Peitavin-santongés
Lo peitavin-santongés, peitavin-sentongés, aguiainés[1] o parlange (nom autoctòn: poetevin-séntunjhaes, parlanjhe) es ua lenga d'oïl de Peitau, Santonge e Engolmés ; es ua lenga emb un substrat occitan important. L'estatut de "lenga" dau peitavin-santongés es discutit: es considerat siá coma una lenga romanica dau grop de las lengas d'oïl, siá coma un dialècte dau francés (en admetent laidonc que "francés" e "lenga d'oïl" son sinonims). Aqueste dusau punt de vista (que lo peitavin-sentongés es un dialècte francés) es lo pus admis per lo gran linguista, professor e poèta Pèire Bèc, que foguèt a l'origina de l'ensenhament dau peitavin-sentongés a l'Universitat de Peitieus, e formèt los mai grans especialistas d'aqueu parlar, coma Liliana Jagueneau, professor.
Domeni[modificar | modificar la font]
Lo peitavin-santongés se parla dins lo domeni seguent, que se vei subre aquelas mapas:
- Dins l’anciana region administrativa de Peitau-Charantas, levat dins la Charanta Lemosina qu'es occitana.
- Chau senhalar que la comuna de Sant Estròpi (Charanta) era una enclava de lenga occitana en domeni peitavin-santongés.
- Dins lo departament de Vendèa.
- Dins una franja meridionala daus departaments dau Léger Atlantic e de Maine e Léger
- Dins quauques comunas au limit dau departament d'Endre e Léger
- Dins quauques zonas dau departament de Gironda (qu'es majoritariament occitan):
- La Grand Gavachariá o lo País Gavai, dins lo nòrd-èst de Gironda, vèrs Cotràs e Blaia, zona limitròfa emb la rèsta dau domeni peitavin-santongés.
- La Petita Gavachariá, enclava en domeni occitan dins l'èst de Gironda, aon i augut un bilingüisme tradicionau occitan e peitavin-santongés, anueit acabat per la desaparicion daus darrièrs locutors gavachos.
- La preséncia anciana de locutors d'oïl dens d'autres parçans de Gironda a podut dar l'impression qu'aqueths parçans - la comuna de Solac per exemple - èran enclavas peitavina-sentongesas. Ne n'es res. La preséncia d'una comunautat dens un parçan ne vòl pas dire que l'identitat primièra d'aquel parçan chamnhe per autant (o sinon, lo centre de Donostia - San Sebastian deuré estar restacat ad Occitània). En l'ocuréncia, i aguèt quauques familhas de pescadors roianés sus la comuna de Solac, que parliàn lura lenga. Aquò empachava pas que Solac fosquesse occitana. Aquelas comunautats an desapareishut uei.
- En Perigòrd, dins las doas comunas de Parcol (Parcoul) e (per meitat) de La Ròcha Chalés (La Roche-Chalais).
Influéncias[modificar | modificar la font]
Lo peitavin-santongés a influenciat fòrça los dialèctes francés d'America coma lo quebequés, l'acadian e lo 'cadian (cajun en anglés).
Ortografia[modificar | modificar la font]
L'escritura normalizada dau peitavin-santongés s'es desvolopada dempuei los ans 1985-1995. Es pas fonetica mas fonologica. Maitot es diasistematica coma l'ortografia occitana, çò es: una mesma grafia se pòt prononciar de faiçons divèrsas segon los parlars. Utiliza un certan nombre de digrafs coma “ea” (correspondent a la reduccion dau triftong -éaù, que correspond emb lo francés estandard -eau e emb l'occitan -èu/-èl/-èth) e “jh” que nòta una aspiracion mai o mens fòrta de çò que correspond a j en francés estandard e en occitan. De precisar qu'aquesta escritura, deguda au lingüista Pèir Bonneau, de l'universitat de Cliarmont-d'Auvèrnhe, estèt a la debuda pensada per l'occitan d'Auvèrnhe, apuei reciclada per son autor prau peitavin-sentongés. Es frem contestada, acusada énter autas causas d'estujar lo fèit que lo peitavin-sentongés sii sonqu'un dialècte dau francés.
Exemple de tèxt[modificar | modificar la font]
- En peitavin-santongés - Le poetevin-séntunjhaes ét de l'aeràie daus parlanjhes d'oéll, mé le cote l'aeràie de çhélés d'o. O fét que l'at daus marques daus deùs bords. Mé l'at étou daus marques rén qu'a li.
- Traduccion occitana - Lo peitavin-santongés es inclús dins la zona de las lengas d'oïl, mas es en contacte emb la zona de la lenga d'òc [lo tèxt originau ditz erroneament "de las lengas d'òc" (sic!)]. D'aquí lo fach qu'a de las caracteristicas dau dos costats; mas tanben a de las caracteristicas que li son pròprias.
Quauques provèrbis[modificar | modificar la font]
- Meûx vaut chômer que mal moudre ! (Vau mai de faire pas ren que de trabalhar mau.)
- Beunaise se mache à bout de ne rin faire ! (Lo confòrt se gasta a dicha de faire pas res.)
- Qui va chapt'it, va loin ! (Qui va a cha petit va luenh!)
- Meûx vaut s'moucher deux fois que s'arracher le nez ! (Vau mai de se mochar dos còps que se desrabar lo nas!)
- Tache de seug' to chemin dreit, d'Angoleime a La Rochèla, pas d'besoin d'passer pr' Potiers (Tascha de sègre ton chamin drech; d'Engoleime a La Rochèla, fai pas mestier de passar per Peitieus.)