Laozi (filosòf)
Laozi (老子, en pinyin Lǎozǐ) foguèt un filosòf e un poèta de China antica. Fondèt lo taoïsme. Demòra amb Confuci lo pensador mai renomenat e celebrat de China. Es tanben considerat coma l'autor del libre fondamental del taoïsme: lo Daodejing. Es considerat coma una figura legendària e sa realitat istorica es subjècta a fòrça discussions, amb de recercaires que dobtan de sa quita realitat istorica[1].
Significacion del nom Laozi
[modificar | Modificar lo còdi]Lo nom de naissença de Laozi es Li Er (李耳, pinyin Lǐ Ěr). Lo nom Laozi es un nom onorific: 老 (en pinyin Lǎo) significa 'vièlh' e 子(en pinyin zǐ) significa 'mèstre'. Es tanben venerat pels taoïstas jol nom de 太上老君 ( en pinyin: Tàishàng Lǎojūn) çò que significa 'lo suprèm vièlh senhor'. Es tanben nomenat Daode Tianzun (道德天尊), 'Lo Grand Pur'.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]La question de l'existéncia de Laozi
[modificar | Modificar lo còdi]
La question de l'istoricitat de Laozi es pausada dempuèi la segonda mitat del sègle XX, almens al sen dels istorians occidentals. Dos ensems d'elements noirisson aqueles dobtes. Lo primièr es l'imprecision de las fònts istoricas. Laozi es mencionat pel primièr còp dins un obratge del filosòf Han Fei Zi († 233 abC), siá dos o tres sègles après sa mòrt. La primièra biografia complèta de sa vida foguèt escricha per l'istorian Sima Qian (145-86 abC). Son autor i exprimís mai d'un còp sos dobtes sus las informacions a sa disposicion[2].
Lo segond element de dobte es liat a la redaccion del Tao Te Ching. En 1983, la descobèrta dels escrichs de Guodian permetèt de trobar una version primitiva, datant del sègle IV abC, d'aquela òbra. Sos passatges correspondon mai o mens a un tèrç del tèxte actual. Son mesclats amb de passatges desconeguts, probablament de partidas suprimidas de las versions ulterioras. A l'épòca, lo contengut del Tao Te Ching èra adonc probablament pas estabilizat[3]. Aquò sembla confirmat per la descobèrta de versions similaras al tèxte actual dins una tomba de la primièra mitat del sègle II abC[4]. Lo Tao Te Ching seriá adonc una compilacion de tèxtes acabada tres o quatre sègles après la mòrt de Laozi.
La conclusion de tirar d'aquelas contradiccions amb la biografia tradicionala de Laozi es mens clara. D'istorians contèstan dirèctament l'existéncia de Laozi que seriá unicament un personatge legendari inventat a posteriòri per donar un autor prestigiós al Tao Te Ching[5]. Pasmens, se lo besonh de crear un autor mitic per donar mai de prestigi al tèxte es pas contestat, d'autres istorians supausan possibla que lo Laozi actual siá un personatge composit inspirat per la vida d'un nombre indeterminat de filosòfs e mèstres taoïstas[6]. Las informacions actualament disponiblas permèton pas de reglar la question.
Imatge tradicional
[modificar | Modificar lo còdi].png)
Los racontes mai corrents de la vida de Laozi ne fan un personatge extraordinari. Segon la tradicion, foguèt concebut miraculosament pel passatge d'una cometa o per l'ingestion d'una pruna magica per sa maire. Sa naissença aguèt luòc pendent lo VI o lo sègle V abC dins lo vilatge de Quren, al sud de l'Estat de Chu. Venguèt un letrut en carga de la gestion dels archius de la cort reiala de la dinastia Zhu. Segon la legenda, aquò li permetèt de legir las òbras de l'Emperaire Jaune, los classics del periòde e d'escriure un libre de doas partidas abans de partir cap a l'oèst.
Segon una autra legenda, Laozi èra un contemporanèu de Confuci (551-479 abC) e escriguèt un libre de 15 partidas. Dins aquel tèxte, Laozi conta l'istòria del general Zong lo Guèrrier. Lo raconte es destinat a mostrar, un còp de mai, la fòrça de sa saviesa. En efièch, venceire d'una importanta batalha, Zong aviá decidit de daissar los cadavres dels vencuts sul camp de batalha per permetre als còrbs de los devorar. Laozi reconeguèt lo general coma un de sos filhs perduts. Li explica alara l'interès de tractar plan los vencuts. Dins lo cas contrari, sas accions noiriràn un desir de revenge e la guèrra reprendrà. Convencut, Zong ordena de realizar de funeralhas pels soldats dels dos camps, çò que permet d'establir una patz duradissa.
Una tresena legenda perseguís lo viatge cap a l'oèst de Laozi. Al sègle IV abC, Lao Dan, l'astrològ de la cort reiala de Qin e lo futur Laozi, s'inquietava del declin moral dels abitants del reialme[7]. Partiguèt alara cap a l'oèst per viure en ermita. Pasmens, a la frontièra, un garda ordenèt al vièlh òme d'escriure sa saviesa pel ben del païs abans d'èsser autorizat a quitar lo territòri chinés. Lo tèxt atal produch seriá la primièra version del Tao Te Ching. Dins de versions ulterioras d'aquela istòria, la destinacion del viatge èra Índia ont Laozi recebèt los ensenhaments de Siddartha Gautama. De còps, i es presentat coma lo Boda[8].
Laozi obriguèt pas jamai d'escòla. Pasmens, atirèt de discípols e encontrèt d'autres pensaires importants de la China Anciana. Lo rencontre mai celèbre foguèt amb Confuci que l'auriá reconegut coma un mèstre extraordinari. Enfin, segon mai d'una legenda, Laozi morís pas, mas se reïncarna per contunhar a transmetre lo Tao a l'umanitat[9].
Òbras e filosofia : lo Tao Te Ching
[modificar | Modificar lo còdi]Contengut e estructura
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo Daodejing o Tao Te Ching, que son títol significa Libre de la Via e de la Vertut en occitan, es tradiconalament atribuït a Laozi. Es un tèxte fondamental del taoïsme e es tanben considerat coma un tèxte importantas per d'autres corrents filosofics o religiós. Los istorians modèrnes pensan que foguèt en realitat escrich per mai d'un autor diferent entre la fin del sègle IV abC e la primièra mitat del sègle II abC. Pasmens, segon la legenda de Laozi, foguèt redigit vèrs 600 abC e transmés oralament abans sa mesa a l'escrich definitiva.
Lo Daodejing es compausat a pauc près 5 500 caractèrs e de consideracions numerologics aguèron benlèu durant sa compilacion que de versions intermediàrias de 4 999 caractèrs existisson[10]. L'òbra es divida en doas partidas principalas : lo Tao (la via) e lo Tö (la vertut). La version usuala es compausada de 81 capitols corts. Pasmens, dins las versions mai ancianas, los capitols son pas presents e las doas partidas principalas son de còps intervertidas.
Lo tèxte es escrich en chinés classic literari amb de frasas generalament ritmadas e, de còps, rimadas. Aquela lenga èra ben mestrejat per l'elèit intellectual de la China Anciana, mas es fòrça diferenta del chinés actual. De mai, al delà de dels jòcs frequents d'alternanças e d'oposicions de tèrmes, los tèrmes causits son sovent fòrça polisemics e de categorias gramaticalas rarament determinadas. Segon l'estructura retenguda pel lector, las interpretacions pòdon donc variar considerablament.
Concepcions filosoficas
[modificar | Modificar lo còdi]La diversitat de las interpretacions possiblas complica l'interpretacion del tèxte. D'autors i veson un recuèlh d'aforismes d'originas divèrsas e compilats sens coëréncia vertadièra. Aquela vision es sostenguda per la preséncia de propocisions contradictòrias. Al contrari, d'autres autors i veson un tèxte amagant una coëréncia prigonda amb un estil volontàriament allusiu e elliptic. Es aquela segonda vision qu'a engendrat los nombroses comentaris e traduccions de l'òbra. Pasmens, se tusta a las dificultats de comprenença del tèxte. Aital, tre lo periòde Yuan, de letruts chinés avián notat las diferéncias d'interpretacion del Daodejing en foncion dels besonhs de cada dinastia.
Çaquelà, es possible de distinguir quatre tipes d'interpretacion diferentas :
- una dominanta mitologica se concentra suls tèmas del caòs, de la divessa maire e dels cultes animistas tradicionals.
- una dominanta mistica.
- una dominanta filosofica e metafisica onte las causas e los principis naturals ocupan una plaça centrala per explicar los objèctes e los eveniments[11].
- una dominanta individuala que se concentra sul melhorament de l'individú.
Las concepcions de Laozi son en partida originalas, mas mai d'un element provèn de la religion chinesa tradicionala. Lo Tao (o Dao), un concèpte intangible, permanent e inefable, i es presentat coma l'origina de tots los elements e èssers de l'Univèrs. Es tanben la causa de la vertut. Segon Laozi, los òmes an una volontat e lo liure arbitri. Pòdon donc alterar lor natura e agir contra lor natura. Aquò trebola l'equilibri del Tao e donc l'equilibri de la societat ela meteissa. Per tornar arribar a l'estat d'equilibri, las valors promogudas son lo « non-agir », la « vida dins lo moment present », la causida de « l'accion espontanèa » e la mesa en arrièr de se, la critica de la fòrça e de l'afirmacion. L'umilitat e la simplicitat vènon aital las vertuts preferidas del taoïsme.
Aquò influencièt largament l'estil de govèrn dels sobeirans chinés. D'efèct, per los taoïstas, lo govèrn perfièch dèu privilegiar lo « non-agir » e considerar son pòble amb destacament (coma lo Cèl considèra la creacion). Del ponch de vista dels subjèctes, lo mantenement de l'armonia pel sobeiran èra vist coma lo pretzfach central del « bòn » govèrn. Lo Tao Te Ching es tanben a l'origina de la medecina chinesa tradicionala qu'estúdia fòrça los equilibris per identificar e sonhar las malautiás. Enfin, inspirèt las arts chinesas gràcias a sas visions naturalistas.
Los commentaris
[modificar | Modificar lo còdi]
Los commentaris tènon una plaça importanta dins la recepcion del Tao Te Ching pels pensaires e governants chinés. D'efèct, an permés de donar un sens a l'obratge. Pasmens, aqueu sens varièt segon las epòcas. I a almens cinc commentaris remarcables qu'aguèron una influéncia sul desvolopament de la pensada taoïsta :
- lo Laozi zhangju es atribuït a Heshanggong, un personatge legendari qu'es presentat coma un dieu o un immortal segon las fonts. Seriá estat escrich durant lo sègle II apC, mas lo primièr exemplari atestat data de 550[12]. Es un commentari sistematic que prepausa una interpretacion utilitària en s'interessant a las questions relativas al manten de la santat, de l'òrdre politic e de l'armonia sociala. Desvolopa aital d'idèas comunas a l'epòca de la dinastia Han sul ying e yang, suls cinc elements e sus l'influéncia de la vertut del sobeiran sul destin del païs.
- lo Laozi zhigui es atribuït a Yan Zun (83-10 abC), un devinaire reclús que foguèt lo mèstre del filosòf e poèta Yang Xiong (53 abC - 18 apC). Aqueu tractat parteja las concepcions del Laozi zhangju, mas s'interèssa mai a l'aspècte filosofic. En particular, desvolopa la nocion de ziran (la « natura ») e estúdia lo sieu ròtle dins l'Univèrs.
- lo Xiang'er es generalament atribuït a Zhang Daoling (34-156 apC) o a son successor Zhang Lu († 216 apC)[13]. Es conegut per una còpia incomplèta que data de la fin del sègle V o del començament del sègle VI. Es lo primièr commentari associat a un corrent religiós, aqueu dels Mèstres Celèsts. Lo sieu contengut es aital dominat per la devocion al Tao, per la divinizacion de Laozi e per la seguida de l'immortalitat a partir de l'enriquiment del qi e de l'observacion de règlas moralas.
- lo commentari de Wang Bi (226-249) es a la basa de la màger part de las traduccions en lenga estrangièra. Es tanben lo commentari mai consultat dempuèi l'epòca dels Song. Al contrari dels estudis precedents, es principalament logic e ensaja de desgatjar un sistèma mai coërent e rigorós. Aquò menèt a la formacion d'un nòu corrent filosofic qu'es de còps dich neotaoïsme. Ça que la, aqueu corrent es mai una regeneracion del sistèma social e politic instaurat pels confucianistas[14]. Aquela vision èra defenduda per Wang Bi el meteis que considerava Confuci coma lo savi ideal. Lo sieu sistèma èra fòrça centrat sus la nocion de Tao, presentat coma una entitat absoludament transcendenta ligada al Wu, lo non-èsser.
- lo commentari de Fu Yi (555-639) es basat sus un exemplari del Tao Te Ching descobèrt dins una tomba datant d'un periòde anterior a la dinastia Han. Fu Yi es aital la figura centrala d'un corrent critic dels commentaris fondats sus las versions mai recentas de l'òbra de Laozi. Lo sieu corrent voliá donc trobar un Tao Te Ching mai autentic per l'estudiar. Son trabalh aguèt una influéncia importanta sus lo taoïsme a partir del periòde Song[12]. Pasmens, cal nòtar una proximitat entre las idèas de Wang Bi e de Fu Yi.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Anne Cheng, Histoire de la pensée chinoise, París, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2002.
- (fr) Isabelle Robinet, Histoire du taoïsme : des origines au XIVe siècle, París, Éditions du Cerf - CNRS Éditions, coll. « Biblis Histoire », 2012.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ William Boltz, “993. “Lao tzu Tao te ching.” In Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide, ed. Michael Loewe. Berkeley: University of California, Institute of East Asian Studies. (1993) p. 270
- ↑ (en) Martin Kern, « The "Masters" in the Shiji », T'oung Pao, vol. 101, n° 4-5, 2015, pp. 335-362.
- ↑ (en) Edward L. Shaughnessy, « The Guodian Manuscripts and Their Place in Twentieth-Century Historiography on the Laozi », Harvard Journal of Asiatic Studies, vol. 65, n° 2, Harvard Yenching Institute, 2005, pp. 417-457.
- ↑ (en) Alan Chan, « Laozi », dins Edward N. Zalta, Uri Nodelman et al., Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford University Department of Philosophy, 2018.
- ↑ (en) Mark Edward, Writing and Authority in Early China, SUNY series in Chinese Philosophy and Culture, Albany, State University of New York Press, 1999.
- ↑ (en) Angus Graham, « The Origins of the Legend of Lao Tan », dins Livia Kohn e Michael Lafargue, Lao-tzu and the Tao-te-ching, Albany, State University of New York Press, 1986.
- ↑ (en) Jeaneane Fowler, An Introduction to the Philosophy and Religion of Taoism: Pathways to Immortality, Brighton, Sussex Academic Press, 2005.
- ↑ (en) Diane Morgan, The Best Guide to Eastern Philosophy and Religion, Nòva York, St. Martin's Griffin, 2001.
- ↑ (en) Livia Kohn, Daoism Handbook, Boston, Brill Academic Publishers.
- ↑ (en) Alan K. L. Chan « The Dao De Ching and its Tradition » in Daoism Handbook, Brill, pp. 1-29.
- ↑ (fr) François Houang e Pierre Leyris, Lao-Tzeu, La Voie et sa vertu, Tao-tê-king, Le Seuil, coll. Points-Sagesses n° 16, 1979.
- ↑ 12,0 et 12,1 (en) Rudolf G. Wagner, A Chinese reading of the Daodejing: Wang Bi's commentary on the Laozi with Critical Text and Translation, 2003, SUNY Press, pp. 2-8.
- ↑ Un autre autor es egalament possible.
- ↑ (en) Xinzhong Yao, An introduction to Confucianism, Cambridge University Press, 2000, pp. 89-90.