Consonanta fricativa glotala sorda
| Numèro AFI | 146 |
|---|---|
| Codificacion | |
| Entitat (decimala) | h |
| Unicode (hex) | U+0068 |
| X-SAMPA | h |
| Kirshenbaum | h |
| Braille | ⠓ |
| Son | |
La consonanta fricativa glotala sorda, que son simbòl dins l'Alfabet Fonetic Internacional es [h], es un son consonantic pro espandit dins l'ensems de las lengas del mond. En occitan es presenta mai que mai en gascon, qu'i es generalament l'evolucion de la F latina coma es estat tanben lo cas, mens general pr'aquò, en espanhòl.
| latin | occitan gascon | espanhòl |
|---|---|---|
| FILIA | hilha | hija |
| FOLIA | huelha | hoja |
| FOCUS | huec | fuego |
Existís tanben en fonetica sintactica dins mantun parlar septentrional, e mai esporadicament en gascon o en provençal maritim, qu'i representa una realizacion particulara de -s-, subretot quand se tròba en contacte amb una consonanta velara, valent a dire [k].
| localizacion | escritura | prononciacion |
|---|---|---|
| grop consonantic | escòla | [ehˈkɔlo] |
| art. plural + nom | los còls | [luhˈkɔls] |
| fonetica sintactica | tres còls | [trehˈkɔls] |
Dins qualques parlars gascons, coma en espanhòl, aquela consonanta s'es amudida, mas de còps que i a l'anciana preséncia d'aquesta se fa notar dins l'emplec de l'article coma dins mantuna varietat d'Aran ont se ditz generalament eth huec e er òme.
La consonanta dins d'autras lengas
[modificar | modificar lo còdi][h] dins las lengas romanicas
[modificar | modificar lo còdi]Aquesta fricativa se retròba dins mantuna lenga del mond mas es pas gaire espandida dins las lengas latinas. Es absenta per exemple dels estandards de l'italian, de l'espanhòl. La trobam pr'aquò dins qualques varietats dialectalas coma l'andalós per l'espanhòl qu'i representa una prononciacion particulara de [x], e tanben en toscan per l'italian (part d'un fenomèn sonat gorgia toscana), qu'i es l'evolucion de la [k] en debuta de mot o en posicion intervocalica. Es tanben lo cas del francés, manca dins qualques interjeccions coma (ha) ha! e hop!.
La transformacion de [s] en [h] se pòt trobar tanben dins divèrsas varietats lombardas, mai que mai dins las Vals Camonica e Cavallina e mai en posicion iniciala. Dins mantuna varietat del galèc, es la [g] que se vei transformada en un son mai posterior que recep lo nom de gheada e pòt èsser prononciat coma una [h], una faringada sorda [ħ] o mai rarament [x].
Aquesta consonanta es tanben un fonèma del romanés actual. Per explicar aquesta preséncia doas teorias s'afrontan, la primièra que fa intervenir una influéncia de las lengas eslavas vesinas, e l'autra qu'invòca un substrat dacian.
[h] dins las lengas germanicas
[modificar | modificar lo còdi]Contràriament a las lengas romanicas aquesta consonanta es utilizada abondosament dins las lengas germanicas coma l'anglés o l'alemand.