada per lo Burèu Internacionau dei Pes e Mesuras (BIPM).
En particular, es important de notar que :
- leis unitats de mesura son representadas per lei simbòls internacionaus, invariables en nombre, escrichs en letras romanas e precedits d'un blanc (excepcion unica : se met pas de blanc davant lei simbòls d'unitats sexagesimalas d'angle : 40° 16' 25"). Per exemple, s'escriu :
- "min" per "minuta", "h" per "ora" (3 h 20 min), "d" per "jorn" o "dia", "km" per "quilomètre", "hm" per "ectomètre"
- 20 km, mai pas 20 kms ni 20 km ni 20km ; 30 bar, mai pas 30 bars ; 64 bit, mai pas 64 bits ; 1200 bit/s
- lo simbòl d'unitat s'escriu totjorn après lo nombre. Exemple : 35,6 kg mai pas 35 kg 6
- l'escritura en chifras dei nombres se fa segon lei règlas seguentas :
- lo separator decimau es la virgula sus la linha. Exemple : 3,14
- lei nombres que comprenon un grand nombre de chifras pòdon (facultativament) èsser partejats en grops de tres chifras separats per de blancs insecables ( ) per fin de facilitar la lectura (se i a que 4 chifras avans o après la virgula, l'usança es de pas lei separar). Aquelei grops son jamai separats per de ponchs (ni de virgulas). D'agropar o non lei chifras es una question de chausida personala.
Per exemple, s'escriu :- 43 279,168 29 o 43279,16829, mai pas 43.279,168.29
- 12 000 km o 12000 km, mai pas 12.000 km ; "2 500 000 abitants" o "2500000 abitants", mai pas "2.500.000 abitants"
- la comanda {{formatnum:}} dau logiciau MediaWiki permet de formatar automaticament l'escritura en chifras dei nombres. Per exemple :
- se lo nombre es entier : {{formatnum:1234567890}} escriu 1234567890 sota la forma : 1 234 567 890
- se lo nombre es pas entier : {{formatnum: 43279.16829}} (amb un ponch) escriu 43279,16829 sota la forma : 43 279,16829
Notatz que lo formatatge pertòca pas lei decimalas, çò que pòt èsser indesirable ; per defugir aquò, es possible d'apondre de blancs insecables. Per exemple : {{formatnum: 43279.168 29}} escriu 43279,16829 sota la forma : 43 279,168 29
Un extrach significatiu (traduch en occitan) de la nòrma de l'SI se tròba dins l'article sus lo Sistèma internacionau d'unitats.
Nòrma dei transcripcions foneticas e fonologicas
S'utiliza la nòrma de l'alfabet fonetic internacionau (AFI). Lei signes fonetics pus corrents son disponibles en dessota de la fenèstra d'edicion de la Wikipèdia occitana: basta de clicar sus un signe per l'inserir dins lo tèxt.
Una transcripcion fonetica (sòns) se fa entre parentèsis cairadas [...] mentre qu'una transcripcion fonologica (fonèmas) se fa entre barras oblicas /.../. Lei wikipedians que son pas acostumats a aquela nuança se pòdon limitar a la transcripcion fonetica, qu'es la mai usuala.
Remarca - D'un ponch de vista estetic, e mai s'es pas indispensable, es frequent dins Wikipèdia d'inserir lei transcripcions foneticas e fonologicas entre lei balisas seguentas { {IPA|...} } per fin de ne diferenciar la polissa de caractèrs.
- Lei parentèsis cairadas [...] dei transcripcions foneticas s'inserisson ansin: { {IPA|[...]} }.
- Lei barras oblicas /.../ dei transcripcions fonologicas s'inserisson ansin: { {IPA|/.../} }.
- Exemple amb lei balisas, pus estetic: [funeˈtikɔ] /funuluˈdʒiɔ/
- Exemple sensa lei balisas, mens estetic: [funeˈtikɔ] /funuluˈdʒiɔ/
Conseus
Lei practicas seguentas son recomandadas per un foncionament melhor de la Wikipèdia occitana.
Dialècte de redaccion d'un article
E mai siá pas una règla absoluda, un article pertocant un dialècte, o un territòri ont es practicat, deuriá èsser redigit de preferéncia dins aqueu dialècte.
Presentacion dei formas dialectalas principalas
Lo títol d'un article se repren en gras dins lo tèxt que comença l'article. Se conselha:
- de citar entre parentèsis, amb la mençon "reg." (regionalament), lei grandei formas dialectalas que pòdon diferir a l'escrich de la forma dau dialècte dins lo quau se redigís l'article.
- de faire totei lei remandaments necessaris: Luna se remanda a Lua (o vicevèrsa) (dins la fenèstra d'edicion, picatz: #REDIRECT [ [...] ]). En fasent aquò, garentiretz un accès eficaç a vòstre article per totei leis usatgiers de Wikipèdia, bòrd que poiràn faire la recèrca a partir de quin dialècte que siá.
Au començament de l'article, es pas necite de precisar la localizacion de cada forma nimai de donar de variantas tròp localas, bòrd que Wikipèdia es pas un tractat de dialectologia. La mençon "reg." (regionalament) sufís. Vos suggerissèm de vos limitar ai grandei variacions regionalas tipicas que pòdon afectar lei mots de l'occitan. A títol indicatiu:
- Lei proparoxitòns niçards: "Una pagina (reg. pàgina) es..."
- La correspondéncia de -iá amb -ia en gascon e niçard: "Una galariá (reg. galaria) es..."
- La correspondéncia de ai amb èi en gascon: "Un hèish (reg. fais) qu'ei..."
- Quauqueis oscillacions dins lei diftongs:
- iè/ie: "La bièrra (reg. bierra) es..."
- uè/ue: "Lo cuèr (reg. cuer) es..."
- uò/ue/ò: "Un luòc (reg. luec) es..."; "Lo buòu (reg. bueu, bòu) es..."; "Un jòc (reg. juec) es..."
- La correspondéncia de o- iniciala amb au- en gascon: "L'onor (reg. aunor) es..."
- La correspondéncia de on, om amb òn, òm, sustot en occitan orientau e en aranés: "Un pònt (reg. pont) es..."
- La correspondéncia de ca amb cha e aquela de ga amb ja (ia) en nòrd-occitan: "La charja (reg. carga) es..."; "Un pagament (reg. paiament) es..."
- La correspondéncia de ch amb it (t) sustot en auvernhat, gascon e lengadocian meridionau: "Lo drech (reg. dreit) es..."; "Un ponch (reg. punt) es..."
- La casuda de n intervocalica en gascon: "La Luna (reg. Lua) es..."
- La casuda de d, s intervocalicas, tanben l'oscillacion de j/i intervocalicas, sustot en vivaroaupenc o en niçard (mai lo fenomèn es pas impossible alhors): "Ua glèisa (reg. glèia) qu'ei..."; "Una feda (reg. fea) es...", "La pluèja (reg. plueja, plueia) es..."
- La correspondéncia de -ire amb -ir en fin de mot, sustot en gascon e lemosin: "Lo paire (reg. lo pair) es..."
- La correspondéncia de f amb h en gascon: "Lo hen (reg. fen) qu'ei..."
- La correspondéncia de l amb u en fin de sillaba (e de còps de -lh amb -u): "La seuva (reg. selva) es..."; "Portugal (reg. Portugau) es..."; "Lo Solelh (reg. Soleu) es..."
- La correspondéncia de mb amb m e de nd amb n en gascon: "Lo mes de novembre (reg. noveme) es..."; "La Grand Bretanha (reg. Gran Bretanha) es..."
- La correspondéncia de ga amb gua en gascon: "Una garda (reg. guarda) es..."
- La correspondéncia de is amb ish en gascon: "Un creissent (reg. creishent) es..."
- Lo desplaçament (o la desparicion) de r en gascon: "Lo mes de novembre (reg. noveme) es..."
Dins leis articles qu'an de títols complèxes, amb mai d'un mot, vau mai d'evitar de senhalar lo detalh de totei lei variacions dialectalas, senon lo títol seriá de mau legir. Basta d'escriure lo títol dins lo dialècte de redaccion de l'article. Per exemple, dins l'article Darrier teorèma de Fermat: "Lo Darrier teorèma de Fermat enóncia que...". Per còntra, es necessari de preveire totjorn lei redireccions a partir dei formas regionalas pus difusadas: Darrièr teorèma de Fermat, Darrèr..., Darrèir... Dins aquelei redireccions, en mai dei ponchs explicats çai sus, pensatz tanben ai variacions dialectalas seguentas:
- L'oscillacion dau sufixe -ier -iera, -ièr -ièra, -èir -èira, -èr -èra.
- L'oscillacion dau sufixe deis adjectius numeraus ordinaus: -en -ena, -esme -esma, -au.
- L'oscillacion dau sufixe -au -ala, -al -ala (en gascon, se pòt esitar entre -au -ala o ben -au ai dos genres).
- Lo plurau sensible e lo plurau simple: Païses Catalans / País Catalans.
- En provençau, lei pluraus en -ei, -eis: Grandas Antilhas / Grandeis Antilhas.
- En niçard, leis adjectius femenins pluraus en -i: Grandas Antilhas / Grandi Antilhas; tempèstas tropicalas / tempèstas tropicali.
- En aranés, tot plurau femenin en -as tanben se pòt escriure -es.
S'engardar de l'ultralocalisme
Lei parlars occitans son rics de sei particularitats, mai tanben de sei convergéncias d'una part a l'autra d'Occitània. Se dins vòstre parlar existisson dos mots per dire "òme" : òme e goslalhaire, emplegatz de preferéncia lo mot que cadun compren : òme.
Pas tornar inventar un lexic a cada article
L'occitan manca encara d'un lexic tecnic dins quauquei domenis (la pesca amb la mosca, lo water-polo, etc...). Pasmens, quand i a d'atestacions o d'assais (lingüisticament seriós) de fargar un vocabulari especializat dins un domeni dau saber, lo vau mai tornar emplegar puslèu que de ne fargar un novèu. Aqueu conseu deu pas prene lo pas sus lei règlas generalas.
Registre enciclopedic
Coma dins totei leis autrei lengas de comunicacion e de cultura, es normau en occitan d'utilizar de registres (o d'estils) diversificats per poder ben comunicar segon de situacions diversificadas.
Dins una enciclopèdia, conven de chausir un estil neutre e de còps un pauc formau (mai sens exageracion) perque es adeqüat per l'usatge intellectuau. Favoriza la distanciacion, l'objectivitat e la clartat de l'expausat.
- Per exemple, es normau de faire de frasas amb fòrça noms o fòrça grops nominaus per fin d'exprimir lei concèptes e per lei manejar.
- Tanben es normau d'utilizar de tèrmes tecnics, internacionaus e/o sabents.
La "lenga dau còr", qu'es clafida d'expressions pintorescas, que privilègia lei vèrbs puslèu que lei noms, es un autre registre qu'es tot plen legitim dins d'autrei situacions de comunicacion. Mai es pas un registre que conven per una enciclopèdia.
Tipografia (tipes de caractèrs, majusculas e minusculas, pontuacion, etc.)
Vejatz lei suggestions a l'article Tipografia.