Divinitats grègas primordialas

Nix, per Henri Fantin-Latour (1897).

Los Grècs ancians dispausavan de teogonias diferentas, e quitament s’aquestas presentavan de caractèrs comuns, es dificil d'arrestar una tièra calhada de divinitats primordialas o protogènas (en grèc Πρωτογενοι significant 'nascuts d’en primièr') per la mitologia grèga, aquesta lista — e lo ròtle de las dichas divinitats — variant d'una font a l'autra.

Genealogia

• Caòs seriá l'entitat primordiala generatritz de totas las deïtats grègas. Engendrèt Gaïa (la Tèrra), Erèb (las Tsornièras Sosterranas), Nix (la Nuèch), Eròs (l'Amor) e Tartar. Gaïa engendrèt a son torn Uranos (lo Cèl) e Pontos (las ondadas), e Erèba jasilhèt d Etèr (l'Aire) e Emera (la Lutz del Jorn). Segon unes autors, Erèba engendrèt aquestas doas divinitats a l'ajuda de Nix. Aquestas detz divinitats constituissiá las totas primièras formas de vida sus tèrra, e serián a l'origina del mond.
• Gaïa engendrèt enseguida los Titans amb son filh Uranos, que lo nombre varia segon los autors. Dotze Titans semblan aver marcat la mitologia grèga: Cronos, Rea, Iperion, Teia, Japèt, Mnemosina, Tèmis, Ocean, Tetis, Ceos, Febèa e Crios.
• Pontos, el, engendrèt las cinc primièras divinitats marinas: Ceto, Forcis, Taumas, Nerèa e Euribia. Aquestas divinitats marinas, coma los Titans, constituisson la primièra generacion de Titans.
• Iperion e Teia engendrèrpn a lor torn Elios (lo solelh), e Selenèa (la Luna). Japèt engendrèt Prometèu, Epimetèa, Menoetios e Atlàs. Ocean e Tetis faguèron naícer las Oceanidas e los dieus fluvis (cadun al nombre de tres mila, o sièis mila en tot).
• Ceos e Febèa engendrèron Lèto, eAsteria segon unes autors. Aquestes novèls Titans correspondon a la segonda generacion de Titans.
• Cronos e Rea engendrèron ensemble los sièis primièrs dieus Olimpians: Zèus, Èra, Poseidon, Ades, Estia e Demetèr.
• La divesa Afrodita es eissida de l'emasculacion d'Uranos per Cronos. Los rèstes del Titan divin foguèron jetats sus las ondadas per Cronos, e d’aqueste organ nasquèt Afrodita.

CAÒS

Gaïa

Erèba

Nix

Eròs

Tartar

Uranos

Pontos

Etèr

Emèra

Ceto

Forcis

Nerèa

Taumas

Euribia

Cronos

Iperion

Japèt

Tèmis

Tètis

Febèa

Rèa

Teia

Mnemosina

Crios

Oceanos

Cronos

Afrodita

Elios

Prometèu

Menoietos

Lèto

Epimetèu

Atlàs

Dieus Fluvis

Oceanids

Zèus

Èra

Poseidon

Ades

Demetèr

Estia

     Entitat primordiala

     Divintats primordialas: primièra generacion

     Divintats primordialas: segonda generacion

     Divinitats marinas primordialas

     Titanids: Primière generacion

     Titanids: Segonda generacion

     Dieus olimpians

     preséncia variabla a l’Olimp

Ligams entre las diferentas divinitats

Divinitats primordialas

Gaïa engendrèt Uranos e Pontos. Engendrèt enseguida la primièra generacion de Titans amb lo sieu filh, Uranos. Erèba, segon unes autors, auriá engendrat Etèr e Emera amb sa sòrre Nix.

Titans: primièra generacion

• Cronos emasculèt son paire Uran sus conselh de sa maire Gaïa, per prene lo poder e de liberar sos fraires e sòrres Titans qu'Uran tengava presonièrs dins lo Tartar. Après aver pres plaça sul tròn, esposèt sa sòrre Rea amb qui engendrèt los sièis primièrs Olipians. Devorèt sos cinc primièrs enfants, de paur qu’aquestes lo capviren. Rea decidiguèt alara de salvar son darrièr enfant, Zèus, e donèt a Cronos una pèira trocelhada. Aqueste vegèt pas la diferéncia e engolèt la pèra. Zèus foguèt portat en Creta, ont foguèt elevat per las ninfas del mont Ida, noirit pel lach de la cabra Amaltèa. Torna a l'edat adult, e comença la Titanomaquia, e la Gigantomaquia.
• Iperion s'uniguèt a sa sòrre Teia per metre al mond Selenèa e Elios, qu’aguèron una descendéncia nombrosa, que compren la divesa Ecata.
• Al subjècte del Titan Japèt, los autors grècs son pro divergents per la(s) companha(s).
• Ocean engendrèt amb sa sòrre Tetis los dieus fluvis e las Oceanidas.
• Ceos e sa sòrre Febèa engendrèron lèto e Asteria.

Titans: segonda generacion

• Prometèu e son fraire Epimetèu son recensats coma los creators de l'espècia umana, amb per exemple lo mite del panatòri del fuòc per Prometèu. Epimetèu esposèt Pandora, que li foguèt ofèrta per Zeus.
• Lo Titan Atlàs engendrèt las Pleïadas, las Esperidas, las Iadas e la ninfa Calipso, que se trapa dins l'Odissèa d'Omèr.
• Lèto, filha de Ceos e Febèa, s'uniguèt amb Zèus per far naícer los bessons divins Apollon e Artèmis.

Olimpians

• Zèus aguèt per companhas successivas Metis, Lèto, sas sòrres Èra e Demetèr, e una multitud de mortalas, que donaràn naissença a fòrça semidieus, coma Eracles (eissit de l'union de Zèus e d'Alcmèna) o Persèu (eissit de l'union de Danaèa e de Zèus).
• Afrodita essent eissida indirèctament d'Uran, es de fach la mai anciana divesa Olimpiana.
• La primièra generacion dels Olimpians faguèron naícer lèu una segonda generacion de dieus e divesas importants, coma Arès, Efèst, Artèmis, Apollon e Atena, o d'autres dieus e dicesass minors.

Autras fonts mitologicas

Esiòde

Article detalhat: Teogonia (Esiòde).

La mai celèbra al subjècte es de segur la Teogonia d'Esiòde, fins a que se confond sovent lo panteon primordial grèc amb aqueste donat per l'obratge. Las divinitats primièras que cita son: Caòs (Badança, Falha), seguit per Gaïa (la Tèrra), Tartar (las entralhas de la Tèrra), Eròs (lo Desir), Nix (la Nuèch) e Erèba (las sornièras), puèi per Uran (lo Cèl e la Vida), Etèr (lo Cèl superior) e Emera (lo Jorn).

Omèr

Mens coneguda, la teogonia omerica sembla considerar Ocean e Tetis coma los parents de totes los autres dieus, çò que liga lor naissença a la mar.

Alcman

Per Alcman, Tetis (la ninfa marina) es la primièra divesa que « ordona totas causas », seguit per Poros (lo camin que se dobrís), Tecmor (la borna), e Scatos (l'escur del camin).

Epimenides

Epimenid fa d'Èr (l'Aire) e de Nix (la nuèch) los dos èsser primordials, que s'unisson per enfantar Tartar. Dos Titans naicèron enseguida, qu’engendrèron un uòu que’n sortiguèt un òrdre nòu.

Tradicions orficas

La poèsia orfica fa generalament de Nix lo principi primièr. Per Aristofanes (dins los Ausèls), aparéis amb Caòs, Erèba e Tartar, puèi engendra Eròs/Fanes en pondent un uòu, qu’engendra a son torn los autres dieus.

Fonts filosoficas

Fòrça èran los filosòfs e escòlas filosoficas grègas que prepausavan las lor versions:

• Ferecid de Siros destriava tres esséncias primordialas existissent de tota eternitat: Cronos (lo Temps), Zèus e Ctonia (la Tèrra).
• Per Empèdocles, Afrodita e Arès (l'amor e la luta) èran los principis contradictòris a l'origina de la separacion de l'univèrs en quatre elements.

Nòtas e referéncias

Los autors de l'Antiquitat an cadun un vejaire diferent al subjècte de las divinitats grègas primordialas, es dificil de realizar una genealogia complèta. Sa fon màger es la Teogonia d'Esiòde.

Fonts

1. http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/hesiode/theogonie.htm
2. http://blog.univ-angers.fr/namurdamyths/2015/05/22/les-dieux/
3. http://www.etaletaculture.fr/mythologie/la-cosmogonie-grecque-le-monde-ne-sest-pas-fait-en-un-jour/
4. http://www.genealogiedesdieuxgrecs.com/Genealogie_des_Dieux_grecs/