Istòria de Georgia

Georgia (en georgian საქართველო Sak'art'velo) es un país dau sud-èst d'Euròpa, au sud-oèst de Caucàs e ai confinhas d'Asia.

Perïstòria e Antiquitat

Lo pòblament preistoric de Georgia es mau conegut. Lei vestigis umans (Homo erectus) pus ancians descubèrt sus son territòri datan de 1,8 milion d’annadas. Lo Paleolitic s’acabèt entre 10000 e 8000 avC. Lei signes premiers d’aparicion d’una cultura neolitica e d’una transicion entre una societat basada sus la caça e una societat basada sus l’agricultura datan de 3000 avC. Aquela cultura es dicha cultura Kura-Araxes ò premiera cultura transcaucasiana.

Dins lo corrent dau milleni I avC, la region de Caucàs foguèt conquistada e ocupada per unei pòbles nomadas (Escites, Medes…). Lo territòri de la Georgia actuala èra alora en marge deis estats mesopotamians coma l’Urartu e l’Empèri Assirian. Après la disparicion de l’estat assirian en 609 avC, la region passèt sota la dominacion dei Medes e rapidament sota aquela de l’Empèri Aquemenida unificat per Cir II après lo reversament d’Astíages. L’i demorèt fins a son afondrament en fàcia de l’invasion grèga d’Alexandre lo Grand. Pasmens, au contrari de la màger part dei possessions pèrsas, la region de Caucàs passèt pas sota l’autoritat dei Macedonians e venguèt independenta.

L’unitat de la region èra febla e si formèt rapidament unei reiaumes independents. Dins la mitat occidentala dau territòri georgian actuau, apareguèt lo reiaume de Còlchida tre lo sègle VI a partir dei vestigis d’un estat locau (format probablement au milleni II avC) annexat per lei Medes. Conoguèt una influéncia grèga fòrça importanta. Dins la mitat orientala, si formèt pauc a pauc lo reiaume d’Ibèria a partir de 300 avC. Vassalizèt lo reiaume de Còlchida e d’autrei reiaumes vesins gràcias a una tièra de campanhas militaras victoriosas durant lo rèine de Parnabaz I^èr (302-237 avC).

A sa mòrt, Ibèria èra un reiaume poderós de la region. Pasmens, sei successors abandèron pauc a pauc lei conquistas dau sud per si concentrar sus la region dei Portaus de Caucàs. Aquò afebliquèt la dinastia que foguèt reversada en 189 avC per una dinastia armeniana. Au sègle I avC, aquela relacion amb Armenia entraïnèt una invasion romana en 65 avC. Còlchida venguèt una província romana e Ibèria un protectorat fins au sègle III.

La fondacion de l’Empèri Sassanida en 224 entraïnèt un cambiament politic important per Ibèria que venguèt un enjòc de la rivalitat entre Roma e Ctesifont. Passèt sota l’influéncia sassanida fins a 298. Puei, la conversion dau país au crestianisme vèrs 317 dau rèi Mirian III renforcèt lo liame ambé lei Bizantins fins a 363 que Constantinòple reconoguèt l’influéncia sassanida sus la mitat orientala de la Georgia actuala. Fins a l’abolicion de la monarquia en 580 per lei Sassanidas, Ibèria alternèt de periòdes d’independéncia e de vassalitat. Lei Bizantins foguèron pas capables de lo reconquistar totalament mai ocupèron pauc a pauc la província anciana de Còlchida. Dins lo corrent d’aqueu periòde, la vila de Tiflis foguèt fondada e la Glèisa georgiana estendèt son influéncia au sen de la populacion maugrat lo sostèn pèrsa a la religion zoroastriana.

Edat Mejana

Au començament de l’Edat Mejana, la region de Caucàs foguèt l’objectiu d’una invasion aràbia menada dins l’encastre de la conquista de l’Empèri Sassanida. Tiflis foguèt conquistada en 645 e mai que d’un senhor locau acceptèt la senhoriá maugrat de revòutas localas. Tiflis venguèt lo sèti d’un emirat que dominava dirèctament ò indirèctament la màger part de Caucàs.

La dominacion aràbia comencèt de declinar a partir de la mitat dau sègle IX. L’emirat de Tiflis foguèt reduch a la region a l’entorn de la vila e la màger part de Caucàs foguèt devesit entre de principats locaus. En particular, la dinastia Bagratida formèt una tièra de principats centrats sus Armenia. A la fin dau sègle X, un senhor d’aquel ostau, Achot I^èr, capitèt d’unificar Georgia (levat de la region de Tiflis) sota sa direccion. Pasmens, lo reiaume foguèt pilhat mai d’un còp dins lo corrent dau sègle XI per de pòbles turcs (en particular, lei Seldjokides) ò turcomans.

Lo rèine de David IV (1089-1125) marquèt la restauracion dau reiaume. Per començar, capitèt d’impausar son autoritat a la noblesa e a la Glèisa. Puei, creèt una administracion e una armada permanentas que li permetèron de conquistar Tiflis en 1122 e la region de Chirvan. Sei successors contunièron sa politica e dominèron tota la Transcaucàsia dins lo corrent dau sègle XII. Resistèron tanben ai temptativas d’invasion dei Seldjokides de Rüm.

Pasmens, au sègle seguent, lo reiaume de Georgia foguèt conquistat e pilhat per lei Mongòls. Georgia perdèt unei territòris e deguèt acceptar la dominacion mongòla a partir de 1238. Venguèt una region periferica de l’Ilkhanat e, au sègle XIV, poguèt aprofichar lo declin rapide dau poder mongòl per restaurar son independéncia durant lo rèine de Jòrge V (1314-1346).

Dins aquò, sei successors conoguèron de dificultats importantas, en particular la Pèsta Negra en 1347-1348. Puei, a partir de 1387, lo reiaume foguèt atacat per leis armadas de Tamburlan puei per aquelei dei Turcomans dau Moton Negre. Refusant de si sometre (maugrat lo pagament fòrça irregular de tribúts), lo reiaume foguèt pilhat mai d’un còp durant la fin dau sègle XIV e la premiera mitat dau sègle XV.

A partir d’aqueu periòde, una tièra de problemas de succession entraïnèt la division dau reiaume que perdèt son unitat dins leis annadas 1460. Foguèt remplaçat per 3 reiaumes e 8 principats totalement enceucladas per d’estats musulmans après la disparicion dei darriers estats bizantins d’Anatolia entre 1453 e 1461.

Lo partiment entre leis Empèris Otoman e Pèrsa

La feblessa e la division deis estats eissits de la scission dau reiaume de Georgia foguèron rapidament aprofichadas per leis Empèris Otoman e Safavida qu’èran lei doas poissanças majoras de la region. Maugrat una resisténcia feròça, lei caps georgians deguèron reconóisser la senhoriá otomana ò safavida e lo partiment de Georgia (e pus generalament de Caucàs), venguèt un enjòc de la rivalitat entre lei dos empèris.

Un premier partiment foguèt conclut en 1555 (tractat d’Amasya) laissant la mitat occidentala de Georgia sota la dominacion otomana e la mitat orientala sota la dominacion safavida. Pasmens, a partir de 1578, una guèrra novèla si debanèt entre lei dos empèris. La totalitat de Georgia foguèt conquistada per leis Otomans fins a un retorn ofensiu dei Pèrsas en 1603. Puei, de 1614 a 1616, una repression saunosa permetèt au govèrn safavida de restaurar son autoritat sus lo país. Aquò causèt un declin economic important dins lo corrent dau sègle. Pasmens, lei Safavidas deguèron acceptar de fisar sa direccion a un vicerèi georgian (e musulman).

Au començament dau sègle XVIII, la revòuta afgana entraïnèt l’afondrament de la dinastia safavida. Leis Otomans aprofichèron lei guèrras civilas intèrnas de Pèrsia per atacar unei regions frontalieras, compres la Georgia safavida en 1723. Pasmens, Nadir Chah, qu’unifiquèt tornarmai Pèrsia fins a son assassinat en 1747, capitèt de lei repossar dins leis annadas 1730 ambé l’ajuda dei Georgians. Dins aquò, la region foguèt destrucha per la guèrra. Per assaiar de reglar lo problema de l’agitacion regulara dei populacions georgianas, Nadir Chah ne restaurèt la monarquia e la fisèt a un Bagratida que venguèt Heraclius II.

La Georgia russa e l’emergéncia dau nacionalisme georgian

En causa dei dificultats intèrnas de Pèrsia dins lo corrent dau sègle XVIII, l’autonòmia de Heraclius II aumentèt e lo rèi georgian poguèt desvolopar una politica estrangiera diferenta de Pèrsia. En particular, si raprochèt de l’Empèri Rus e un protectorat foguèt signat en 1783.

Agha Mohammad Chah, fondator de la dinastia Qajara e cap novèu de Pèrsia après sa victòria de 1796 còntra sei rivaus, decidèt de tornar contraròtlar Georgia. Ordonèt l’abandon de l’aliança russa e la reconaissança de son autoritat. Pasmens, en causa de sei metòdes fòrça violents dins lo corrent dei guèrras civilas pèrsas, aquela decision entraïnèt au contrari un renovelament de la demanda de proteccion de Heraclius II au govèrn rus, renfòrçada per la destruccion de Tiflis en 1795.

Dins aquò, lei projèctes rus èran diferents deis esperanças georgianas. D’efècte, après la mòrt de Heraclius II en 1798 e de son successor en 1800, lei tsars Paul I^èr e Alexandre I^èr annexèron Georgia, desportèron leis eiretiers potenciaus e placèron la Glèisa Georgiana sota l’autoritat de la Glèisa Russa. De 1800 a 1830, tres guèrras victoriosas còntra lei Pèrsas (1804-1813 e 1826-1828) e leis Otomans (1828-1829) permetèron de conquistar la quasi totalitat de Georgia. D’aqueu temps, una tièra de campanhas intèrnas someteguèron lo país (levat de Svanètia que resistèt fins a 1858) au govèrn dau tsar.

Après aquelei conflictes, Georgia conoguèt un periòde de desvolopament economic important. L’aristocràcia georgiana foguèt integrada a l’elèit de l’Empèri Rus. Mai d’un estudiant georgian poguèt tanben estudiar dins leis universitats russas. Pasmens, a la fin dau sègle XIX, l’autoritarisme dau govèrn rus causèt l’emergéncia d’un sentiment nacionalista en Georgia. Prenguèt la forma d’un sostèn politic fòrça important au menchevisme, tendància reformista dei sociaus democrats rus, que venguèt majoritari.

La Guèrra Civila Russa e la Republica Democratica de Georgia

Durant la Premiera Guèrra Mondiala, Georgia demorèt alunchada dau prat batalhier de Caucàs entre l’Empèri Rus e l’Empèri Otoman mai la majoritat politica dei Menchevics dins la region l’i causèt una agitacion revolucionària importanta. Tre març de 1917 e lo començament de la Revolucion Russa, un Comitat Especiau per Transcaucàsia foguèt format a Tiflis. Gropèt lei revolucionaris de Caucàs e venguèt rapidament autonòm en causa dei luchas intèrnas per lo contraròtle de l’autoritat centrala de Russia. En novembre, refusèt d’acceptar la presa dau poder centrau per lei Bolchevics e acampèt la sieuna assemblada constituenta en febrier a Tiflis.

Una tièra de negociacions comencèt entre lei poissanças centralas e d’un caire, lo govèrn sovietic, e d’autre caire, l’assemblada constituenta de Transcaucàsia. Lo tractat de Brèst-Litovsk (3 de març de 1918) signat per lei Bolcheviks acceptèt la pèrda de Batom, Ardahan e Kars au profiech de l’Empèri Otoman. En Transcaucàsia, lei deputats si devesiguèron entre partisans de la patz (Georgians) e de la contuniacion de la guèrra (Armenians). Aquò causèt la revirada e la separacion de l’assemblada lo 26 de mai de 1918. Georgia signèt un alta-au-fuec ambé leis Otomans, proclamèt son independéncia e si placèt sota la proteccion de l’Empèri Alemand.

Après la desfacha alemanda en novembre de 1918, de tropas britanicas arribèron dins la region. Sostenguèron lei revendicacions territòrialas georgianas còntra l’Empèri Otoman. Lo país obtenguèron lei vilas de Batom, Ardahan e Akhatsikhe. Pasmens, un conflicte si debanèt amb Armenia per la possession d’Akhatsikhe. S’acabèt per una mediacion britanica mai portèt tòrt ai relacions entre Armenians e Georgians.

Lei fòrças britanicas quitèron Tiflis en setembre de 1919. Dins lo corrent de la guèrra civila, Georgia foguèt dirigida per un govèrn menchevic estable que capitèt de redreiçar l’economia dau país. Dins aquò, la revirada de l’ofensiva de l’armada blanca de Denikine a la fin de 1919 permetèt ai Bolchevics d’intrar dins la region de Caucàs e de conquistar Bako en abriu de 1920. Maugrat la reconoissança de l’independéncia de Georgia per leis Aliats, lo país poguèt pas resistir a la pression militara simultanèa dei Turcs e dei Bolchevics. Començada lo 16 de genier, l’ataca còntra Georgia s’acabèt per una victòria rapida.

La Georgia sovietica

Après la desfacha en fàcia de l’invasion turcobolchevica, Georgia foguèt partejada entre lei venceires lo 13 d’octòbre de 1921. Kars tornèt venir turca e un estatut autonòm foguèt previst (au sen de l’URSS en formacion) per la region musulmana de Batom. La partida sovietica formèt una republica de l’Union Sovietica. La presa de contraròtle sovietica foguèt per Grigol Orjonikidze. En 1924, reprimèt una insureccion, dicha Insureccion d’Aost, e formèt l’aparelh sovietica dins la region. En 1931, foguèt remplaçat per Lavrenti Beria que dirigiguèt uneis operacions de repression dins lo país, especialament còntra leis elèits georgianas, dins l’encastre de la politica generala de Stalin.

Après la fin de l’èra estaliniana, una revòuta si debanèt a Tiflis lo 9 de març de 1956. Foguèt aisament reprimida per l’Armada Roja La restauracion de l’òrdre sovietic foguèt fisada a Vassil Mjavanadze que deguèt, per calmar l’agitacion, demenir la pression dau contraròtle dau govèrn sus l’economia. Aquò capitèt mai entraïnèt tanben lo desvolopament rapide d’una corrupcion endemica fòrça importanta. En 1972, causèt lo remplaçament de Mjavanadze per Edoard Shevardnadze que venguèt popular après lo succès de son oposicion a un projècte que son objectiu èra de suprimir l’estatut oficiau de la lenga georgiana. En 1985, foguèt nomat ministre deis afaires estrangiers de l’Union Sovietica.

Dins aquò, la politica de Shevardnadze poguèt pas evitar l’emergéncia novèla dau nacionalisme dau pòble georgian e dei minoritats etnicas de la republica. Après sa partença, leis autoritats perdèron pauc a pauc lo contraròtle de la situacion e unei manifestacions nacionalistas (subretot georgianas e abcazas) si debanèron. En abriu de 1989, leis autoritats localas demandèron l’intervencion de l’Armada Roja per reprimir una grèva majora que paralizava Tiflis. Pasmens, Shevardnadze sostenguèt lei caps de la grèva e demetèt lei responsables sovietics locaus entraïnant lo començament dau procediment d’independéncia.

L’independéncia e la Republica de Georgia

Après l’eliminacion dei caps sovietics georgians sostenguda per Shevardnadze, lo parlament georgian votèt l’illegalitat dei tractats signats durant la Guèrra Civila Russa que fondava l’integracion de Georgia au sen de l’URSS. En aost, lo multipartisme foguèt autorizat e d’eleccions organizadas a la fin de l’annada. Foguèron averadas per lei nacionalistas e un referendum proclamèt l’independéncia de Georgia lo 9 d’abriu de 1991.

En mai de 1991, Zviad Gamsakhourdia foguèt elegit president de la republica. Establiguèt rapidament un regime fòrça autoritari que causèt una guèrra civila entre sei partisans e seis adversaris a la fin de l’annada. Deguèt finalament quitar lo país en genier de 1992 e Shevardnadze prenguèt lo poder en març.

D’aqueu temps, l’afebliment dau govèrn de Tiflis permetèt ai republicas autonòmas d’Abcazia e d’Ossetia dau Sud de si proclamar independentas a la fin de 1990. Aquò foguèt refusat per Georgia e lo parlament agravèt la situacion en votant la supression de l'autonòmias locala d’Ossetia. Aquò entraïnèt lo començament de doas guèrras e l’armada georgiana ataquèt Abcazia e l’Ossetia dau Sud. Pasmens, sostenguda per Russia, lei doas republicas resistèron fins a la signatura d’ acòrds d’alta-au-fuec en 1992 e en 1993. Reglèt pas la situacion e permetèt ai territòris secessionistas de venir de facto independents. Au sud-oèst, la region d’Adjaria venguèt tanben de facto independenta en 1991 sensa combat. Lo demorèt fins a 2004 e l’afondrament dau govèrn locau en fàcia dau maucontentament de la populacion.

Après aquelei reviradas militaras, lo govèrn de Shevardnadze deguèt faciar una crisi economica lònga que va far tòrt a sa popularitat. Assaièt sensa succès de dubrir Georgia a l’influéncia occidentala e foguèt finalament reversat per una revòuta populara en novembre de 2003. Foguèt remplaçat per lo nacionalista pro-occidentau Mikheil Saakachvili. Demandèt son intrada au sen de l’OTAN e signèt divèrseis acòrds ambé de país europèus e arabis per redreiçar la situacion economica de Georgia. Pasmens, venguèt rapidament impopular e foguèt accusat d’autoritarisme. En 2008, assaièt de reglar per fòrça la question dei doas republicas separatistas. Pasmens, l’ataca georgiana dei fòrças russas e sud-ossetianas lo 7 d’aost de 2008 entraïnèt una repòsta rapida de Moscòu. Lo 16 d’aost, l’armada georgiana èra destrucha e lei vilas de Gori, de Poti e de Senaki conquistadas per lei tropas russas. En parallèl, lei tropas georgianas foguèron totalament expulsadas d’Abcazia e d’Ossetia dau Sud que l’independéncia foguèt reconeguda per Russia.

Après aquela guèrra, lei tensions demorèron importantas ambé Moscòu e lei projèctes d’adesion a l’OTAN totalament arrestats. Lo govèrn venguèt fòrça impopular e, en 2012, Saakachvili perdèt leis eleccions legislativas. Reconoguèt sa desfacha que venguèt la premiera transicion democratica dau país dempuei son independéncia.

Liames intèrnes

Bibliografia

Ammon, Philipp: Georgien zwischen Eigenstaatlichkeit und russischer Okkupation: Die Wurzeln des russisch-georgischen Konflikts vom 18. Jahrhundert bis zum Ende der ersten georgischen Republik (1921). Kitab (2015). ISBN 978-3902878458

Nòtas e referéncias