Alemand

Alemand
	Deutsch
Parlat en	Alemanha, Soïssa, Àustria e en comunautats dins 37 autres païses
Region	Euròpa Centrala
Locutors	123 527 178 (1èra e segonda lenga)
Classificacion lingüistica
	Lengas indoeuropèas Lengas germanicas Lengas germanicas occidentalas Alemand superior Alemand; ; ; ;
Estatut oficial
Oficial de	Alemanha; Àustria; Belgica; Soïssa; Liechtenstein; Luxemborg; Itàlia Trentin-Aut Adige Friol-Venècia Júlia; Union Europèa
Acadèmia	cap d'institucion
Estatut de conservacion
	Atudat; EXExtinct (Atudat) Menaçat; CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur; NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Not Endangered Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-1	de
ISO 639-2	deu ger
ISO 639-3	deu
Ethnologue	deu
Glottolog	stan1295
ASCL	1301
IETF	de
Mòstra
	Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans, Artikel 1; Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen.
Mapa
	Lenga (co)oficiala majoritària; Lenga (co)oficiala minoritària; L'alemand (o una varietat d'alemand) es una lenga minoritària legalament reconeguda dins lo país; L'alemand (o una varietat d'alemand) es parlat per una minoritat apreciabla, mas sens cap de reconeissença legala;
	Aquel article conten de simbòls AFI. Sens presa en carga apropriada de l'apercebut, riscatz de veire de punts d'interrogacion, de las casas o d'autres simbòls en plaça de caractèrs Unicode. Per un guida d'introduccion als simbòls AFI, consultatz Ajuda:AFI.
	modificar

L'alemand (autonim: Deutsch, prononciat [dɔjtʃ] ^ⓘ)^[1] es una lenga germanica del grop occidental. Es la lenga qu'a lo nombre pus grand de locutors natius de l'Union Europèa (120 milions), e ocupa la 9^ena plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors.

I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (Niederdeutsch o Plattdeutsch), e Alemand naut (Hochdeutsch). L'alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d'Alemanha e d'Àustria.

L'alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en America (p.e. en Pensilvània) e Africa (p.e. Namibia). Uèi, existisson de comunitats alemandas en Russia e Cazacstan.

Istòria

L'istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes:

750–1050: Althochdeutsch (Alemand ancian)
1050–1350: Mittelhochdeutsch (Alemand mejan)
1350–1650: Frühneuhochdeutsch (Alemand premodèrne)
depuès 1650: Neuhochdeutsch (Alemand modèrne)

Dempuèi 1900, fòrças paraulas anglesas s'integrèron dins l'alemand.

Prononciacion

Vocalas

a: [aː] en sillabas tonas, [a] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
ä, ae: [ɛː] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb e ([eː]): Käse ['kɛ:zə] o ['ke:zə]. [ɛ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
e: [eː] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot Sattel coma Zatl).
i: [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
o: [o:] (coma lo francés bureau) en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
ö, oe: [øː] (coma lo francés heureux) en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas
u: coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas
ü, ue, y: coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas

Y pòt èsser [j] o coma i en anglés.

äu, eu: [ɔɪ] coma òi, jamai eu
ei, ey, ay, ai: [aɪ]
ie: [i:] long, pas coma la -ie- occitana.

Una vocala + h es prononciada longa: -ah- [a:], -eh- [e:] etc.

Consonantas

c: [k] abans a, o, u e consonantas, [ts] abans e, i
ch: [ç] (coma una version fòrta de la j) après e, i o vocala + r (p.e. Kirche); [x] (coma j espanhòl) après a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala.
chs: veire x
g: fort en tots cases.
h: [h]
j: [j] coma la i consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d'origina francesa o anglesa (coma la j occitana, pas coma la j francesa!).
k: [k]
qu: [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl.
r: muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: Mord ['mɔɐt].
s: [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala.
sch: [ʃ], coma ch francés.
sp, st en posicion iniciala: s es prononciat coma sch.
v: coma f
w: coma v occitana
x: ks, la vocala abans -x e -chs es cort (Sex [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (Keks [ke:ks])
z: ts

b, d, g, son fòrts en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona h après la letra).

Tension sillabica

Gramatica

Substantiu e Declinason

I a quatre cases: Nominativ, Genitiv, Dativ, Akkusativ.

Genres e articles

I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre.

Singular	Masculin	Feminin	Neutre	Plural	Masculin / Feminin / Neutre
Nominatiu	der	die	das	Nominatiu	die
Genitiu	des	der	des	Genitiu	der
Datiu	dem	der	dem	Datiu	den
Acusatiu	den	die	das	Acusatiu	die
Singular	masculin	feminin	neutre
Nominatiu	ein	eine	ein
Genitiu	eines	einer	eines
Datiu	einem	einer	einem
Acusatiu	einen	eine	ein

Adjectiu

Vèrb

En alemand, i a de vèrbs fòrts (vèrbs irregulars) e de vèrbs febles (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son sein (èsser) e haben (aver).

Exemple d'un vèrb regular : Präsens (present):

-	Pronom	Verb
(Infinitiu)	-	winken
1sg	ich	winke
2sg	du	winkst
3sg	er, sie, es	winkt
1pl	wir	winken
2pl	ihr	winkt
3pl	sie (plural)	winken

Exemple d'un vèrb regular en Präteritum (passat simple):

-	Pronom	Verb
(Infinitiu)	-	winken
1sg	ich	winkte
2sg	du	winktest
3sg	er, sie, es	winkte
1pl	wir	winkten
2pl	ihr	winktet
3pl	sie (plural)	winkten

Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: Winken passa a gewunken al participi passat. schwimmen passa a (ich) schwamm al Präteritum e a geschwommen al participi passat.

Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex.