Vejatz lo contengut

Preïstòria (cronologia)

Aqueste article es redigit en provençau.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
(Redirigit dempuèi Milleni V avC)

Preïstòria (cronologia) | millenni IV abC | millenni III abC | ../..

Eveniments

[modificar | Modificar lo còdi]
Article detalhat: Univèrs.

13,8-13,9 Ga : periòde supausat de la formacion de l'Univèrs.

Article detalhat: Soleu.

4,57 Ga : periòde supausat de la formacion dau Soleu[1].

Article detalhat: Tèrra.

4,54 Ga : periòde supausat de la formacion de Tèrra. Segon lei modèls actuaus, la formacion de la Tèrra e deis autrei planetas dau Sistèma Solar foguèt un procès relativament rapide que durèt aperaquí 20 milions d'ans après la formacion dau Soleu. Per la Tèrra, aquò marca lo començament de l'Adean, lo periòde de l'istòria de la planeta nòstra que va de sa formacion a l'aparicion dei premierei formas de vida.

Article detalhat: Luna.

4,53 Ga : periòde supausat de la formacion de la Luna a partir dei brigas ejectats per un impacte fòrça violent entre la Tèrra e un gròs planetoïd (benlèu un objècte de la talha de Mart)[2].
v. 4 Ga : fin de l'Adean e començament de l'Arquean, lo segond eon de l'istòria de la Tèrra. L'Eoarquean es la premiera èra d'aqueu periòde. Veguèt l'aparicion dei premierei formas de vida.
v. 3,8 Ga : segon lei conoissenças actualas, data de la mesa en plaça de la tectonica dei placas terrèstra[3].

Fotografia d'un estromatolit, un vestigi fossil de l'activitat dei premierei formas de vida identificadas sus Tèrra.

3,6 Ga : fin de l'Eoarquean e començament dau Paleoarquean. La forma de vida clarament identificada a l'ora d'ara, un bactèri, data d'aqueu periòde.
3,2 Ga : fin dau Paleoarquean e començament dau Mesoarquean.
2,9 Ga : començament de la glaciacion de Pongola, lo pus ancian periòde glaciari identificat. Durèt aperaquí 150 milions d'ans.
2,8 Ga : fin dau Mesoarquean e començament dau Neoarquean.
2,5 Ga : fin dau Neoarquean e de l'Arquean. Començament dau Proterozoïc, lo tresen eon de l'istòria de la Tèrra. Sa premiera èra es lo Paleoproterozoïc.
1,6 Ga : fin dau Paleoproterozoïc e començament dau Mesoproterozoïc.
1,0 Ga : fin dau Mesoproterozoïc e començament dau Neoproterozoïc.
770-735 Ma : glaciacion de Kaigas.
650-635 Ma : glaciacion de Marinoen.
585-582 Ma : glaciacion de Gaskiers.
541 Ma : fin dau Proterozoïc, lo tresen eon de l'istòria de la Tèrra, e dau Neoproterozoïc, sa darriera èra. Començament dau Fanerozoïc, lo quatren eon de la Tèrra qu'es totjorn en cors a l'ora d'ara. Sa premiera èra es lo Paleozoïc, tanben subrenomat « Èra dei Peis » en causa de l'importància d'aqueleis organismes durant aqueu periòde.
600 000 ans : periòde supausat dau començament de la formacion de la Granda Barriera de Corau au nòrd-èst d'Austràlia[4].
400 000 ans : dins la region de Schöningen, una comunautat umana fabriquèt leis armas pus ancianas identificadas per d'arqueològs en 2022. Destinadas a la caça, èran probablament de javelinas ò d'espieuts[5].

Pinturas preïstoricas de la Bauma de Chauvet.

35 000 ans : data supausada de la realizacion dei pinturas aurinhacianas de la Bauma de Chauvet.
35 000 ans : data supausada de l'aparicion dau propulsor que permetèt d'aumentar la portada dei javelinas utilizadas per la caça[6].
29 500 ans : data supausada de la realizacion dei pinturas gravetianas de la Bauma de Chauvet.
27 000 ans : data estimada de la realizacion dei pinturas de la Bauma de Cosquer.
25 000 ans : data estimada de la realizacion dei pinturas de la Bauma de Cuçac e de la Bauma del Puèg Mèrle.
25 000 ans : traças de consumacion d'òrdi sus un site situat au sud dau Lac de Tiberiàs[7].
20 000 ans : començament de la formacion deis escuelhs de corau actuaus de la Granda Barriera de Corau.
17 000 ans : data supausada dei pinturas de la Bauma de Las Caus e de la Bauma de Nhaus.
12 800 ans : data estimada dau temps de l'arc pus vièlh identificat per d'arqueològs[8].
Milleni V avC : periòde probable d'aparicion de la metallurgia dau bronze en Iran[9].

Liames intèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • (en) F.M. Gradstein, J.G Ogg, M. Schmitz e G. Ogg, The Geologic Time Scale 2012, Elsevier, 2012.

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ (fr) Pierre-Yves Bely, Carol Christian e Jean-René Roy, 250 réponses à vos questions sur l'astronomie, 2008, p. 55.
  2. ↑ (en) Robin M. Canup et Erik Asphaug, « Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation », Nature, vol. 412, n° 6848,‎ 2001, pp. 708–71.
  3. ↑ (en) H. Furnes, M. de Wit, H. Staudigel, M. Rosing e K. Muehlenbachs, « A Vestige of Earth’s Oldest Ophiolite », Science, vol. 315, n° 5819,‎ 2007, pp. 1704–1707.
  4. ↑ (en) David Hopley, Scott G. Smithers e Kevin Parnell, The Geomorphology of the Great Barrier Reef: Development, Diversity and Change, Cambridge University Press, 2007.
  5. ↑ (fr) Pierre Cattelain et Claire Bellier, La Chasse dans la Préhistoire, Cedarc, coll. « Guides archéologiques du Malgré-Tout », 2002, pp. 12-13.
  6. ↑ (fr) Gwenn Rigal, Le temps sacré des cavernes, José Corti, 2016, pp. 80-81.
  7. ↑ (en) Dani Nabel, Dolores R. Piperno, Irene Holst, Ainit Snir e Ehud Weiss, « New evidence for the processing of wild cereal grains at Ohalo II, a 23 000-year-old campsite on the shore of the Sea of Galilee, Israel », Antiquity, vol. 86, n° 334, 2012, pp. 990-1003.
  8. ↑ (fr) E. Ghesquière e G. Marchand, Le Mésolithique en France - Archéologie des derniers chasseurs-cueilleurs, La Découverte, Inrap, 2010.
  9. ↑ (en) C. Thornton, C. C. Lamberg-Karlovsky, M. Liezers, e S. M. M. Young, « On pins and needles: tracing the evolution of copper-based alloying at Tepe Yahya, Iran, via ICP-MS analysis of Common-place items », Journal of Archaeological Science, vol. 29, n° 12, pp. 1451–1460.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Preïstòria_(cronologia)&oldid=2424048 »