Esqueleta
L’esquelèt (var. esqueleta, esquelèta) o l'ossamenta (òssa, òssas),[1] es una estructura animala rigida que sèrv de supòrt per lei muscles e leis organs. Permet tanben a un organisme pluricellular de protegir seis organs e de gardar una certana formada maugrat lei fòrças exercidas per la gravitat terrèstra.
Existís plusors tipes d'esquelèts que son lo citosquelèt de certaneis organismes unicellulars, l'idrosquelèt present dins certaneis espècias aqüaticas, l'exosquelèt qu'es un esquelèt rigid extèrne e l'endosquelèt qu'es un esquelèt rigid intèrne. Amb lei muscles e una partida dau sistèma nerviós, aqueleis esquelèts forman l'aparelh locomotor.
Tips d'esquelèts
[modificar | Modificar lo còdi]Citosquelèt
[modificar | Modificar lo còdi]Lo citosquelèt es un ret de filaments proteïcs que permèton de donar sa forma a una cellula eucariòta e de la protegir. Pasmens, lo tèrme « esquelèt » atribuit a aquela estructura pòu èsser enganaire :
- la màger part dei compausants dau citosquelèt son renovelats en permanància per de reaccions de polimerizacion.
- lo citosquelèt es a l'origina de la màger part dei fòrças exercidas per la cellula per se desplaçar e se norrir. A donc tanben un ròtle similar a un ensemble de muscles.
- lei proprietats mecanicas dau citosquelèt son fòrça variablas segon lei compausantas e lei situacions consideradas.
- lei ròtles dau citosquelèt son pas limitats a la proteccion e a la locomocion de la cellula. A pereu una plaça importanta dins lei mecanismes de diferenciacion cellulara e de proliferacion.
En 2006, l'existéncia d'un citosquelèt foguèt demostrada en lei cellulas procariòtas[2]. Son organizacion es encara mau coneguda mai sembla presentar de diferéncias importantas amb lo citosquelèt deis eucariòtas.
-
Fotografia permetent de mostrar lei compausantas dau citosquelèt d'una cellula eucariòta en verd (filaments d'actina) e en roge (tubilina). -
Idrosquelèt
[modificar | Modificar lo còdi]L'idrosquelèt (ò esquelèt idrostatic) es un compartiment que contèn un liquid sota pression. Permet a un organisme de protegir seis organs intèrnes. Dins lei mitans aqüatics, pòu tanben servir a la locomocion per peristaltisme. Es un tipe d'esquelèta frequent en lei cnidaris, lei platihelmints, lei nematòdes e leis anellids[3]. Se fau tanben nòtar l'existéncia d'estructuras organicas amb una estructura idrostatica en d'espècias dotats d'un autre tipe d'esquelèt. Per exemple, en l'èsser uman, l'ereccion dau penis es permesa per una tala estructura[4].
.jpg)
Exosquelèt
[modificar | Modificar lo còdi]Un exosquelèt (ò esquelèt intèrne) es una envolopa rigida, en contacte dirècte amb l'environament, que permet de protegir e de suportar l'animau. Es de còps dich « cauquilha » ò « clòsca ». Existís plusors tipes diferents d'esquelèts intèrnes car se tròban dins d'organismes fòrça diferents coma leis artropòdes, lei molluscs, lo corau ò lei diatomacèas[5]. Provesisson generalament una proteccion fòrça eficaça mai son desvolopament consuma mai d'energia qu'un esquelèt intèrne. De mai, l'organisme es de còps obligat de l'abandonar per ne'n fabricar un novèu.
-
Fotografia d'una escolopendra, exemple d'exosquelèt segmentat de quitina present dins leis artropòdes. -
Fotografia d'un corau, exemple d'exosquelèt cauquier. -
Fotografia d'una cauquilha d'üstria, autre exemple d'exosquelèt cauquier.
Endosquelèt
[modificar | Modificar lo còdi]Un endosquelèt (ò esquelèt intèrne) es un ensemble d'estructuras que permèton de suportar lei teissuts de l'organisme. Pasmens, au contrari d'un exosquelèt, asseguran pas la separacion entre lei mitans intèrne e extèrne. Lei pus coneguts son aquelei dei vertebrats que son fachs d'òs e de cartilatge. Dins aquò, d'autrei grops d'animaus, especialament au sen deis equinodèrmas, an un endosquelèt. A respècte d'un exosquelèt, un esquelèt intèrne ofrís una proteccion pus febla mai permet una creissença pus aisada de l'organisme.
-
-
Fotografia de l'esquelèt intèrne d'un peis. -
Fotografia de l'esquelèt intèrne d'un aucèu. -
Fotografia de l'esquelèt intèrne d'una estèla de mar.
_(14586465960).jpg)
Esquelèt uman
[modificar | Modificar lo còdi]
L'esquelèt uman es compausat de 206 òs constants e d'un nombre variable d'òs subrenumeraris que se desvolopan generalament lòng d'un ligament articular (sesamoïds) e entre leis òs de la vòuta craniana (òs wormians)[6]. Sa massa totala es de 3 a 4 kg en la femna e de 4 a 6 kg en l'òme. Aqueleis òs forman, amb lei ligaments, lei tendons, lei muscles e lo cartilatge, lo sistèma locomotor de l'èsser uman. An tanben un ròtle de supòrt per lei muscles e de proteccion per certaneis organs coma lo còr e lo cervèu.
L'esquelèt uman es organizat a l'entorn de plusors ensembles :
- una colona vertebrala, compausada de vertèbras, que ne'n constituís l'aisse centrau.
- lei còstas que constituís lo torax amb la colona vertebrala e l'esternom. Aquel ensemble es en partida articulat per permetre de movements en avans e en arrier.
- lo crani que permet de protegir lo cervèu. Es articulat amb l'extremitat superiora de la colona vertebrala.
- lei membres superiors (braç, mans...) son restacats a la partida superiora dau torax.
- lei membres inferiors (cambas, pès...) son restacats a la partida inferiora de la colona vertebrala per lo mejan dau bacin.
Au nivèu culturau, l'esquelèt es sovent considerat coma una representacion e mai una personificacion de la mòrt car es la darriera partida d'un còrs uman que disparéis durant lo procès de decomposicion normau d'un còrs. Aquela proprietat conferís una importància particulara ais esquelèts en arqueologia e en paleontologia. D'efiech, son generalament l'element principau que permet de descriure l'anatomia d'un èsser uman ò d'una espècia ancian.
Annèxs
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Naomi Balaban, The Handy Anatomy Answer Book, Visible Ink Press, 2008.
- (fr) Michel Guay, Anatomie fonctionnelle de l'appareil locomoteur : os, articulations, muscles, PUM, 2005.
- (fr) P. Kamina, Anatomie clinique, tome 1 - Anatomie générale, membres, 4a edicion, 2009.
- (fr) Elaine N. Marieb e Katja Hoehn (trad. per Sophie Dubé), Anatomie et physiologie humaines, Pearsons, 2019.
- (en) Jan A. Pechenik, Biology of the Invertebrates (7th ed.), McGraw-Hill Education, 2015.
- (en) Edward E. Ruppert, Richard S. Fox e Robert D. Barnes, Invertebrate Zoology (7th ed.), Thomson, Brooks/Cole, 2003.
- (fr) Elizabeth Vitte e Jean-Marc Chevallier, Nouvelle anatomie humaine : atlas médical pratique, Vuibert, 2006.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Squelette» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicod'Òc. Congrès permanent de la lenga occitana. [Consulta: 14 de novembre de 2021]
- ↑ (en) Rut Carballido-López, « The Bacterial Actin-Like Cytoskeleton », Microbiology and Molecular Biology Reviews, vol. 70, n° 4, 2006, pp. 888-909.
- ↑ (en) Garth Chapman, « The hydrostatic skeleton in the invertebrates », Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society, vol. 33, n° 3, 1958, pp. 338-371.
- ↑ (en) D. A. Kelly, "The functional morphology of penile erection: tissue designs for increasing and maintaining stiffness", Integrative and Comparative Biology, 2002, 42 (2): 216–221.
- ↑ (en) Susannah M. Porter, "Seawater chemistry and early carbonate biomineralization", Science, 2007, 316 (5829): 1302.
- ↑ A la naissença, l'esquelèt uman es constituit d'aperaquí 350 òs.
