Felicitat

Lo Verai Bonaür per Jean-Michel Moreau.

La felicitat, benaurança o bonaür,es un estat durable de plenitud, de satisfaccion o de serenitat, estat agrable e equilibrat de l'esperit e del còrs, d'ont la sofrença, l'ància e lo trèble son absents. Lo bonaür es pas sonque un estat passatgièr de plaser, de jòia, representa un estat d'equilibre que dura dins lo temps. Es un concèpte que foguèt estudiat en filosofia, psicologia e sociologia.

Definicion

Etimologicament, « Aür » de bonaür es eissit du latin augurium, que signifie « aument acordat pels dieus a una entrepresa ». Aquel mot latin vendriá de la raiç indoeuropèa aweg, que d'autres representants en latin son:

• augere, auctus : « s'aumentar », que donèt s'acreisser…
• auctor : « que fa créisser », « fondator », « autor », que a donèt, autorizar, autoritar, autrejar…

Del vejaire etimologic, lo bonaür es lo compliment d'una construccion, que se pòt pas confondre amb una jòia passatgièr. Lo fach que la creacion d'un autor s'acresca durablament provòca en el meteis l'accumulacion de las satisfaccions, çò que lo mèna a bonaür.

Bonaür e plaser

Lo bonaür e lo plaser son doas nocions que se pòdon confondre. Lo plaser es una forma de satisfaccion, mas es una satisfaccion compresa coma mai limitada e mai pontuala. Aquel caractèr fugaç e efemèr del plaser foguèt sovent mes en exèrg per de filosòfs moralistas, coma se la quista del plaser èra obligatòriament una quista que la satisfaccion se trapava limitada per la quita natura de son objècte. Lo bonaür, en, es un estat caracterizat per sa durabilitat e son estabilitat, e designe un ben èsser complèt del còrs e de l'esperit, alara que lo plaser concernís mai sovent lo còrs.

En filosofia

Ludovico Antonio Muratori, 1749

La tradicion filosofica occidentala opausa los optimistas, per qui lo bonaür coma « estat de satisfaccion totala » es possible (Espinoza, Montanha, Diderot), veire aisit (Epicur) e los pessimistas, per qui es difficil (Rousseau, Pascal), veire impossible (Schopenhauer, Freud). D'autres, coma Kant, opausan la recerca del bonaür e la realizacion de la lei morala: podèm pas cercar a èsser aüroses seguent la lei morala; pasmens, se pòt pas parlar d'une condamnacion de la recerca del bonaür. Nietzsche, el, la critica coma una fugida debans lo tragic de la realitat, li preferissent l'experiéncia de la jòia.

Epicur (sègle III AbC)

Segon Epicur, lo bonaür a doas fàcias: una fàcia negativa que correspond a l'abséncia o la diminucion de la sofrença e una fàcia positiva que concernís la satisfaccion dels desirs naturals e necessaris. Lo bonaür es condicionat pel plaser (cf. epicurisme) e consistís a viure una vida vertuosa. L’abséncia de trèbles del còrs (l'aponiá) e de l'esperit (ataraxia) naís de la satisfaccion dels desirs naturals e necessaris, que los mai importants son la seguretat, la santat, la saviesa e l'amitiat. Lo tèxte mai celèbre d'Epicur qu'illustra sa concepcion del plaiser e del bonaür es La Letra a Menecèu:

Blaise Pascal (sègle XVII)

«Totes los òmes cercan a èsser auroses. Aquò sens excepcion, qual que sián los mejans qu’i emplegan. (...) Es lo motiu de totas las accions de totes los òmes. E pasmens, dempuèi un tant grand nombre d'annadas, pas degun jamai, sens la fe, capitèt a aquel punt que totes miran de contunh. (...) Qu’es donc que nos crida aquela aviditat e aquela impoténcia, senon qu’aguèt autrescòps dins l’òme un vertadièr bonaür, que li demora ara pas que la marca e la traça tota vuèja, e qu'ensag inutilament d'emplir de tot çò que l’enròda, cercant dins las causas absentas lo secors qu’obten pas de las presentas, mas que ne son totas incapablas, qu'aquel avenc infinit pòt èsser emplit pas que per un objècte infinit e immutable, es a dire pel quita Dieu.» Blaise Pascal, Pensadas (1670)

Espinoza (sègle XVII)

L'etica segon Espinoza es la recerca de la beatitud, definida coma amor intellectual de Dieu (es a dire de la Natura). Dins l'Etica utiliza felicitas e beatitudo. Espinoza utiliza sovent los dos tèrmes coma sinonimes :

Robert Misrahi prend lo partit de far d'Epinoza lo filosòf del bonaür coma Bruno Giuliani.

Kant (sègle XVIII)

Lo bonair es un tèma que Kant tractèt de biais segondari dins son òbra, que al contrari d'Epicur o Espinoza deu pas constituir la mira de l'existéncia umana, mas es possible de desenhar una doctrina kanciana de bonaür.

Qu’est aquò lo bonaür?

Lo bonaür d'èsser simplament aquí.

Segon Kant la quita nocion de bonaür pausa d’en primièr un problèma, que lo contengut concrèt (empiric) n'es impossible a enrodar.

« Lo concèpte de bonaür es pas un concèpte que l'òme abstrach d'aqueles instinctes e qu’extrai en el meteis de son animalitat, mas es una simpla Idèa d’un estat, a que vòl far adequat aquel estat jos de condicions simplament empiricas (çò qu'es es impossible) »

Tanben pensa que lo bonaür supausariá que poiriam satisfar totes los nòstres désirs, plenament e sens interrupcion:

« Lo bonaür es la satisfaccion de totas la nòstras inclinacions (tan extensiva, al subjècte de lor varietat, qu’intensiva, al subjècte de gra, e tanben protensiva, al subjècte de la durada) » . … evidentament aquel programa es irrealisable! Ma lo bonaür demanda en realitat pas que de satisfar los nòstres besonhs.

Cadun, jol vam de sa natura, es pasmens portat a cercat lo sieu bonaür. Mas a causa de l’irrealisme del contengut del concèpte, qui que siá vòl se donar coma imperatiu dins la vida de se consacrar efectivament a aquela recerca serà plan empachat:

« Lo concèpte de bonaür es un concèpte tan indeterminat, que, malgrat lo desir qu’a tot òme de captar a èsser aürós, pas degun pòt jamai dire en tèrmes precís e coerents çò que vertadièrament desira e vòl. La rason nes que totes los elements que fan partit del concèpte de bonaür son dins lor ensemble empirics, es a dire devon èsser empruntats a l’experiéncia, e que pasmens per l’idèa del bonaür, un tot absolut, un maxim de ben èsser dins mon estat present e dins tota ma condicion futura es necessari. Mas es impossible qu’un èsser finit tan perspicaç e al meteis temps tan poderós que se supausa se faga un concèpte determinat de çò que vòl vertadièrament. .. Riquesa? ….Coneissença? … Longa vida? .. Santar? … I a donc pas al regard d'aquò d’imperatiu que pòsca comandar al sens estricte del mot de far çò que fa aürós, que lo bonaür es un ideal non de la rason mas de l’imaginacion. »

Tot aquò empacha pas de segur que cadun aja per primièr movement natural de se metre a la seguida del sieu bonaür, e que fòrça capitèron a lo trapar e a lo comprene de biais fòrça plan determinat.

Pasmens, cal pas prene Kant per un moralista que condemnariá la recerca del bonaür al benefici de la supremacia del dever. Al contrari, se opausa pas mas dich qu'es pas possible de seguit la lei morala tot en cercant son bonaür.

Bonaür e dever

Lo bonaür coma fin

Lo dever ven de l’imperatiu categoric:

« I a qu’un imperatiu categoric e es aquel: Agís sonque segon la maxima que fa que pòscas voler al meteis temps que venga una lei universala. »

La lor natura mena los òmes a cercar cadun lo sieu bonaür, mas aquò correspond pas a l’esséncia del dever moral:

« Lo dever deu èsser una necessitat practica incondicionada de l'accion: deu donc valer per totes los èsser rasonables (los sols per qual pòt s'aplicar absoludament un imperatiu) e es sonque a aquel títol qu'es tanben una lei per tota volontat umana. Al contrari, çò qu'es derivat de la quita natura de l'umanitat, çò qu'es derivat d'une sentiments e d'unes penjals e quitament, s'èra possible, d'una direccion que seriá particuliara a la rason umana e deuriá pas necessàriament valer per la volontat de tot èsser rasonable, tot aquò pòt ben nos prevesir una maxima a nòstre usatge mas non una lei...non un principi objectiu segon qu'auriam l'òrdre d'agir, alara que quitament totes los nòstres penjals, las nòstra inclinacions e las disposicions de la nòtra natura i serián contraris. »

Perseguir lo seus bonaür es donc pas un dever, es un punt sus que Kant torna plan sovent. La dissociacion rigorosa entre dever e recerca del bonaür repausa d’en primièr sus un argument purament logic:

« Lo bonaür personal es en efièch una mira que de segur totes los òmes (en rason del vam de lor natura) mas aquela mira se pòt jamai èsser envisatjada coma un dever sens que se contradigam. Çò que cadun inevitablament vòl ja de se meteis, aquò aparten pas al concèpte de dever. Es contradictòri de dire que sèm obligat de concórrer de totas sas fòrças al sieus bonaür. »

A aquò s’apond un obstacle practic, es que las esperenças e los desirs dels uns e dels autres essent contradictòris, se cadun cercava pas que lo sieu bonaür, ne resultariá de conflictes de contunh, çò que avalariá tota escasença de bonaür:

« Es dons estranh, alara que lo desir del bonaür es universal e enseguida tanben ne fa la maxima en vertut de que cadun pausa aquel desir coma principi determinant de sa volontat, qu’aja pogut venir a l’esperit d’òmes sensats de'n far per aquò una lei practica universala. En efièch, alara que d’ordinari una lei universala de la natura fa que tot concòrda, dins aquel ca, se volriam atribuir a la maxima la generalitat d’una lei, ne seguiriá exactament lo quita contrari de l’acòrdi, lo pièger dels conflictes e lo complet anientament de la quita maxima e de sa fin…. Descobrir una lei regissent l’ensemble d'inclinacions tot satisfasent a la condicion de los acordar complètament, vaquí qu'es perfièchament impossible. »

Mas lo fach que soslinhe aquela dificultats significa pas que Kant siá un enemic del bonaür. Al contrari, lo dever al vejaire d'altrú consistís a contribuir a son bonaür:

« Quinas son las fins que son en meteis temps de devers? Son: ma quita perfeccion e lo bonaür d'altrú. Se pòt pas intervertir los tèrmes... Quand es question d'un bonaür que deu èsser per ièu un dever de travalhar coma a ma fin, s'agís necessàriament del bonaür d'autres òmes, de la fin (legitima) que fai tanben per aquí la mieuna fin. »

Kant mòstra que lo dever de trabalhar al bonaür d’altrú correspond plan al critèri de l’imperatiu categoric pel rasonament seguent:

« Coma lo nòstre amor de nosaltre meteis pòt pas èsser separat del besonh d’èsser tanben amat per d’autres (e de n'èsser ajudat en cas de dangièr), coma fasèm de nosaltre meteis una fin pels autres e qu'aquela maxima pòt pas jamai obligar autrament ques qualificada per formar una lei universala, per enseguida, pel biais de la volontat de far tanben dels autres une fin per nosaltres, lo bonaur d’altrú es une fin qu'es tanben un dever. »

Se donc lo dever al vejaire de se meteis consistís a trabalhar a sa perfeccion morala personala e non a cercar lo sieu bonaür, la dicha recerca es pas per tant contrari a la morala, que pòt contribuir a entretenir la moralitat:

« L'adversitat, la dolor, l'indigéncia son de grandas tentacions d'enfrànher son dever; lo gaubi, la fòrça, la santat e la prosperitat en general, que s'opausan a aquela influéncia, pòdon donc tanben çò sembla èsser gaitats coma de fins que son en meteis temps dels devers, a saber aquel de trabalhar al sièu bonaür e non pas sonque a aquel d'altrú. Mas alara es pas lo bonaür qu'es la fin mas la moralitat del subjècte. »

Arribats a aquel estadi, vejam aparéisser una question: se deu trabalhar al bonaür d’altrú, mas que pòdi tanben trabalhar al mieu pròpri, cossí repartir los mieus esfòrces entre aqueles qu'an una mira egoïsta e aqueles qu'an una mira altruista? La responsa de Kant es a l'encòp imprecisa e nuanciada:

« Devi far als autres lo sacrifici d’una partida de mon bien-èsser sens esperar de compensacion, qu’est un dever, mas es impossible de determinar amb precision fins a quinas limitas aquò pòt anar. Cal fòrça saber çò qu'es vertadièrament un besonh per cadun seguent son biais de sentir, e cal daissar a cadun lo sonh de le determinar per se meteis. En efièch, exigir lo sacrifici del sieus bonaür, dels sieus besonhs vertadièrs, vendriá una maxima contradictòria en se se s'erigís en lei universala. Atal aquel dever es pas qu’un dever larg, ofrís la latitud de far mai o mens sens que si possible de n'indicar precisament las limitas. La lei val solament per las maximas, non pas per las accions determinadas. »

Pasmens cal pas abandonar per sempre l'exigéncia del bonaür...

Lo bonaür coma consequéncia

Far son dever es la font d’un cert contentament:

« L’òme pensant, quand trionfèt de l’incitacion al vici e qu'es conscient d’aver complit son dever sovent amar, se trapa dins un estat de patz interiora e de contentament que se pòt fòrça plan nomenar bonaür, ont la vertut es ela meteissa la sieuna gratificacion. ….Pasmens es clar que, que pòt se prometre aquela gratificacion de la vertut que de la consciénça d’aver fa son dever, aquela que se nomena en darrièr deu pasmens venir en primièr; es a dire que deu se trapar obligat de far son dever quitament abans e nimai sens que pensa que lo bonaür será la consequéncia de l’observacion del dever. »

Mas lo contentament qu'es aisí question constituí pas un bonaür complet e, dins lo mond tal coma es, se pòt esperar pas que lo bonaür de cadun siá proporcionat a sa vertut:

« Lo bonaür es l’estat dins lo mond d’un èsser rasonable, per que, dins tota son existéncia, tot va segon son desir e sa volontat, e s'apièja per consequent sus l’acòrdi de la natura amb la mira tota entièra perseguida per aquel èsser, del meteis qu’amb lo principi determinant essencial de sa volontat. Mas la lei morala, coma lei de la libertat, ordona per de principis determinants que devon èsser plan independents de la natura e de l’acòrdi d'aquela amb la nòstra facultat de desirar (coma mobilas); d’un autre costat, l’èsser rasonable qu'agís dins lo mond es de segur pas al meteis temps causa del mond e de la natura d'esprela. Donc, dins la lei morala, i a pas lo mendre principi per una connexion necessària entre la moralitat e lo bonaür proporcionat d’un èsser que, fasent partida del mond, ne depend, e que justament per aquò pòt pas, per sa volontat, èsser causa d'aquela natura e, per çò qu'es de son bonaür, la metre per las sieunas fòrças complètament d’acòrdi amb sos principis practics. »

E pasmens, es la vertut que fa digne d’èsser aürós, e « Per que lo ben siá complet, cal qu'aquel que se conduguèt pas de biais a se far indigne del bonaür pòsca esperar i participar. »

Se trapam aici debans l’antinomia de la rason practica: sola la practica de la vertut fa meritar lo bonaür, mas en fach, segon los mecanismes de la natura, pas res garantís que l'obtenga efectivament. Per resòlvre aquela antinomia, la rason practica es menada a postular l’immortalitat de l’alma e l’existéncia de Dieu. Aquò, dins l’al delà de la mòrt, premia la vertut pel bonaür.

Kant es tanben un filosòf, non del bonaür, mas de l'especulacion, de l'etica e de la morala.

Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Segon Nietzsche, le bonaür es: « Lo sentiment que la poténcia créis, qu'una résisténcia es en via d'èsser susmontada. »

Aquela citacion extracha de l'Antecrist mèna a pensar que Nietzsche vei dins la poténcia la sola viá per l'òme d'aténher aquel sentiment.

Filosofia contemporanèa

Longtemps mespresat pels filosòfs al benefici de la recerca metafisica de la vertat o de la reflexion sus la sciéncia, lo bonaür tornèt recentament lo centre de la reflexion d'unes filosòfs dins la linhada d'Epicur e Espinoza, coma André Comte Sponville (Lo bonaür, desesperadament), Clément Rosset (La fòrça màger), Robert Misrahi (Tractat del bonaür), Michel Onfray (L'art de gausir), Bruno Giuliani (L'experiéncia del bonaür) o Vincent Cespedes (Magica estudi del Bonaür).

Definís coma una « aprobacion incondicionala de l'existéncia » (Cl. Rosset), un « gai deseper » (Comte Sponville) o encara « una jòia totala de viure » (Giuliani), la nocion de bonaür recobrís tot sentiment de « satisfaccion globala ». L'apròche filosofic s'enriquís de las apròches psicologics coma Csikszentmihalyi (Viure, psicologia del bonaür), Tal Ben Shahar (L'aprendisstage del bonaür) o Christophe André (Imparfièch, liures e auroses), d'apròches esperitals coma Krishnamurti (Lo sens del bonaür) o Matthieu Ricard (Plaid pel bonaür) e quitament apròches psicofilosofics coma aquela de Frederic Fappani von Lothringen (Educacion al bonaür, Los complexats del bonaür).

La filosafia contemporanèa torna donc a l'Etica coma recerca d'una saviesa practica al quotidian, basada suls exercicis esperituals de l'antiquitat (cf. Pierre Hadot), çò qu'explica sens dobte lo reviudament d'interés recent del grand public per la filosofia. Fàcia a aquela tendéncia que fa de la filosofia una viá per aténher lo bonaür, Roger-Pol Droit publica en 2015 La filosofia fa pas lo bonaür… e es tan melhor ont « s'ofusca que se pòsca considerar que la filosofia siá reducha a la simpla e anacronica reviscòl de la pensada dels sabents antics, es a dire un exercici esperital permetent « la liberacion de la jòia aclapada dins lo còr de cadun », per utilizar l'expression de Frédéric Lenoir, l'un dels « prèire » mai actius d'aquela novèla evangelizacion de las massas malaürosas. »..

Filosofia bodista

En filosofia bodista, l'èsser evitarà d'èsser dins lo desir que sens que, sa vida trantolarà entre lo plaier e lo desplaser. Donc lo bonaür es mai la recerca d'un estat de consciéncia d'èsser a se e d'apartenença al mond. L'èsser mira un cert destacament eventualament tintat de compassion. Las emocions son de factors de perturbacions alara que lo bonaür es calma e armonia. Lo Nirvana es l'expression suprèma d'un bonaür que seriá pas mai (alara) qualifiable tant seriá intemporal e acausal.

En psicologia

Plenitud de l'instant, los pescaire al solelh levar sus la plaja de Nusa Dua a Bali.

Psicanalisi

L'apròche de la psicanalisi invita a pensar l'èsser uman coma essent neurosat, es a dire subjècte a de frustracions veire de sofrenças psiquicas, ligadas subretot al viscut de l’enfança. Es un estat normal, ligat al mecanisme del desir e de la pulsion, que devèm aprene a satisfar dins las constrenchas impausadas per la vida en societat, a començar per la familha.

L'idèa d'un pessimisme freudian es ligada a la teoria d'una pulsion de mòrt. Sigmund Freud considèra a partir de 1920 qu'a la sexualitat psiquica insaciable s'apond a una tendéncia a l'autodestruccion, a l'avaliment. Se la psicanalisi dels començaments presenta un èsser frustrat, nafrat, benlèu tustat pels sieus desirs sexuals, incapable qu'es de se los avoar e de los tolerar, la psicanalisi d'après 1920 prepausa donc una vista pessimista ont lo bonaür es pas un estat ultim de l’existéncia que poiriam pretendre. Es en revenge possible segon Freud de trapar dels mejans d'existéncia que nos alunhan de la soufrença veire nos procuran una cèrta satisfaccion.

Lo psicanalista Jacques Lacan estudièt amb suènh a estudiar a manca: manca de l'autre, jos totas sas formas; si Lacan es pas particularament pessimista, per contra formalizèt aquel aspècte de l'estudi de la vida psiquica.

Psicologia positiva

La psicologia positiva, avança que los corrents de la psicologia se concentrèron de tròp sul patologic e prepausa d’axiar sas recercas sul ben èsser mental. La psicologia positiva s’interessa pas unicament a l’estudi dels pacients mas tanben a l’estudi de las personas sens patologia e de personas avent susmontat los eveniments de vida dificiala o los traumatismes, sens desvolopar de patologia. L’idèa es d’anar descobrir, per las personas mai resilientas, mai optimistas, las claus del ben èsser uman e de desvolopar las resorgas naturalas e las fòrças . La psicologia positiva s’interessa subretot a las nocions de bonaür, de resiliença, de ben èsser, d’optimisme.

Rebuta: la categorizacion e la patologizacion de l’experiéncia umana; lo postulat segon que los dichs trèbles mentals existisson dins l’individú puslèu que dins las relacions d'aquel amb los autres e amb la cultura; l’idèa que la compreneson de çò qu'es lo pièger e lo mai fèble pels umans es mai importanta que la comprenson de çò qu'es lo melhor e lo mai fòrt.

Autres corrents

De psicològs coma Reich, Carl Gustav Jung, Perls, Fromm o Maslow afirman que lo bonaür es lo sentiment natural qu'esprova la psiquèa umana quand s'espelís d'un biais integrat, çò que supausa una mena de cultura fondada sus l'amor e l'èsser puslèu que sus la paur e l'aver.

D'apròches psicologics « integratius » contemporanèus, estudian tanben la compreneson del bonaür.

En sociologia e politica

Pauc de teorizacion en sociologia

Levat las òbras de Jacques Ellul, la sociologia teoriza pas lo bonaür, qu'a per sola e unica mira d'estudiar los comportaments dels individús los uns cap als autres. Pamens, constata que la recerca del bonaür es un dels elements essencials de cèrtas societats. Lo bonaür foguèt pasmens pas definit segon un tèrme precís en sociologia; mai, aquela nocion essent fòrça varidissa entre los individús e las societats diferentas, una tala definicion deuriá segur èsser reviscolada.

Un fach politic

L'idèa que lo bonaür es un objectiu politic apaaréis a la fin del sègle XVIII. Emergís jos la forma institucionala als EUA. En 1776, l'article 1 de la Declaracion dels drechs de l'Estat de Virginia afirma que « all men are by nature equally free and independent, and have certain inherent rights of which...[they cannot divest;] namely, the enjoyment of life and liberty, with the means of acquiring and possessing property, and pursuing and obtaining happiness and safety ». La formula es utilizada dins la Declaracion d'independéncia dels Estats Units d'America (ongas): « Tenèm per evidentas per elas meteisssas las vertats seguentas totes los òmes son creats egals; son dodats pel Creator d'unes drechs inalienables; d'entres aqueles drechs se tròban la vida, la libertat e la recerca del bonaür. Los govèrns son establits d'entre los òmes per garantir aqueles drechs, e lor just poder emana del consentament dels governats. Cada còp qu'una forma de govèrn ven destructritz d'aquel objectiu, lo pòble a lo drech de la cambiar o de l'abolir e d'establir un govèrn novèl, lo fondant suls principis e en l'organizant dins la forma que loi pareisseran mai pròpres a li donar la seguretat e lo bonaür. »

En Euròpa, la nocion de bonaür pren un sens politic qu'un ventent d'ans plus tard, jos la Revolucion francesa. L'article 1 de la constitucion de 1793 postula de biais explicit que « l'objectiu de la societat es lo bonaür comun », idèa que foguèt desvelopada a apartir de l'an seguent per Saint-Just amb sa celèbra frasa: « lo bonaür es una idèa nòva en Euròpa. » . Se pòt pas comprene le sens d'aquela citacion sens realizar que las Luses assignan a l'Estat un ròtle en tot punt comparable a aquel qu'ocupava de per abans la Glèisa. Atal, amb lo temps se desvolopèt lo concèpte d'Estat del benestar, lo « bonaûr es çai-bas » ocupant la plaça fins alara tenguda per « l'esalut dins l'al-delà ». Lo bonaür es donc probablament la melhora expression del materialisme contemporanèu.

Es pendnet lo periòde dels Trenta Gloriosas (1945-1975) que l'idèa de bonaür se manifèsta plenament dins los païses industrializats e dichs « developats » jos una perspectiva politica: quand la creissença economica, equipa los fogals en equipaments de totas menas (automobila, television...) e que la societat dels lésers sembla poder respondre a las esperenças de totes los ciutadans.

Pasmens, aquel concèpte de las Trenta Gloriosas es contradich per las òbras del doctor en istòria contemporanèa Rémy Pawin que mòstra que lo bonaür es encara pendent aquel periòde una valor segondari, plan sovent associada a l'egoïsme fàcia a las valors superioras que son lo dever, la religion o la grandor nacionala incarnada per exemple en França pel general de Gaulle. Se de guidas de bonaür familhal subretot destinats a las femnas se multiplican a partir dels ans 1950, es pas d'après las guèrras de decolonizacion e qu'entre 1962 e 1975 que los sondatges d'indici de bonaür declarat indican que los Franceses son auroses. Mai, un corrent critica se desvolopa alara, afirmant que la creissença economica ne pòt contribuir al bonaür. L'idèa se developa segon que la societat de consomacion, en satisfasent de contunh los besonhs materials, ne genèra automaticament d'autres, provocant atal una mena novèla d'alienacion.

Citam, per exemple, las òbras del sociològ francés Jean Baudrillard (1929-2007) e de son contemporanèu Guy Debord (1931-1994) o lo roman Las Causas de Georges Perec en 1965 que critica los promotors de la societat de consomacion qu'instrumentalizan la nocion de bonaür. Mas es benlèu Jacques Ellul (1912-1994) que desvolopèt a critica mai pertinenta en 1967, mejans son concèpte d'ideologia del bonaür

Sens jamai contestar la pertinéncia del concèpte de bonaür, lo vam de 1968 alara cercava d'autras formas de bonaür, mejans los encontres umans, un biais de vida mai comunautari, lo retorn a la natura, una vida mai simpla e levada de las constrenchas, la practica dels arts, etc. Unes, coma la sociològa Anne Chaté, tornan a l'idèa, remontant a l'Antiquitat (Senèca...) de practicar la moderacion, la tornar inscriure dins las problematicas contemporanèas (consciéncia environamentala per exemple). Valéry Giscard d'Estaing, venen Président de la Republica, insistís sus l'espeliment personal e respond a aquela critica installant un ministèri de la Qualitat de la vida.

Mas aquela nocion d'un « autre bonaür » (alternatiu a aquel prepausat per la societat de consomacion) foguèt recobrada depuèi l'ora per... aquela quita societat de consomacion. Per exemple dins los imatges de publicitat e lo cinema utilizant de biais recurrent l'ideal eternal del retorn a la natura.

Jacques Ellul vei dins aquela utilizacion de l'ecologia pel capitalisme una expression de la propaganda de çò que nomena lo sistèma tecnician.

En 2011, l'OCDE instituís lo Better Life Index, indici per una vida melhora. Segon aquel indici, Austràlia es lo país mai aürós del mond en 2013. Segon lo World Happiness Report, Rapòrt annal sul bonaür lançat per l'ONU en 2012 (basat sus sièis critèris), los païses escandinaus son los mai aüroses e los mens aüroses son en Africa.

Estudis estatistics

Bonaür dels parents per Jean-Eugène Buland.

Mai d'una equipas de cercaires ensagèron de racionalizar e de quantificar lo bonaür a l'escala de las nacions, per tòca de comparasons internacionalas.

• De cercaires de l'universitat de Rotterdam establiguèron un classament mondial del bonaür, establiguèt pel periòde 1995-2005 a partir de 953 indicators. Los cinc païses cassificats melhors classés son lo Danemarx, la Soïssa, l'Àustria, l'Islàndia, la Finlàndia.
• Lo psicològ britanic Adrian White, de l'universitat de Leicester, establiguèt en 2007 una mapa mondiala del bonaür basat sus cinc critèris: santat, riquesa, educacion, identitat nacionala, beutat dels païsatges.
  

En biologia

Fisiologia del bonaür

En neurosciéncias, de moleculas nomenadas « ormònas del bonaür » coma la dopamina e la serotonina contribuïrián al sentiment de bonaür, essent escampilhats dins « centres de recompança ».

Quand lo bonaür es absent, se pòt parlar de malaür, e en tèrme clinic, de depression. Los antidepressors actuals (ISRS) agisson sus la degradacion de la serotonina, entraïnant un aument de sa concentracion dins la fenda sinaptica. Amb lo temps, l'individú depressiu torna trobar un cert « bonaür », una cèrta jòia de viure.

Lo temps de reaccion de l'individú al respècte de la concentracion en serotonina (gaireben 2 setmanas) daissa a pensar que lo procediment de bonaür es fòrça mai complèxe qu'una simpla concentracion dins una sola molecula: semblariá qu'una fasa del procediment siá de natura autocatalitica.

Mai, lo bonaür intens que fan sentir de drògas coma l’eroïna, mòstra que las endorfinas endocrinas e las moleculas opiacèas o opioïdas (derivats sintetics) son, a causa de lor concentracion un factor clau regulant lo bonaür de l'individú. Los efièchs de l'eroïna per exemple son sentits pels sieus consomators coma essent Lo bonaür, absolut e intens, çò que mòstra tanben que lo bonaür, coma tot sentiment uman, demora, per la sciéncia, de simplas reaccions quimicas.

Una ereditat del bonaür?

L'idèa segon que la personnalitat es entièrament acquerida foguèt plan admesa pendent las vint derrièras annadas. Atal, foguèt mai sovent supausat que lo fach d'èsser aürós es determinat, dins una larga mesura, per l'experiéncia. Pasmens, d'estudis comparant los gèns de vertadièrs e fals bessons permetèt de metre en lutz de novèlas perspectivas. Lo resultat dels estudis suggerisson d'efièch l'existéncia d'un ligam fòrt entre le bonaür e l'eritatge genetic.

Existís naturalament fòrça factors que determinan se lo subjècte es aürós o non. D'entre eles, se destria per exemple las circonsténcias exterioras, coma lo fach d'èsser o non al caumatge. L'edat ten un ròtle determinant tanben. Pasmens, lo caractèr es un dels factors màger: un subjècte ansiós serà estatisticament mens aurós qu'un subjècte confisant dins l'avenir.

Un grop de scientifics de l'University College de Londres, de Harvard Medical School, dat l'Universitat de Califòrnia a San Diego e de l'Universitat de Zurich examinèron près de mila parelhs de bessons. Lors resultats, publicats dins un rapòrt titulat « Genes, Economics and Happiness »(gèns, economia e bonaür), acabant a la concluson que l'eritatge genetic es responsable de près d'un tèrç dels cambiadises de bonaür entre los individús.

Encara mai, lo cercaire Jan-Emmanuel De Neve de l'University College, comparèt los subjèctes s'interessant al gèn responsable de l'encodatge de la proteïna transportaira de la serotonina. La serotonina se conéis per aver una larga implicacion dins la regulacion de las umors. Lo cercaire comparèt los diferents allèls, longs e corts, dins lor produccion de transportaires de serotonina. Aparéis que los allèls mai long produson mai de transportaires de serotonina que los corts. Atal, los subjèctes avent dos allèls longs son, segon los resultats de De Neve, estatisticament mai aüroses qu'aqueles possedissen un long et un cort. Eles meteis son mai aüroses qu'aqueles portant dos allèls corts.

L'estudi d'aquel cercaires es pasmens venguda controversiat quand lo darrièr establiguèt un ligam entre la preséncia d'un cèrt tipe d'allèls e l'apartenéncia a un grop etnic. Se l'estudi d'aquel darrièr foguèt realizat pas que sus d'Americans, pasmens establiguèt que los negres americans de son estudi avián mai d'allèls longs que los blancs americans, qu'eles meteisses n'avián netament mai que los americans d'origina asiatica. Aquel resultat es en acòrdi amb d'estudis precedents, mòstrant que los Asiatics son sovent mens aüroses que çò que lor taus de riquesa podava preveire.

Los estudis son pasmens al començament e los cercaires pretendon pas aver resolgur la question del bonaür.

Vejatz tanben

Bibliografia

• Alain, Propos sur le bonheur
• Aristote, Éthique à Nicomaque
• André Comte-Sponville, Le bonheur, désespérément, Éditions Pleins feux, 2000, rééd. Librio.
• René Descartes, Les Passions de l'âme
• Bruno S. Frey et Claudia Frey Marti, Le bonheur. L'approche économique, Presses polytechniques et universitaires romandes, 2013, 150 pages ISBN: 978-2-88915-010-6.
• Gilles Guigues, La vertu en acte chez Aristote. Une sagesse propre à la vie heureuse, Paris, Éditions L'Harmattan, coll. "Ouverture philosophique", 2016. ISBN: 978-2-343-09585-1 Modèl:Présentation en ligne
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
•  {{{títol}}}. .
• Platon, Philèbe
• Épicure, Lettre à Ménécée
• Sénèque, De la brièveté de la vie
• Sénèque, De la vie bienheureuse
• Arthur Schopenhauer, L'art d'être heureux
• Sénèque, Lettres à Lucilius
• Matthieu Ricard, Plaidoyer pour le bonheur
• Vincent Cespedes, Magique étude du Bonheur (Larousse, coll. « Philosopher », 2010).
•  {{{títol}}}. 
• Alexander Schnell (dir.), Le Bonheur, coll. « Thema », Paris, Vrin, 2006 (avec les contributions de J.-F. Balaudé, E. Cattin, J.-P. Cléro, F. Fischbach, A. Gigandet, J.-Ch. Goddard, B. Himmelmann, Ch. Ramond et L. Vincenti).
•  {{{títol}}}.