Reialme d'Arle

Lo Reialme d'Arle (o Reialme de las Doas Borgonhas o Segond Reialme de Borgonha) èra un Estat feudal qu'existiguèt de 933 a 1378, incorporat al Sant Empèri roman germanic a partir de 1032.

Al sègle IX, la Borgonha imperiala vei nàisser, en son sen, dos reialmes :

• lo primièr, al sud, tocant las ribas de la Mediterranèa, que prend lo nom de Reialme de Provença o Bassa Borgonha ;
• lo segond, nomenat Reialme de Borgonha transjurana, o Nauta Borgonha, situat a l'origina en Elvecia (al delà dels monts del Jura), intègra lèu d'autres domènis, coma las tèrras de la diocèsi de Besançon.

Vers 933, jol règne de Rodolf II, rei de Borgonha transjurana, lo reialme de Borgonha e lo reialme de Provença s'unisson. Lo reialme atal format pren lo nom de « Reialme de las Doas Borgonhas », e se plaça sota la sobeiranetat dels sobeirans germanics.

Istoric

Lo tractat de Verdun de 843 esquiça per sempre l'unitat del vièlh empèri de Carlemanhe. Son òbra politica s'aclapa. La mutilacion que lo tractat fach subir a la Borgonha, fa naícer, a l’oèst de la Sòna, a una Borgonha franca e a l’èst d'aqueste riu, a una Borgonha imperiala, lòt de l’emperaire Lotari I. Los eritièrs de Lotari desaparéisson los uns après los autres sens daissar de descendents, e cadun dels oncles e dels fraires assag de despolhar son parent.

La succession de Loís lo Cèc (930-942) e l'annexion al reialme de Borgonha transjurana (942-1032)

Lo sobeiran franc Raol de França aparteniá a la familha reiala de Viena.

En 928, a la mòrt de Loís III lo Cèc la sobeiranetat sul reialme de Provença foguèt fòrça incertana. Las negociacions començadas ongan entre Raol de França (filh de Ricard lo Justicièr e donc cosin de fèu Loís lo Cèc) e Uc d'Arle, qu'assajava alara de remplaçar Carles Constantin de Viena, demoran sens efièch.

En 933, lo rei de Borgonha transjurana Rodolf II (regnant alors sus la Soabia, lo Brisgau, l'Alsàcia et l'Elvecia) en competicion amb Uc d'Arles per la corona d'Itàlia, auriá obtengut d'aqueste darrièr a cession de l'ancian reialme de Provença en escambi de l'abandon de sas ambicions italianas. Poupardin cita Liutprand de Cremòna : « Quand lo roi Uc l’aprenguèt, li envièt de deputats, e dona a Rodolf tota la tèrra qu’aviá tenguda en Gàllia abanç de pujar sul tròn, mentretant que recebiá d'el lo jurament que tornariá jamai en Itàlia ». Aqueste acòrdi, que l'existéncia es discutada, auriá escartat definitivament Carles Constantin de Viena de la succession de son paire, Loís lo Cèc, e l'auriá menat a cridar al rei dels Francs.

Malgrat l'intervencion de Raol de França, que paréis a Anse a partir de junh de 932,, Carles Constantin capita sonque a gardar lo govèrn de Viena e del Vienat. Aquesta d'Oton I contra Uc d'Arle, qu'assag un darrièr retorn a la mòrt de Rodolf II de Borgonha en 937 en esposant Bèrta de Soaba, permetèt fin finala al jove Conrad III d'accedir al tròn.

Lo Sant Empèri roman germanic vèrs l'an mila (en jaune: lo Reilame de Borgonha).

Lo Reialme d'Arle entre lo Reialme de França e lo Sant Empèri roman germanic en 1030.

Lo comtat de Provença dins lo Sant Empèri roman germanic en 1180

La patz tornant après 940, un acòrdi de tres partidas entre Franceses, Otonians e Bosonids confòrta la posicion du novèl rei de Borgonha per una seriá de maridatges reials: Conrad esposa Matilda, la sòrra del rei de França. En parallel, lo poderós marqués comte Uc lo Negre aparéis alara coma garda de l'eritatge bivinid als marges del reialme de França e del reialme de Conrad.

Per l'acòrdi de Visé-sur-Meuse en 942, Loís IV d'Otramar torna l'ancian ducat de Viena e donc l'ancian reialme de Provença a Conrad de Borgonha.

En seguida lo títol comtal de Carles Constantin de Viena, per que deguèt far omenatge al jove sobeiran de Borgonha, torna aparéisser a l'escasença, segon las estrategias matrimonialas de l'aristocracia regionala, fasent probablament naícer als ostals comtals qu'emergisson un paub abans l'an 1000 (comtes de Lion e de Forez, comtes d'Albon, comtes de Savòia, etc.).

En 1032, a la mòrt sens posteritat de Rodolf III, Conrad II, dich Le Salic, duc de Francònia e emperaire roman germanic, erita del tròn de Borgonha qu'es alara annexiat al Sant Empèri, provocant la revòlta de l'aristocracia de la region.

Lo reialme d'Arle al sen del Sant Empèri

La reialtat d'Arle efectivament assegurada pels emperaires (1032-1250)

Lo castèl de l'Empèri, demorança dels arquevèsques d'Arle e dels emperaires germanics.

L'emperaire pren lo reialme de Borgonha d'Arle e lo reialme ven un membre del Sant Empèri roman. Alara, los Emperaires se veson de constunh coma rei d'Arle, en vertut de la donacion de Rodolf. Mas lor dominacion es mai nominala que reala. I faguèron a vegadas d'actes de sobeiranetat.

Los emperaires Conrad II lo Salic e Enric III , son filh, son successivament couronadas en 1033 e 1038 reis de Borgonha e d’Arle. Al s§gle XII, Lotari de Supplinborg (1075-1137), successor de l'ostal de Francònia pren lo títol de rei d'Arle e nomena Conrad, duc de Zähringen, governaire del Reialme d'Arle. Lo successor de Lotari, Conrad III, confirma a son filh Bertòld IV de Zähringen le títol de rector de Borgonha e li dona un caractèr ereditari, carga li ven de far respectar son drech. L'Ostal de Zähringen restèt rectror d'Arle fins a la disparicion sens descendéncia de Bertòld V en 1218. En 1125, lo marquesat de Provença se desliga del comtat de Provença per passar al comtat de Tolosa. Al sègle XII, los comtes de Provença e de Tolosa, quitament se son censats téner lors comtats de l'Empèri, consentisson de mal biais a far omenatge a l'Emperaire. Per d'intrusions successivas, lo reialme es reduch a sa mai simpla expression: unes castèls en Provença e dins le Comtat.

L'anciana catedrala Sant Trefume.

Los emperaires Conrad III (1093-1152) e Frederic Barbarossa (1122-1190) assajan de restaurar una sobeiranetat que l'alunhament aflaca en se piejant suls princes ecclesiastics en luta de contunh contra los senhors laïcs. Conrad III infeuda en 1144 a l'arquevèsque d'Arle los pauc castèls que li domoran; los arquevèsques d'Arle venon los representants dels emperaires en Provença alara que l'arquevèsque de Viena ven arquicancelièr del Reialme de Borgonha e d'Arle. Conrad III e Frederic Barbarossa profièchan de las dissensions entre las familhas dels Bauç e aquesta dels Berangièrs per far acte de sobeiranetat sus la Provença e se far rendre omenatge de la Provença. En 1162, Frederic Barbarossa, per una carta datada de Turin, confirma a Uc II dels Bauç l'investitura que Conrad III aviá balhada a Ramon I e dona lo comtat de Provença e d’Arle coma fèu Ramon, reservant los drechs de l’empèri. En 1178, Frederic Barbarossa se fa coronar rei de Borgonha dins la catedrala de Sant Trefume d'Arle per l'arquevèque Raimon de Bolèna.

Enric VI (1165-1197) puèi Oton IV (1177-1212) succedisson a Frederic Barbarossa. Lo segond essag de restablir un semblant d'autoritat sul reialme en nomenant son pròche Gervais de Tilbury Marescal de la cort imperiala pel reailme d'Arle. Arle es a l'epòca al caireforc de totas las rivalitats e lo contèxte pòt explicar lo retrach fòrça pauc flatós de sos abitants coma lo fa Gervais de Tilbury:

« Près del cors del Ròse, los bufs son plen de fòrça, e los òmes son engendrats conflats de vent, vans, inconstants e suprèmament mentidors dins lors promesas.

E es dins aquesta ciutat provençala que comença per l’emperaire, en 1212, la redaccion de las Otia imperialia (Los òcis per un emperaire).

En 1215, Frederic II (1194-1250) succedís a Oton après qu'aqueste darrièr siá depausat après la batalha de Bouvines. Sonque parvengut a l'Empèri, dempèi Basilèa ont ten sa cort, Frederic II se declara rei d'Arle fàcia als prelats del país e assag de relevar lo reialme. Es lo darrièr dels emperaire a se mesclar de biais astrat dins los afars de Provença. Per çò far, balha la vice-reialtat d'Arle a Gulhèm I, Prince d'Aurenja (1215 - 1218). A sa mòrt, balha enseguida lo vicariat del Reialme d'Arle a Guilhèm VI de Montferrat, Marqués de Montferrat puèi Uc Beroard, Arquevèsque d'Arle (1230 - 1232).

Finalement, se farà sacrar Rei d'Arle en 1231 per aqueste darrièr personatge e tornèt prene en dirècte, per un temps, lo govèrn del reialme, utilizant un pròche nomenat Cai de Gurzan, legatèri de l'autoritat reiala, coma relai de son autoritat dins la region. Los afars d'Itàlia li impausa pasmens de tornar daissar lo sud-èst de la Gàllia, e 4 autres vicaris se succediguèron: Enric de Revello (? - 1238), Supramonte Lupo (1238), Bernart de Lorèta (1238 - 1240) e Gautièr de Manupello (1240 - ?). Pasmens aquestes darrièrs, pichons senhors Italians, èran pas de nòbles locals nimai important, e jamai aguèron los mejans de lor ofici.

Aflaquiment de l'autoritat imperiala

L’autoritat de l’Empèri sul « reialme de Borgonha e d’Arles » es mai onorific que dirècta e reala. La sobeiranetat es eficaça sonque entre las mans dels emperaires poderoses que pòdon intervenir dons l’Èst e lo Miègjorn, mas aisit s'escafa amb de princes flacs, pels territòris tròp alunhats del centre imperials.

Après Frederic II, l'autoritat imperiala sul reialme arlatenc ven pas qu'una ombra. Tròp ocupats a de guèrras alunhadas, sos successors se placèron fòra d'estat de manténer lor sobeiranetat sus la Borgonha. La poténcia dels arquevèsques d'Arle, privats de tota ajuda materiala, seguís dins son declin la casuda de l'autoritat imperiala en Provença pendent que la poténcia dels comtes s'enfòrça. Carles I (1226-1285), de l'ostal d'Anjau, succedís a aquesta de Barcelona. Carles d'Anjau es mai poderós que pas cap autre davancièr. Pendent près d'un miègsiègle la reialtat arlatenca demra en sòm.

Los subresauts del reiame d'Arle

Las pretencions de la veusa de Sant Loís de França, la reina Margarida, una de las filhas de Ramon Berenguier V (v. 1198-1245), comte de Provença, se'n fa remembre. A la mòrt de sa sòrre, Beatrix, l'esposa de Carles I d'Anjau, Margarida assag de recuperar lo comtat de Provença. Fa assignar son sògre, Carles d'Anjou, venent papa e l'emperaire, Rodolf I d'Absborg, qu'ela reconéis formalament la sobeiranetat sus la Provença. L'Emperaire se'n mescla pas de la discòrdi ne mas, Carles d'Anjau respondent pas a la crida, Rodolf d'Absborg se'n pren de l'escasença per afortir sos drechs, e infeuda la Provença a Margarida fins a que Carles consentisca a s'entendre amb el. L'emperaire li balha alara l'investitura dels comtats de Provença e de Comtat de Forcauquier, e li confirma totes los privilègis acordats pels precedents del Beranguièrs (1280). Rodolf d'Absborg qu'assag de far benefici de sa posicion coma rei dels Romans per afirmar la posicion de sa familha comença alara a negociar amb Carles I d'Anjau amb que ven de se reconciliar. L'idèa ven en 1280 de restaurar la reialtat d'Arle al benfici dl felen de Carles, lo futur rei de Ongria Carles Martèl d'Anjau, e tanben futur gendre de Rodolf via son maridatge am Clemença d'Absborg. Aquesta idèa encontra una fòrça viva oposicion d'una enòrma majoritat dels subjèctes del reialme, e Margarida se fa la pòrtavotz dels opausaires al partit Angevin (sol le Daufin Umbèrt I de Vienés e lo comte de Valentinés Aimar IV, en conflicte amb lor arquevèque e evèsque respectiu, son partesans de Carles). Se reünisson a Lion a la fin de 1281 per decidir d'amassar l'armada a Macon per lutar contre Carles, alara qu'aqueste prepara sas armas en Provença. Fin finanala, la revòlta de las Vèspras sicilianas a las Pascas de 1282 desvia l'ensems de las fòrças Angevinas capa Sicília e aqueste projècte de restauracion, lo darrièr, atal s'acaba.

En 1312, lo reialme d'Arle torna. Enric VII del Sant Empèri, emperaire, vòl afirmar los drechs de l'Empèri jol reialme d'Arle. L'emperaire, malcontent del partit prés en Itàlia per Robèrt d'Anjau, rei de Nàpols e comte de Provença, en favor dels guelfs contra el, condamna a mòrt Robèrt d'Anjau e lo descai de sas tèrras de Provença qu'ofrís a Frederic II, rei de Sicília, a condicion qu'aqueste darrièr conquerisca. Confirma tanben totes los drechs e privilègis de l'arquevèsque d'Arle. La menaça demora sens efièch. A l'epòca, lo desmembrament del reialme al benefici de França es ja plan començat que lo 10 d'abril de 1312, Felip IV de França liga lo reialme lo comtat de Lion, anciana capitala de las Gàllias, important caireforc comercial europèu e ciutat màger del realme, per le tractat de Viena (1312). Lo comtat de Forez ja venguèt uns estat vassal en 1167, alara que l'ensems del Vivarés foguèt annexiat entre 1271 (Bas Vivarés) e 1308 (Naut Vivarés). Lo 10 de març de 1349,Felip VI de França crompat daufinat de Vienés pel tractat de Rumans.

La fin del reialme d'Arle

De nòu, lo reialme d'Arle n'ausiguèt pas pus parlar dels emperaires germanics fins a que Carles IV del Sant Empèra torna encontrar en 1355, lo camin de la Provença e confirma encara un còp, totes los privilègis de la Glèida d'Arle.

Joana I de Nàpols e son espós Loís de Tarent, plaçat en dangièr a Nàpols per Loís I, lo rei de Ongria, torna en Provença. Joana consentís a far omenatge a Carles IV, pel govèrn de la Provença, e aqueste darrièr li balha per diplòma datat del 1èr de febrièr de 1355 a Ais, l'investitura del comtat. Carles IV († 1378) es de retorn en Provença en 1365, e se far coronar dins la glèisa de Sant Trefume d'Arle. D'afars mai importantas dins l'Empèri, que preferís donar la primor, fan tornar l'emperaire Carles IV en Alemanha. Podent pas mai soscar en la Provença, pren la decision de se'n desfar e dona sos drechs sus la corona d'Arle a Loís I d'Anjau en 1366, que se vei afranquit de tota sobeiranetat.

La reünion de la Provença a la corona de França, en 1483 acaba amb tota idèa de restabliment d'aqueste reialme.

Lo principat de Montbeliard (darrièra possession imperiala del reialme d'Arle) ven francés en 1793 pendent las guèrras revolucionàrias. Aqiuesta presa marca l'alargament maximal de França dins l'ancian reialme de Borgonha. Primièr, lo comtat de Valentinés casèt dins l'escarcèla dels reis de França en 1419, la Bresse, lo Bugey e lo país de Gex son preses en 1601 pendent lo tractat de Lion (1601), lo comtat de Borgonha amb lo tractat de Nimèga en 1678, la principat d'Auranja en 1713 pendent los tractats d'Utrecht (1713) e lo Comtat Venaicin amb la vila d'Avinhon en 1791.

Los rèstes de las ancianas tèrras reialas de Borgonha non incorporats a França esposan ara gaireben las formas de la Soïssa romanda, constituit majòriament del Vales e de l'ancian ducat de Zähringen, formalament independants de l'Empèri dempuèi los trctats de Vestfàlia de 1648.

Institucions

Divisions territorialas

Lo reialme d'Arle e lo ducat de Borgonha als sègle XII e XIII

• Comtat de Borgonha
• Comtat de Montbeliard
• Ducat de Zähringen
• Comtat de Savòia
• Comtat de Genèva
• Comtat de Lion
• Comtat de Forez
• Comtat de Viena
  • Comtat d'Albon
• Comtat del Vivarés
• Comtat de Provença
  • separat del Marquesat de Provença e del Comtat de Forcauquier en 1125

Annèxes

• Comtat de Borgonha
• Grandas invasions
• Reialme dels Burgonds

Bibliografia

• René Poupardin :
  • Le royaume de Provence sous les Carolingiens (855 – 933), É. Bouillon, 1901.
  • Le royaume de Bourgogne (888 – 1038) : étude sur les origines du royaume d'Arles, Librairie Honoré Champion, Paris, 1907 (lire en ligne).
• Honoré Bouche, Histoire de Provence.
• Frédéric Charles Jean Gingins de la Sarraz, Mémoires pour servir à l'histoire des royaumes de Provence et de Bourgogne jurane, Lausanne, 1851.
• E.-F. Grasset, Notice sur les chartes impériales du royaume d'Arles, existant aux archives départementales des Bouches-du-Rhône, parue dans : Répertoire des travaux de la société de statistique de Marseille.
• François Demotz :
  • L’An 888. Le Royaume de Bourgogne. Une puissance européenne au bord du Léman, Lausanne, Presses polytechniques et universitaires romandes, coll. « Le savoir suisse », 2012, 142 p., chap. 83.
  • La Bourgogne, dernier des royaumes carolingiens, Lausanne, Société d'histoire de la Suisse romande, 2008.
• Bertrand Schnerb, L'État bourguignon 1363 – 1477, Éditions Perrin, 1999.
• Paul Bonenfant :
  • Philippe le Bon : sa politique, son action, De Boeck Université, 1996, 476 p., ISBN: 2804121151.
  • « La persistance des souvenirs lotharingiens », dans Bulletin de l'Institut Historique Belge de Rome, fascicule XXVII, 1952, p. 53 – 64.
  • « Les projets d'érection des Pays-Bas en royaume du XVe au XVIIIe siècle », dans Revue de l'Université de Bruxelles, tome XLI, 1935-1936, p. 151 – 169.
• Chaume (Abbé), « Le sentiment national bourguignon de Gondebaud à Charles le Téméraire », 1922, dans Mémoires de l'Académie de Dijon, p. 195 – 308.
• Yves Cazaux, L'idée de Bourgogne, fondement de la politique du duc Charles, « 10e rencontre du Centre Européen d'Études Burgondo-médianes », Fribourg, 1967, Actes publiés en 1968, p. 85 – 91.
• « État bourguignon et Lotharingie », Académie royale de Belgique, dans Bulletin de la classe des lettres et des sciences morales et politiques, 5e série, tome XLI, 1955, p. 266 – 282.

Ligams extèrnes

• Le retour des rois de Bourgogne (fin IXe – fin Xe siècle).
• Histoire du royaume de Bourgogne du IXe au XIe siècle.
• Hans-Dietrich Kahl, « Second royaume de Bourgogne » dans le Dictionnaire historique de la Suisse en ligne, version du 14 octobre 2004.
• Dossiers sur le site des Archives départementales de la Savoie et de la Haute-Savoie - Sabaudia.org.
  • Laurent Ripart, « Du royaume burgonde au royaume de Bourgogne : les terres savoyardes de 443 à 1032 » (consulté le 15 mai 2016), p. 7.