Pàmias
|
Vila d'Occitània | 
|
|
Pàmias
Pamiers | ||
|---|---|---|
 | ||
| Vista de la vila vièlha, a partir del cementèri de Sant Joan de Pàmias. | ||
| ||
| ||
| Geografia fisica | ||
| ||
| Coordenadas | 43° 07′ 03″ N, 1° 36′ 42″ E | |
| Superfícia | 45,85 km² | |
| Altituds · Maximala · Mejana · Minimala |
473 m 295 m 256 m | |
| Geografia politica | ||
| País |  LengadòcPaís de Fois  | |
| Parçan | Agarnagués | |
| Estat |  França | |
| Region 76 |
Occitània | |
| Departament 9 |
Arièja  | |
| Arrondiment 092 |
Arrondiment de Pàmias (capluòc) | |
| Canton 0999 |
Canton de Pàmias-Èst, Canton de Pàmias-Oèst | |
| Intercom 240900407 |
Comunautat d'aglomeracion del País de Pàmias | |
| Cònsol | André Trigano (2014-2020) | |
| Geografia umana | ||
| Populacion Populacion totala (2018) |
15 603 ab.  16 078 ab. | |
| Autras informacions | ||
| Gentilici | Appaméens / Appaméennes (en francés) | |
| Còde postal | 09100 | |
| Còde INSEE | 09225 | |
Pàmias (en francés Pamiers) es la vila principala del parçan d'Agarnagués dins lo País de Fois en Lengadòc. Administrativament se situa dins lo departament francés d'Arièja e la region d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Situacion e vias de comunicacion
[modificar | Modificar lo còdi]Pàmias es situada dins la plana de la Bassa Arièja, a qualques 64 quilomètres al sud de Tolosa, 20 quilomètres al nòrd de Fois, 70 quilomètres a l'oèst de Carcassona e a 93 quilomètres a l'èst de Sent Gaudenç. Es travesada per la linha de camin de fèrre de la SNCF que i a entre Tolosa e la Tor de Carol, amb una gara a Pàmias. Tanben la travesa l'autostrada A66 (Vilafranca de Lauragués- Pàmias) e la rota nacionala RN20 (Paris-Espanha). La vila es un centre important de comunicacions entre lo país bas tolosan e la val de la nauta Arièja. La vila seguís lo cors del riu Arièja, d'ont derivan los canals que tancan lo centre istoric (inscrits après julhet 1999 en la lista de monuments istorics).
Clima
[modificar | Modificar lo còdi]Pàmias a un clima que resulta d'una barreja entre lo clima oceanic e lo clima montanhòl. Los ivèrns son doces, fresques e pluvioses (neva en genièr). Los estius son doces e sovent sècs. En mai, pendent l'autom e la prima, los auratges pòdon èsser nombroses acompanhats de granissa. Los vents que bufan sus la vila son de vents d'oèst, doces e umids, que pòrtan la nèu e la pluèja, mentre que lo vent d'autan, sèc e caud, pòrta pulèu de periòdes de temps suau.
Urbanisme
[modificar | Modificar lo còdi]Distàncias quilometricas:
.Andòrra la Vièlha : 117 km .Bordèu : 302 km .Carcassona : 70 km .Fois : 20 km .Montpelhièr : 213 km .Sent Gaudenç : 93 km .Sent Gironç : 53 km .París : 725 km .Tolosa : 64 km
Toponimia
[modificar | Modificar lo còdi]L'origina del nòm de Pàmias ès controvertit. Qualqu'ns pensan que aquest nòm viendriá de pam, una unitat de mesura utilizada en lo país. Los naus abitants de la vila podien aver aital tèrras gratuïtas mesuradas en pams o pamez.
Malgrat aquò, l'esplication mès espandida ès la que parla del comde Roger II de Fois que, en venir de la primièra crosada, aviá visitat la region d'Apameia, en Siria. Com erá costum lo nòm del castèl e de las sieunas dependéncias foguèt donques per aquests faits d'armas : Castrum Appamiae. Progessivament, aquest nòm auriá donat nòm a la vila. Aquesta ipotesi sembla estar emparada per lo gentilici dels abitants de la vila (Apameians).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La fondacion de la vila
La preséncia romana es confirmada per la descobèrta de monedas (a la plaça del Mercadal, ont i a una catedrala) e per una estatua de bronze de Mercuri plan ben conservada al cementèri de Sant Joan. La preséncia romana a Pàmias se pòt far remontar fins al sègle IIIen abans de J. C. En 1963 se descorbiguèt una urna funerària datada entre los ans -50 e -30 abans de J.C. (1)
D'unes pensan que sa fondacion es pus anciana. La situacion geografica, ideala per gaitar ( lo lòc es de bon defendre), las comunicacions ( lòc de pas entre Atlantic e Mediterranèa) e la cultura agrària (tèrra fertila e aiga disponibla en quantitat ) semblan confirmar tanben aquestas assercions.
La descobèrta d'un sarcofag paleocrestian (2) del sègle Ven, al Mas de Sant Antonin permet de veire que lo crestianisme s'èra ja implantat dins la region en aquela epòca. Alavetz, èra sos lo contraròtle dels visigòts e mès precisament, de Teodoric Ièr. Lo primièr nom de l'aglomeracion, Fredélas, vendriá del nom de son dirigent de l'epòca.
La vila de Pamiás après Sant Antonin
Sant Antonin (3), filh de Teodoric, e convertit al catolicisme, evangeliguèt la region. Foguèt martirizat en 506 per los visigòts qu'èran encara arrians.
Un santuari foguèt bastit per aculhir las reliquias del Sant. Aquest lòc èra anterior a 961, data del primièr document escrich que dispausèm sus l'istòria de la vila. Foguèt remplaçat pauc a pauc per una abadiá sus l'auta riba e prenguèt lo nom de Sant Antonin après lo desplaçament de las reliquias en 987 pr'amor que i aviá perilh d'inondacions, coma o indica un document.
En 1111 la vila es oficialament fondada per lo comte Rogièr II de Fois e Isarn, l'abat de San Antonin: se bastiguèt un castèl ( uèi destruch) sus lo puèg del castellar: lo Castrum Appamiae. Lo comte l'auriá apelat atal per remembrar sos faits d'armas pendent la Primièra Crosada dins la vila siriana d'Apameia. Una glèsia foguèt tanben bastida aus pès d'aqueste castèl ( Nòstra Dòna del Mercadal) ont uèi se trapa la catedrala.
Pendent los sègles XIIen e XIIIen, una vila en plen vam mercès a la religion
Pendent lo sègle XIIen la vila se desvolopèt plan maugrat la crisi del catarisme. Pàmias èra alavetz un nuclèu de l'ortodoxia. En 1207 al castèl de Pàmias (uèi destruch) se debanèt lo Colloqui de Pàmias, darrièr rescontre entre los catars e la glèisa catolica abans de la crosada dels albigeses.
Lo Papa Bonifaci VIIIen recompensèt la fiselitat de la vila en fasent de Pàmias un evescat en 1295. Alavetz, l'abat de Sant Antonin, Bernat Saisset, foguèt fait evesque. Aqueste foguèt lo principal intermediari al costat de Felip lo Bèl per lo conflicte de 1296 e l'abadiá foguèt enauçada al reng de catedrala.
A partir d'aquí, la vila s'enriquiguèt mercès a la religion. Nombroses òrdres (fins a quinze desparièrs) s'implantèron a Pàmias. Aquestes òrdres religioses en mai de sa mission evangelica, desvolopèron tanben l'ensenhament, en particular, los dominicans, mès tanben los franciscans e los carmelitas. De per lo nombre de convents, Pàmias èra al meteis reng que que Tolosa, Bordèu o París medeis. Vaquí los pus significatius:
Los dominicans
La primièra mencion dels Dominicans o Fraires Pescadors data del 16 de decembre de 1269. Lo sieu convent èra plaçat sus l'actual ostal de las òbras del diocesi, per la carrièra dels Jacobins, abans apelada dels predicadors (carrièra dels Pescadors), senhal de la sieuna preséncia.
Los franciscans
Los franciscans (tanben apelats Fraires Menors o Cordelièrs) s'instalèron en 1269 al barri de L'estanh. La Torre dels cordelièrs aital o confirma.
Òrdre del Carmel
Los carmelitas s'establiguèron en 1311 per la riba del canal, carrièra dels Escossièrs, e los carmelitas fondèron un convent en 1648. Aqueste e la capèla que ne depend son encara present uèi mas las sòrres carmelitas, pauc nombrosas, daissèron Pàmias en 2008. Foguèt lo darrièr òrdre religiós present a Pàmias.
Los agustins
Los agustins son present ja en 1315 al barri de L'Olmet. Sonque ne demòra uèi la torre dels agustins, arroinada, traça benlèu, del mur de clausura del convent.
Las clarissas
Las clarissas (menors) plaçadas sos l'obediencia de Sant Francesc demorèron dempuèi 1328 a la carrièra Majora (uèi carrièra de Gabriel -Pèri) prèp de la carrièra de Santa Clara.
Autres òrdres religioses
A Pàmias se trapa tanben la preséncia d'autres òrdres religioses coma los Beguins (1358) e las Beguinas( 1327), los espitalièrs, los jesuitas, etc
La radiacion de Pàmias pendent lo sègle XVen
Pendent lo sègle XVen e maugrat lo relatiu alunhament de la zona de produccion, es en Pàmias on s'estima cada an la dòsi de pastèl necessària per tintar correctament los lençòls. La vila es un pauc lo centre d'ensag del pastèl meridional.
Las tormentas del sègle XVIen
Pendent lo sègle XVIen la vila de Pàmias a d'encarar las malautiás e las guèrras.
En 1521 una epidemia de pèsta s'abat sus la vila e i demorarà tres ans. Dos terçes dels abitants daissèron Pàmias e la populacion que demorèt s'i embarrèt tancant las barrièras de cada barri. Los empestats seràn abandonats dins las glèisas, plaçadas alavetz fòra de la vila, e l'economia arriba a un punt mòrt. En 1527 e 1528 las pluèjas contunhas destruiràn las recòltas de blat e una epidemia tornarà atacar la vila. Una nòva epidemia de pèsta farà mai de 3000 mòrts en 1563.
Mas lo flagèl pus grand foguèt sens cap dobte las guèrras de religion. Foguèron fòrça destuctrises e la vila ne patiguèt plan. En junh de 1576 las desparièras glèisas foguèron arroinadas (levat los campanièrs qu'èran utilizats coma torres de defensa) e l'abadiá tanben. Las reliquias de San Antonin que demoravan en Pàmias foguèron cremadas. En mars de 1628 lo Prince de Condé ajudat pels paisans del País de Pàmias prenguèron e devastèron la vila, après la presa en armas dels protestants, qu'avian sonat Enric III de Rohan en ajuda. Los 200 principals uganauds foguèron penjats o enviats a las galèras (4). Los abitants avián salvat sa vida mas sos bens foguèron raubats per lo Prince de Condé (5).
Pr'aquò las clarors de la Renaissença arribaràn a Pàmias amb l'ajuda de sos evesques. Bernard de Lordat (1453-1547) imprimiguèt un libre a Pàmias en 1522 amassant dos tèxtes de Baptista de Mantua. De mai, en 1526, Pàmias se ganharà l'Universitat creada per Enric II de Navarra.
La reconstruccion de la vila pendent los sègles XVIIen e XVIIIen
L'evesque Enric Espònda, grand umanista, ensagèt malgrat pauques mejans, d'enauçar la qualitat culturala de son diocèsi. Farà rebastir los bastiments religioses e favorisarà lo retorn de las congregacions religiosas.
Après, sos la direccion dels grands evesques Francés de Caulet al sègle XVIIen o Joan Baptista Verthamon al sègle XVIIIen, d'importantas bastisons seràn entamenadas; glèisas, palais episcopal (l'ostal de la comuna actual ), presidial (actual palais de justicia), seminaris (los actuals licèus de Castella e de los Jacobins).
La revolucion
Pendent la revolucion Pàmias siguet un lòc de tensions extremas. Lo fuòc revolucionari de los pamiencs marcha pas plan amb lo sèti episcopal de la vila. Aquesta perdrà aquest sèti e tanben lo sieu presidial. Lo presidial, actual palais de justicia, veirá com las flors de lis de la sieuna façada seran retiradas.
La revolucion tanben finirá damb la devocion de Sant Antonin.
L'edat de la Metallurgia
Pendent lo sègle XIXn la industria que neish será lo principal factor de desvolopament. En 1817 será creada la Fabrica Metallurgica de Pàmias, motor de la vila. Encara uèi aquesta fabrica dona trabalh a plan de pamiencs e ariegeses.
Pàmias en l'edat post-industrial
La vila "porta d'intrada a l'Arieja" es uei en plena expansion. Aquest renaishement a com a factors importants la dubertura en 2002 de la via rapida A66, lo creishement economic (zonas industrialas e comercialas en construccion ) en la proximitat de Tolosa e, de mai, a la vida del lòc: campanha e montanha pròches mès tanben proximitat de servicis.
Populacion e societat
[modificar | Modificar lo còdi]En 2012 la comuna aviá 15.483 abitants.L'evolucion del nombre d'abitants ès conegut a travèrs del recensament de la populacion efectuat en la comuna des de 1793. Pendent lo sègle XXI las comunas de 10.000 abitants son fachas cada an a travèrs d'una enquesta. Las autras comunas fan aquest recensament cada cinc ans.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]Aira de Pàmias
Banlèga: 17.379 abitants (Pàmias, Sant-Joan-de-Falga)
Mièja Corona: 21.799 abitants (Pàmias, sant-Joan-de-falga, la Tor-de-Crieu. Vernhòla) en 2006.
Ensenhament
[modificar | Modificar lo còdi]· Ensenhament public de primièr grad: escòla maternal de la Condaminas, escòla elemental de Cazalé, escòla maternal e elemental de Carmes e del Pont-Nou, escòla maternal e elemental de Lestang, escòla maternal Gabriel-Fauré, escòla elemental de las Canonjas.
· Ensenhament privat de primièr grad: escòla maternal e elemental Calandreta del País de Pàmias, escòla elemental e maternal Joana d'Arc, escòla elemental e maternal Joan 23, institucion Notre-dame, maternal e primaria,
· Ensenhament public segondari: collegi Pierre Bayle, collegi Joseph- Paul Rambaud, liceu polivalent de lo Castella, Liceu agricola (LEGTA), liceu d'ensenhament adaptat (EREA), liceu professional Irenée-Cros.
· Ensenhament privat segondari : collegi Joan 23, institucion Notre-dame (collegi e liceu), liceu professional dels Jacobins.
· Formacion Post-Bac: BTS fòrça de venda e accion comerciala (liceu de Castella), institut de formacion d'infirmièrs.
Cultura e Patrimoni
[modificar | Modificar lo còdi]L'arquitectura, d'estil tolosan, ès de teula vermelha, includint la morena, material transportat de per tota l'Arièja. La majoritat dels edificis istorics son daus sègles XVII e XVIII.
Catedrala de Sant-Antonin
[modificar | Modificar lo còdi]Bastida pendent lo sègle XVII. Façada e esculturas del sègle XII. Lo mòble de l'organ ès del sègle XVIII.
Glèisa Nòstra-Dona-Del-Camp
[modificar | Modificar lo còdi]La Glèisa Nòstra-Dona-del-camp tien lo sieu nòm per la sieua situacion geografica, fora dels murs de la vila. Si lo bastiment de la glèisa ès del sègle XIV includint lo bastiment de l'estonanta façada en teula. Aquesta façada ès la sola part que subreviurá après la destruccion de la glèisa pels huguenots en 1577. La glèisa que coneissem uèi ès del sègle XVII.
Lo portal, classat, foguèt rebastit identic en 1870. Divèrses telas, dels sègles XVII e XVIII son classades.
La glèisa tien un organ bastit en 1860 per Emile Poirier e Nicolas Lieberknecht. A estat classada com un monument istoric per la sieuna part instrumentala. Foguèt restaurada en 2004.
Om i troba tanben un carillon amb 21 campanas.
Lo Carmel
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Carmel foguèt fondat en 1648 per las sòrs de la òrdre de Santa Teresa d'Avila, que abans erán, en Aush e que s'intallèron en Pàmias en 1648 e los edificis claustrals son de la fin d'aquest sègle. Lo convent ès encarara propietat de las religiosas e pr'aquò normalment se poden pas veire los magnifics fustatges del sègle XVIII. Aquestas fustas fogueron acaminadas per flotacion mercès au marquès de Gudanas, la filla del qual erá religiosa en lo convent de Pàmias de 1707 a 1784.
La construccion de la capella comencèt en 1704 e demorarà mès d'un sègle per fauta de medis. Foguèt plan ben entretenguda per las sòrs carmelitas.
L'amainatjament ès original e reprén l'idea d'una ascension mistica, la dintrada au cèu, situat en naut d'un escalièr de marbre.
A l'exterior i a una tor aperada tor de l'evesque bastida en 1285 per òrdre del comte de Fois Rogièr-bernard III après que s'aguèt establit en la vila per fòrça. Voliá aital marcar lo sieu poder pr'amor que lo rei Felip IV de França e Bernard Saisset (alavetz evesque de Pàmias) erán familha.
Fin finala, Guy III de Lévis, senhor de Mirapeis atribuís aquesta tor a l'evesque e pr'aquò lo sieu nòm, decission confirmada per lo Papa Bonifaci VIII lo 17 de febrièr de 1299. A la fin del sègle XVII la tor será cedida a las carmelitas. D'aquesta tor sonque se pòt admirar tres finestras romanicas obstrusidas per una construccion facha en 1967. Los murs ancians tanben tombèron en tèrra.
L'edifici del Carmel foguèt utilizat com a preson jos l'inquisicion e pendent la revolucion.
Après 360 ans d'ocupacion (dememst 1901 e 1917 foguèt pas ocupada) los darrièrs carmelitas deissaron Pàmias per Luson en 2008. Des d'alavetz que i a pas cap òrdre religiós mès en la vila.
La Tor dels Cordelièrs
[modificar | Modificar lo còdi]Foguèt quilhada en 1512. Erá egala que la dels Cordelièrs de Tolosa, amb un campanari octogonal e dos estatges. Tanben i aviá una glèsia abans del sègle XIV mès foguet destrucha per los reformats en 1562. Maugrat que compdava amb una reconstruccion modesta non s'escapèt pas a la Revolucion. Sonque la tor ès lo testimòni que'n demora uèi d'aquest ancian edifici.
L'Hotel de la Vila
[modificar | Modificar lo còdi]L'Hotel de la Vila de Pàmias tien mès de 200 ans d'istòria. Los edificis del Grand Seminari de l'Evescat passèron a èsser propietat de l'Estat en 1811. En 1822 la comuna de Pàmias retornèt a l'Evescat aquests edificis. En 1843 erán roïnoses, tant que lo ministre dels cultes donguèt l'òrdre de reconstruir-los e tanben far-los mès grans. La Catedrala tanben se'n beneficièt.
En 1907 e après la desseparacion de la Glèisa e l'Estat, lo Palais episcopal de l'Evescat foguèt vendut al Departament de l'Arièja.
En 1913 la Vila de Pàmias erá la propietaria de l'ancian seminari. En 1920 la Banca de França comprèt per una valor set còps mès nauta lo seminari, mès en 1975 la Vila de Pàmias tornèt a pagar 1,25 milions de francs per aquest edifici. Lo nau Hotel de la Vila dubriguèt las sieunas pòrtas en 1980.
L'Abadiá de Cailloup
[modificar | Modificar lo còdi]L'Abadiá de Cailloup, tanben aperada Mas-Velh, ès una capella romanica construïda pendent la primièra mieitat del sègle XII. Uèi es restaurada e a sigut classada com a monument istoric en 1992.
Lo Palais de Justicia
[modificar | Modificar lo còdi]Començat en 1665, lo Tribunal de Primièra Instancia foguèt reconstruït rapidament en 1777.
Lo Liceu de Castella
[modificar | Modificar lo còdi]Pendent lo sègle XVIII aquest edifici erá un ancian seminari mès uèi és un liceu. Foguèt construït per Francesc de Caulet, evesque de la vila. En 1998 s'i construssís un tercèr estatge.
La Tor de la Moneda
[modificar | Modificar lo còdi]Erá la tor de garda d'un talher de monedas creat en 1419 per Joan I. Aquest talher finiguèt la sieuna activitat en 1422 per òrdre de Carles VII. Pendent lo sègle XVI tornèt a trabalhar amb monedas pr'amor que lo talher de Tolosa foguèt mudat a Pàmias. En 1596 l'Hotel de las Monedas de Tolosa dubriguèt un autre còp las sieunas pòrtas.
La Pòrta del Nerviau
[modificar | Modificar lo còdi]Ès lo darrièr testimòni dels murs que desseparavan los barris de Couserans e del Mercadal. La darrièra construccion d'aquesta pòrta foguèt facha pendent lo sègle XV.
Los canals
[modificar | Modificar lo còdi]Los canals que i a a l'entorn de l'anciana vila son monuments istorics des de 1999. Pendent lo sègle XI tenion divèrses molins
Patrimoni environamental
[modificar | Modificar lo còdi]La vila amb dus canals tien una populacion relativament importanta. Pàmias tanben tien un parc plan polit amb arbres pluricentenaris.
Gastronomia
[modificar | Modificar lo còdi]En la Vall de l'Arièja s'i fa una mongeta particolar qeu s'apera mongeta de Pàmias. Ès una petita mongeta tomnda que soguèt, amb lo temps, suplantada per lo lingot. Qualqu'ns passionats crearon una confrariá e espandiron un autre còp lo sieu gust. Uèi que se pòt apreciar lo sieu bon gust plan delicat en la mongetada, lo cassolet local.
Inscripcions
[modificar | Modificar lo còdi]A Pàmias i a doas inscripcions celebras:
· Incolumen sic me fata reservant ( Los destins me gardan tanben san e salve).
· Que ma feyt me gardo.
Administracion
[modificar | Modificar lo còdi]Personalitats de Pàmias
[modificar | Modificar lo còdi]- Bernat Saisset(v. 1232-v. 1314), primièr evesque de Pàmias;
- Jacme Fornièr, evesque de Pàmias, papa (Beneset XII) (Avinhon, 1334-1342) ;
- Enric Espònda (1568-1643), evesque de Pàmias, istorian, jurista ;
- Francés de Caulet (1610-1680), evesque de Pàmias
- Pèire Casals (1853-1946), politician occitan, deputat d'Arièja de 1919 a 1936.
Luòcs e monuments
[modificar | Modificar lo còdi]Véser tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]1.- Max et Denise Dejean, Découvrir l'Ariège, Éd. Horwath, p. 10
2.- Ce sarcophage, représentant des scènes de l'ancien et du nouveau testament a été découvert en 1824 et est conservé au musée du Louvre à Paris
3.- Histariège : Pamiers [archive]
4.- Pierre Miquel, Les Guerres de religion, Paris, Club France Loisirs, 1980 (ISBN 2-7242-0785-8) p. 433
5.- ariegeparmichelbegon.blogspot.fr/2009/11/les-persecutions-religieuses-dans-les.html
.svg){kind=small}
