Peitavin-santongés
| Parlat en | França |
|---|---|
| Locutors | 200.000–300.000 (2017)[1] |
| Classificacion lingüistica | |
| Estatut de conservacion | |
|
Classada coma lenga grèvament menaçada (SE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-3 | – |
| UNESCO | 402  |
Lo peitavin-santongés,[2][nòta 1] o aguiainés[5] (autonim: poetevin-séntunjhaes, parlanjhe) qu'ei ua lenga romanica de la familha de las lengas d'oïl, dab un substrat occitan consequent, parlada au nòrd de Gasconha, en Aunís, Engolmés, Peitau, Santonge. L'estatut de "lenga" deu peitavin-santongés qu'ei discutit: qu'ei considerat sia coma ua lenga romanica deu grop de las lengas d'oïl, sia coma un dialècte deu francés (en admetent donc que "francés" e "lenga d'oïl" sian sinonims). Aqueste dusau punt de vista (que lo peitavin-santongés ei un dialècte francés) qu'ei lo mei admés per lo gran lingüista Pèire Bèc, qui hoc a l'origina de l'ensenhament deu peitavin-santongés a l'Universitat de Peitieus, e que formèc los mei grans especialistas d'aqueth idiòma, coma la professora Liliane Jagueneau.
Domeni
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo peitavin-santongés que's parla dens lo maine seguent, qui's vei suber aqueras mapas:
- Dens l’anciana region administrativa de Peitau-Charantas, sauv dens la Charanta Lemosina qui ei occitana.
- Que cau senhalar que la comuna de Sant Eutròpi (Charanta) èra ua enclava de lenga occitana dens lo maine peitavin-santongés dinc au cap deu sègle xix.
- Dens lo departament de Vendèa.
- Dens ua franja meridionala deus departaments deu Léger Atlantic e de Maine e Léger.
- Dens quauques comunas au limit deu departament d'Endre.
- Dens quauques zònas deu departament de Gironda (qui ei majoritàriament occitan):
- Dens la Gran Gavachariá o lo País Gavai, dens lo nòrd-èst de Gironda, vèrs Cotràs e Blaia, zòna limitròfa dab la rèsta deu domeni peitavin-santongés.
- Dens la Petita Gavachariá, enclava en domeni occitan dens l'èst de Gironda, on i agoc un bilingüisme tradicionau occitan e peitavin-santongés, uei acabat per la desaparicion deus darrèrs locutors maròts.
- La preséncia anciana de locutors d'oïl dens d'autas partidas de Gironda qu'a pogut dar l'impression qu'aqueths parçans — la comuna de Solac de Mar per exemple— èran enclavas peitavinas-santongesas. Non ei pas lo cas. La preséncia d'ua comunautat dens un parçan non vòu pas díser que l'identitat primèra d'aqueth parçan càmbie en foncion (o senon, lo centre de Sant Sebastian que deuré estar restacat ad Occitània). En l'ocurréncia, que i agoc quauques familhas de pescadors roianés sus la comuna de Solac, que parlavan la lor lenga. Aquò non empachava pas que Solac hosse occitan. Aqueras comunautats parlant peitavin-santongés qu'an desapareishut uei.
- En Peiregòrd, dens las duas comunas de Parcol (Parcoul) e (per meitat) de La Ròcha Chalés (La Roche-Chalais).
Influéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Lo peitavin-santongés qu'a influenciat fòrça los dialèctes francés d'America coma lo quebequés, l'acadian cajun.
Ortografia
[modificar | Modificar lo còdi]L'escritura normalizada deu peitavin-santongés que s'ei desvolopada dempuish los ans 1985-1995 gràcias a las òbras deus membres de l'UPCP-Métive. Non ei pas fonetica mes fonologica. Tanben qu'ei diasistemica coma l'ortografia occitana, çò es: ua medisha grafia que's pòt prononciar de faiçons divèrsas segon los parlars. Utiliza un certan nombre de digrafs coma “ea” (correspondent a la reduccion deu triftong -éaù, qui correspond dab lo francés estandard -eau e l'occitan -èu/-èl/-èth) e “jh” qui nòta lo son [ɣ].
Exemple de tèxt
[modificar | Modificar lo còdi]- En peitavin-santongés - Le poetevin-séntunjhaes ét de l'aeràie daus parlanjhes d'oéll, mé le cote l'aeràie de çhélés d'o. O fét que l'at daus marques daus deùs bords. Mé l'at étou daus marques rén qu'a li.
- Traduccion occitana - Lo peitavin-sentongés qu'ei inclús dins la zòna de las lengas d'oïl, mes qu'ei en contacte dab la zòna de la lenga d'òc [lo tèxt originau ditz erroneament "de las lengas d'òc" (sic!)]. D'aquí lo hèit qu'a caracteristicas deus dus costats; mes tanben qu'a caracteristicas pròprias.
Quauques provèrbis
[modificar | Modificar lo còdi]- Meûx vaut chômer que mal moudre ! (Que vau miélher non har arren que trabalhar mau.)[6]
- Beunaise se mache à bout de ne rin faire ! (Lo confòrt qu'es gasta a dita de non har pas arren.)[6]
- Qui va chapt'it, va loin ! (Qui va a cha petit que va luenh!)[6]
- Meûx vaut s'moucher deux fois que s'arracher le nez ! (Que vau mei mocà's dus còps que sesrabà's lo nas!)[6]
- Tache de seug' to chemin dreit, d'Angoleime a La Rochelle, pas d'besoin d'passer pr' Potiers (Assaja de sèguer lo ton camin dret; d'Engoleime a la Rochèla, non hè pas mestier de passar per Peitieus.)[6]
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Lo peitavin-santongés
- Lexic peitavin-santongés e francés estandard
- Arantéle, Association pour lo Parlanjhe
Nòtas e referéncias
[Modificar lo còdi]Nòtas
[Modificar lo còdi]Referéncias
[Modificar lo còdi]- ↑ Delavaud, Jean. «Langues régionales. Une journée pour parler le poitevin-saintongeais», 4 de mai de 2017. Ouest France. [Consulta: 24 d'octobre de 2024]
- ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» p. 131, 2007.
- ↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Exposicion fòto e toponimia dab la ciutat». Archiu de l'original del 6 d'abril de 2023.
- ↑ Maximilien, Guérin (2020-07-28). Le parler marchois d’Oradour-Saint-Genest (Haute-Vienne). Abrégé grammatical et lexique thématique (L'Harmattan).
- ↑ Sumien, Domergue. «Lo peitavin-santongés, una lenga sòrre e emergenta». Archiu de l'original del 5 de setembre de 2017.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 et 6,4 http://joelb.over-blog.fr/article-quelques-proverbes-charentais-40072288.html