Adèn
|
Adèn
عدن | |
|---|---|
 | |
| La vièlha vila d'Adèn, situada dins lo cratèri d'un volcan atudat | |
| Geografia fisica | |
| Coordenadas | 12° 46′ 25″ N, 45° 01′ 35″ E |
| Geografia politica | |
| País |  Iemèn |
| Governorat | Adèn |
| Geografia umana | |
| Populacion (?) |
990 000 ab. |
Adèn es una vila de Iemèn, situada a 170 km a l'èst de l'estrech Bab el Mandeb. Es poblada d'unes 990 000 abitants. Es tanben un pòrt natural, bastit sus un ancian site volcanic, ja utilizat pel reialme antic d'Awsan entre los sègles VII e V. La vila dona son nom al golf d'Adèn.
Etimologia[modificar | Modificar lo còdi]
Avent la meteissa etimologia qu'Edèn, Adèn vint de l'accadian edinnu, que significa «plana»[1].
Geografia[modificar | Modificar lo còdi]
Aden es compausat d'unas vilòtas:
- Cratèri, la vila portuària d'origina,
- Little Aden, la vila industriala, amb rafinariá de petròli,
- Mualla, lo pòrt modèrne,
- Tawahi, lo Steamer Point de l'epòca coloniala,
- las estations de repaus de Gold Mohur,
- Khormaksar, situada sus l'istme que liga Adèn al continent, amb entre autre las missions diplomaticas de la vila, los burèls màger de l'Universitat d'Adèn e l'aeropòrt internacional de Khormaksar, anciana basa aeriana britannica e segon mai grand aeropòrt del Iemèn.
Sul continent se situan los soscentres de Cheikh Othman, zona de l'ancian pòrt, Al-Mansora, vila planificada pels Britanics, e Madinat ash-Chaab (ancianament Madinat al-Itihad), lo site designat coma la capitala de la South Arabian Federation, ont se situan une installacion de dessalament de l'aiga de mar e de las facultats de l'Universitat d'Adèn.
La capitala de la brèva Republica democratica populare del Iemèn, fins a l'unificacion del Imèn del Nòrd e del Sud, foguèt declarar zona de liura escambi.
Istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Antiquitat[modificar | Modificar lo còdi]
La posicion estrategica del pòrt, entre l'Índia e l'Euròpa ne fa dempuèi l'Antiquitat un luòc d'escambis comercials importants, per exemple es mencionat dins Lo periple de la mar Eritrèa, jos lo ancian nom de Porto. Lo vilatge sul bòrd de mar es encara pauc desvelopat, sens fortificacion, una illa mai qu'una peninsula.
Las civilizacions preïslamicas, los reialme imiaritas o sabèu benlèu bastiguèron de torres de gaita, mas ne demora pas ca de rèstes de fortificacion.
Segurament qu'es l'antica Eudaemon (aürosa).
Edat Mejana[modificar | Modificar lo còdi]
Los istorians arabs Ibn al Mojawir e Abo Makhramah atribuisson la primièra fortificacion d'Adèn a Beni Zuree'a, e Muhammad Sultan Azim Qamarbandi Naqsh, Tarikh ul-Yemen. L'objectiu sembla aver èsser doble: empachar l'accès de la fòrças ostilas, manténir las rendas contrarotlant la circulacion de las mèrças e en empachant la contrabanda. La forma originala pareis relativament fèble. Après 1175, la reconstruccion es mai solida e la vila populària atrach los marins e mèrças d'Egipte, de Sind, d'Africa e quitament de China.
Zheng He, dins son expedicion de 1413-1415, visita la region.
En 1421, l'emperaire chinés Zhu Di, de la dinastia Ming, envia dos grands emissaris, lo Grand Eunuc Li Xing e lo Grand Eunuc e amiral Zhou Man de Zheng He encargat de transmetre un edicte imperial, amb don de capèl e de raubas, al rei d'Adèn. Los enviats, a bòrd de tres naus encargadas de tresaurs, de'n van de Sumatra per Adèn. Aquel eveniment es mencionat dins lo libreYing-yai Sheng-lan per Ma Huan, qu'acompanha l'enviat imperial[2].
Adèn foguèt ocupada pels Portugeses entre 1513-1538 e 1547-1548. Foguèt governada per l'Empèri Otoman entre 1538-1547 e fins a 1645. Après la dominacion otomana, es governada pel Sultanat de Lahej
La vila, donada pel sultan Muhsin bin Fadi, intègra l'Empèri colonial britanic en 1838 per i ocupar una posicion centrala entre le canal de Suèz, Zanzibar e Bombai fins a l'independéncia de la Republica Populara del Iemèn del Sud.
Dominacion britanica 1838-1963[modificar | Modificar lo còdi]
Adèn, a l'epòca, es encara un vilatjòt amb una populacion de 600 Arabs, de Somalians, de Josieus e d'Indians - lotjats totes dins de cabanons de canavèras o sus de trenas mejans des roïnas, remembrant una epòca desapareguda de riquesa e astrada. Haines estima que pòt venir un grand centre comercial e aquela prevision venguèt veraia: lo periòde britanic n'en faguèt un dels pòrts mai provesit del mond.
En 1838, lo Sultan Muhsin bin Fadl de l'Estat mejancièr de Lahej dina 194 km2 (75 milas carrats), amb Adèn, a l'Empèri britanic. Lo 19 de genièr de 1839, la British East India Company desbarca las Royal Marines a Adèn, per ocupar lo territòri e arrestar las atacas de piratas contra l'expedicion britanica en Índia. Lo pòrt se trapa gaireben a egala distança del Canal de Suèz, de Bombay e de Zanzibar, totas regions alra jos influéncia britanica.
Adèn foguèt un magazin e una estapa pels marins dins lo mond antic, permetent de tornar prene manjar e aiga. A la mitat del sègle XIX, venguèt necessari de fornir tanben lo carbon et l'aiga de caudièras de vapor. Adèn bastís alara una estacion de carbon a Steamer-Point.
La populacion creis: 6 000 en 1839, 15 000 en 1842, 17 000 en 1856, 19 289 en 1872, 34 860 en 1889 (e 35 932 en amb la garnison de Perim).
Sa situacion goegrafica es utilizada per la contrabanda d'armas, activitat espandida dins lo golf d'Adèn e en Somalia e contra que le govèrn britanic s'engatja en 1909 als costats de la França e de l'Itàlia[3].
Fins a 1937, l'establiment d'Adèn es gerit coma una partida del Raj britanic. Son territòri d'origina es agrandit en 1857 de 13 km2 amb l'illa de Perim, en 1868 de 73 km2 amb l'archipèl de las Khuriya Muriya e en 1915 de 108 km2 amb l'illa de Kamaran.
En 1937, son estatut es modificat, l'establiment es desligat administrativament de l'Índia e ven la colonia d'Adèn, una Crown colony britanica. Lo cambiament de govèrn provòca lo cambiament de las unitats monetàrias, la ropia venon shillings de l'Africa de l'Èst. Lo rèire país d'Adèn e l'Hadramaot son tanben mens ligats a la Grand Bretanha, puèi lo Protectorat d'Adèn es supervizat quitament d'empièi Adèn.
En decembre de 1947 se debana le Pogròm d'Adèn contra los josieus de la vila. 82 josieus foguèron assassinats, d'escòlas incendiadas e mai de 100 comèrcis pilhats pendent aquelas susmautas antisemitas. L'origina de las violéncias s'explica per una cauma generala de tres jorns e una manifestacion dels abitants per contestar lo vòte de l'Organizacion de las Nacions Unidas sul plan de partage de la Palestine[4].
Après la pèrda del Canal de Suèz en 1956, Adèn ven la basa màger de la region pels Britanics.
Adèn envia una equipa als Jòcs de l'Empèri britanic e del Commonwealth de 1962 a Perth en Austràlia.
Little Aden 1955-1967[modificar | Modificar lo còdi]
Little Aden foguèt sempre dominat per la rafineriá de petròli, bastida per British Petroleum. Little Aden èra plan coneguda dels marins per son pòrt petrolièr, amb una mission d'acuèlh, près de la BP d'Adèn. Las zonas d'ostalariá pel personal de la rafineriá son coneguts jols noms d'origina arabi de Bureika e Ghadir.
Bureika consistís subretot en dormitòris, lotjaments de fusta bastits per aculhir los milièrs d'ómes importats per bastir la rafineriá, mai tard venent de lotjaments familhals.
Ghadir housing es bastit en pèira, subretot de la peirièras localas de granit. Fòrça d'aquelas lotjaments existisson e son ocupats pels mai rics abitants de Big Aden.
A Little Aden i a tanben fòrça vilatges tipics de pescadors, coma Ghadir e ses casièrs per lambrans.
Abans l'independéncia: 1963-1967[modificar | Modificar lo còdi]
Per estabilizar Adèn e lo Protectorat d'Adèn e los aparar de las envejas egipcianas, sostengudas per lo Imèn del nòrd, leo Britanics ensajan d'unir los Estats destriats de la region preparant lor independéncia.
Lo 18 de genièr de 1963, la colonia d'Adèn es incorporada dins la Federacion dels emirats arabs del Sud contra la volontat del Imèn del nòrd, comunista, que revendica la vila e lo sud del Imèn. La populacion de la vila, l'Estat d'Adèn, e la Federacion son nomenats Federacion d'Arabia del Sud (FSA).
Una susmauta contra la dominacion britanica, Aden Emergency, comença per una ataca a la granada pel Front de liberacion nacionala (FLN), comunista, contra lo Naut Comissari britanic, lo 10 de decembre de 1963, tuant una persona e ne nafrant cinquanta. L'estat d'urgéncia es instaurat.
En 1964, la Grand Bretanha anoncia son intencion de donar l'independéncia a la FSA en 1968, l'armada britanica demorant a Adèn. La situacion securitària ven pièger: FLN e FLOSY (Front per la Liberacion del Sud Iemèn Ocupat) rivalizan.
En genièr de 1967, de susmautas de massa se debanèron entre FLN e FLOSY, dins lo vièlh quartièr arab d'Adèn vila, fins a la miègfebrièr, malgrat l'intervencion de las tropas britanicas. Pendent aquel periòde, se debanan tan d'atacas contra las tropas britanicas per las doas partidas qu'entre elas.
Lo 22 de novembre de 1966 una bomba faguèt espetar en vol un Douglas DC-3 de la companhiá Aden Airways. I aguèt pas cap de subrevivent d'entre lo 30 passatgièrs e membres de l'equipatge[5]. Lo 30 de junh de 1967, un segond avion Vickers Viscount en reparacion sus l'aeropòrt internacional d'Adèn, foguèt destruit al sol sens far de victima[6],[7].
Lo 30 de novembre de 1967, los Britanics se retiran fin finala, daissant Adèn e lo rèste de la FSA jol contraròtle del FLN. Los Royal Marines, las primièras tropas britanicas a s'installar a Adèn en 1839, son las derrièra de partir.
Independéncia: 1967-1975[modificar | Modificar lo còdi]
Adèn ven la capitala de la novèla Republica populara del Iemèn del Sud, renomenada Republica democratica populara del Iemèn en 1970. Amb l'unificacion del nòrd e del sud del Iemèn en 1990, Adèn es pas mai la capitala, mas demora la capitala del governorat d'Adèn, que cobrís una superfícia semblabla a aquela de la colonia d'Adèn.
Istòria recenta[modificar | Modificar lo còdi]
Pendent lo desviament d'avion del Vol 181 Lufthansa, comencèt lo 13 d'octobre de 1977, Adèn es l'abans darrièr arrèst previst pels piratas de l'aire. Lo govèrn rebuta tota interaccion amb los raubaires, la pista es blocada. Avent de carburant sonque per 20 minutas, lo pilòte es forçat a d'atterrir a costat de la pista dins lo sable.
Lo 29 de decembre de 1992, Al-Qaïda mèna sa primièra ataca terrorista coneguda a Adèn, lo bombardament de l'ostalaria Gold Mohur (/ ˌ ɡoʊld mɔər /), ont los militars americans abitualament demoran sus la rota de la Somalia per l'operacion Restore Hope. Un Iemenita e un torista austriac morís dins l'ataca.
Adèn es brevament al centre de la Republica democratica del Iemèn secessionista, del 21 de mai a 7 de julhet de 1994.
Lo 3 de genièr de 2000, los membres d'Al-Qaïda ensajan d'atacar un destroièr american lança missils de Classe Arleigh Burke The Sullivans (DDG-68). Mas la nau transportant los explosius, subrecargada s'enfonza abans d'aprochar sa cibla.
Lo 12 d'octòbre de 2000, Al-Quaïda recomença lo meteis contra lo destroièr DDG-67 Cole, alara dins lo pòrt d'Adèn. Aquel còp capita e fa un trauc de 10 m2 dins la còca e fa mòrt de 17 marins e ne nafra 50 autres. En mai dels 2 terroristas.
En febrièr de 2015, pendent la guèrra civila e la fugida del president Abd Rabbo Mansour Hadi cap a aquela vila, Adèn ven capitala de facto[8].
Es tanben lo teatre de la batalha d'Adèn de març a julhet de 2015.
Lo 6 de decembre de 2015, Jaafar Mohammed Saad, governaire d'Adèn dempuèi lo 9 d'octobre precedent, es tuat dins un atemptat a la veitura explosiva revendicada per Daech, que cerca a sièire son empresa sul país dins un contèxte de guèrra civila entre Houthis e leialistas[9].
Lo 9 de decembre de 2015 d'òme armats fan espetar una glèisa que data de l’epòca britanica. Al començament de 2016, de terroristas prenon la glèisa de la Santa Familha d'Adèn. Quatre religiosas missionàrias de la Caritatat e dotze personas son assassinadas dins una ataca lo 4 de març de 2016[10].
Economia[modificar | Modificar lo còdi]
Adèn possedís un aeropòrt internacional (code AITA : ADE).
La gestion del pòrt es concedida dempuèi lo 1èr de novembre de 2008 a DP World Aden, coentrepresa entre Dubai Ports World e Yemen Gulf of Aden Port Corporation, amb per mission de gerir e developar lo terminal de contenedors.
Tawahi[modificar | Modificar lo còdi]
Tawahi (arabi: التواهي) es un quartièr d'Adèn. Pendent lo periòde coloniala britanica, aquel districte se desvolpèt. Lo quartièr compren tanben lo "Steamer Point", un pòrt colonial per las naus de passatgièrs e de naus cistèrnas. Uèi encara, las ostelarias mai toristicas e son concentradas.
Krater[modificar | Modificar lo còdi]
Cratèri, o Kraytar, (arabi: كريتر), es lo nom oficiós d'un cratèri de volcan atudat situat dins aquel quartièr d'Adèn. Son nom officiel es Seera, lo district de Sirah, (arabei: صيرة). Aquela partida de la vila abriga près de 70 000 abitants.
Transpòrts[modificar | Modificar lo còdi]
La vila es desservida per l'Aeropòrt internacional d'Adèn a 9,5 quilomètres del centre.
Culture[modificar | Modificar lo còdi]
A causa de son long periòde de colonizacion Britanic, Adèn es la vila e metropòli mai Anglofòna de la peninsula Arabica. En 1985, 15 % de la populacion de la vila d'Adèn parlava Anglés en segonda lenga.
Aden en literatura[modificar | Modificar lo còdi]
Arthur Rimbaud i demorèt a partir de 1880 après sa partença de França.
Legendas[modificar | Modificar lo còdi]
L'ocupacion umana vendriá del deluvi. Caín e Abèl serián enterrats endacòm dins la vila.
Personalitats[modificar | Modificar lo còdi]
- Mukesh Ambani, entreprenaire indian
- Antonin Besse (1877-1951), òme d'afar francés
- Eddie Izzard, comedian britanic
- Claude Moraes, parlamentari europèi britanic
- Arthur Rimbaud[11] (1854-1891), poèta puèi comerçant e explorator francés
Inerés toristica[modificar | Modificar lo còdi]
- Las cistèrnas de Tawila - Ancian sistèma de culhidas d'aigas a l'interior du cratèri, constituit d'un malhum de canals e de 18 cistèrnas.
- La fortalesa de Sira (sègle XI)
- Lo minaret d'Adèn
- Lo palai del Sultanat de Lahej (Musèu nacional)
- Lo musèu militar d'Adèn
- L'ostal d'Arthur Rimbaud
- Los barris del djebel Hadid e del djebel Shamsan
- Las còstas d'Adèn e Little Aden
- La mosqueta Al-Aidaroos
- Lo temple zoroastrian
- Las glèisas britanicas istoricas
- Lo terminal dels paquebòts a « Steamer Point »
- La « punta de l'elefant » a Gold Mohur
Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]
Liens externes[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑
- ↑ Ma Huan : Ying-yai sheng-lan, «The overall survey of the ocean's shores » (1433)
- ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6456477b Journal officiel du 2 mai 1909 - Gallica
- ↑ Reuters, « Rioting in Yemen », The Age, 8 décembre 1947 https://news.google.com/newspapers?nid=1300&dat=19471208&id=vcVVAAAAIBAJ&sjid=I8QDAAAAIBAJ&pg=3238,5912301&hl=fr
- ↑
- ↑
- ↑ Photo of burnt out aircraft
- ↑ http://www.lepoint.fr/monde/le-yemen-ecartele-entre-deux-capitales-aden-et-sanaa-26-02-2015-1908310_24.php
- ↑ http://www.leparisien.fr/international/yemen-le-gouverneur-d-aden-tue-daech-revendique-l-attentat-06-12-2015-5344041.php
- ↑ Quatre sœurs assassinées
- ↑ Sur le séjour de Rimbaud à Aden et ses activités commerciales voir : Jean-Jacques Lefrère, Arthur Rimbaud, Fayard 2001, pp. 791-841 ; également Salah Stétié, "Rimbaud d'Aden", dans En un Lieu de brûlure, Robert Laffont, 2009, pp. 443-458.
