Jeremy Rifkin
Jeremy Rifkin, nascut lo 26 de genièr de 1945 Denver (Colorado), es un ensagista estatsunidenc, especialista de prospectiva (economica e scientifica). Es tanben conselhièr de divèrses politics. Son trabalh, basat sus una vigiléncia e una reflexion prospectivas, subretot a per objècte d'explorar de potencialitats scientificas e tecnicas novèlas, suls impactes en d'incastres societals, environamentals e socioeconomics. Es tanben fondator e president de la Fondacion sus las tendéncias economicas (Foundation on Economic Trends o FOET) basada a Washington, DC.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]Jeremy Rifkin nasquèt a Denver (Colorado) en 1945, de Vivette Ravel Rifkin e Milton Rifkin (industrial produsent de sacs de plastic). Grandiguèt dins lo sud-oèst de Chicago.
Obtenguèt lo bachelierat universitari en sciéncias (BS) en economia a la Wharton School de l'universitat de Pennsilvània que recebèt lo prèmi del merite de l'associacion dels ancians de l'Universitat (University of Pennsylvania General Alumni Association's Award of Merit[1]).
Decidiguèt en 1966 de contribuir a defendre la libertat d’expression contra la guèrra de Vietnam participant totjorn mai actiu al movement per la patz.
S’interessèt al drech internacional e a la diplomacia, obtenent en 1968 une mestresa en afars internacionals a la « Fletcher School of Law and Diplomacy » de l’universitat Tufts. Rifkin contunhèt a s’implicar contra la guèrra, en rejonguent l’ONG « Volunteers in Service to America ».
En 1973, Rifkin organizèt una protestacion de massa contra las companhiás petrolièras. De milièrs de gents anèron a la manifestacion, alara que d'activistas jetavan de barrils de petòli vuèits dins lo pòrt. Aquela manifestacion se faguèt après l'aument dels preses provocat a la davalda de 1972 per un embarg sul petròli iniciat per l’OPEP[2].
En 1977, amb Ted Howard, creèt una fondacion de prospectiva, la « Foundation on Economic Trends » (FOET) que venguèt activa a l'ecala dels enjòcs environamentals, economics e climatics de las politicas publicas dels Estats Unis d'America e d'autres païses. La FOET estudia los fenomens emergents, las tendéncias pesucas e los impactes sus l’environament, l’economia, la cultura e la societat. S’engatja tanben en matèria de justícia, d’educacion publica, d'activitats collaborativas al servici dels objectius de la fondacion. Es tanben un conferencièr reputat, que foguèt sollicitat per fòrça companhiás del Fortune 500, fòrça entrepresas, e centenat de govèrns, d’organizacions o de representants de la societat civila e universitats dempuèi los ans 1975[3]. Lo sèti principal de J. Rifkin es ara a Bethesda (Maryland) (près de Washington, D.C).
J. Rifkin es sovent presentat coma l'arquitècte màger de la tresena revolucion industriala, presentada dins un dels seus obratges coma permetent de respondre a long tèrme al triple desfís d’una crisi economica mondiala, de la securitat energetica e del cambi climatic[4]. Aquela tresena revolucion industriala foguèt oficialament aprovada pel Parlament europèu en 2007 e es ara realizada per d'organismes dins la Comission Europèa[5]. Es lo fondator e president de la Third Industrial Revolution Global CEO[6] Business Roundtable, taula redonda permanenta qu'unís de responsables e mai de 100 eminents especialistas mondials de l'industria de las energias renovelablas, energias e servicis energetics, entrepresas de construccion, cabinets d'arquitèctes, societats imobilièras, entrepresas de las tecnologias de l’informacion e de la comunicacion, del transpòrt e de la logistica…[7].
J. Rifkin dispausa d’una equipa mondiala de desvelopament economic trabalhant amb de vilas, de regions e de govèrns nacionals per elaborar de dessenhs directors per una Economia de transicion cap a una societat pòst-carboni e las infrastructuras necessàrias a una tresena revolucion industriala.
En 1988, faguèt encontrar de scientifics del climat e de militants ecologistas de 35 païses a Washington, DC, per una primièra reünion del malhum mondial sus l’efièch de sèrra[8]. La mèsma annada, J. Rifkin donèt a Hollywood un ensems de conferéncias sul caufament climatic e las questions environamentalas ligadas. Lo public èra constituit de membres de l’industria cinematografica e de la television e de dirigents de l'industria musicala, per tòca de mobilizar la comunautat Hollywoodiana. Pauc mai tard, doas organizacions environamentalas, de las comunicacions de la Tèrra Ofici (ECO) e Environmental Media Association, foguèron creadas[9].
En 1992, Rifkin lancèt una campanha titulada « Al delà del buòu », portada per una coalicion de sièis organizacions environamentalas, que Greenpeace, Rainforest Action Network e Public Citizen, amb per projècte d'encoratjar una reduccion de 50 % de la consomacion de carn de buòus explicant que lo metan venent de l’elevatge bovin, atal qu'ara se fa, a un efièch sul caufament climatic de 23 a 50 còps superior a aquel del dioxìd de carboni[10],[11],[12].
A partir de 1994, Rifkin es mèstre de conferéncias dins le « Wharton School's executive education program a « l’Universitat de Pennsilvània », ont ensenha a de cap d'entrepresas del mond entièr las nòva tendéncias de la sciéncia e de la tecnologia[13].
Après la publicacion d'un libre sus l’economia de l’Idrogèn, trabalhèt a l'encòp als EUA e en Euròpa per far avançar politicament la causa de l'idrogèn venent de fonts renovelablas. Als EUA, Rifkin tenguèt un ròtle dins la fondacion d’una « Coalicion verda de l'idrogèn » (Green Hydrogen Coalition, amassant 13 organizacions environamentalas e politicas que Greenpeace e MoveOn.Org) que s'engatgèt a bastir una economia de l'idrogèn fondada sus de fonts renovelablas d'idrogèn[14].
Conselhièr a las collectivitats
[modificar | Modificar lo còdi]J. Rifkin conselhèt la Comission Europèa e lo Parlament Europèu. Tanben conselhèt lo president espanhòl José Luis Rodríguez Zapatero quand èra President de l 'Union Europèa. Tanben foguèt lo conselhièr de la cancelièra alemanda Angela Merkel, del Primier ministre portugués José Sócrates e del Primièr ministre slovèn Janez Janša pendent lors presidéncias respectivas al Conselh d'Euròpa, sus las questions ligadas a l'economia, al cambi climatic e a la securitat energetica. Rifkin trabalha ara amb los responsables europèus per fabregat pel long tèrme una tresena revolucion industriala per l'Union Europèa.
Jeremy Rifkin prepausa tanben sos servicis a de vilas o regions volent desvelopar lo concèpte de tresena revolucion industriala dins los territòris. Atal, a partir de 2009, Rifkin e son equipa faguèron de Master plans destinats realizar aquela tresena revolucion industriala per las vilas de San Antonio (Tèxas), Roma (Itàlia), Mónegue e de la Provícia d'Utrecht (Païses Basses) per favorizar la transicion de las economias d'aqueles territòris per que venguan los primièrs airals urbains descarbonats del mond[15],[16].
Aquel movement de planificacion cap a una tresena revolucion industriala s'espandiguèt en 2012 per de comendas Master Plan per la region de Nòrd-Pas de Calais[17][18]..
Òbras
[modificar | Modificar lo còdi]Jeremy Rifkin s'interessèt subretot als subjèctes seguents:
- Biotecnologias
Rifkin foguèt un dels primièrs a far una critica prospectiva del brevetatge del vivent, de las biotecnologias e de lor usatges industrials. O faguèt en publicant en 1977 un libre « Who Should Play God ? » (Qui deuriá jogar a Diu ?), puèi un autre en 1998, Lo Sègle Biotèc, ont tracta de las questions eticas e comercialas e los riscs environamentals novèls qu'acompanhan l'èra novèla del brevetatge, de l'apropriacion del genòma e del comèrci dels gèns.
- Entropia
Rifkin publiquèt en 1980 un libre intitulat Entropia. Aquel obratge foguèt presentat coma donant "una vision globala del mond", coma succedissent atal de biais apropriat als libres Silent Spring (Printemps silenciós), The Closing Circle (Lo cercle de clausadura), The Limits to Growth (la limita de la creissença) e Small is beautiful (Pichon es brave)[19].
- Modèl europèu
En 2004, lo libre de Rikfin The European Dream (Lo sòmi europèu), foguèt un succès editorial internacional primat en Alemanha (2005) pel prèmi Corine International Literature Prize del melhor libre de l'annada publicat dins lo domèni de l'economia.
- Trabalh
Lo trabalh es envisatjat per Rifkin coma valor e font de coesion sociala e de desvelopament personal, e o poiriá demorar a condicion qu'evolua e que la socieatat evolua al seu vejaire. Son libre End of Work(la fin del trabalh), paregut en 1995 a Nòva York, sostitulat The decline of the global labor force and the dawn of the post-market era (Lo declin de la fòrça globala del trabalh dins lo mond e l'alba de l'èra pòst-mercat), coneguèt un grand succès als EUA e en Euròpa. Aquel libre donèt d'arguments als debats de las annadas 1990 e 2000 suls impactes de la tecnologia sus l’emplec e l'entrepresa[20] dins un mond ont la creissença tend a venir de tipe « jobless growth » (creissença sens emplec). Une partida de las predictions de Jeremy Rifkin e de Michel Rocard se realizèron pas a cort tèrme, las annadas 1996 e 1997 se caracterizèron per un retorn fòrt de l'emplec en França e dans lo mond[21], avant la crisi de 2008.
Rifkin estima qu’es acabat lo processés de desapareisson dels agricultors puèis dels còls blaus al benefici del sector dels servicis (bancas, telefonia, assegurança) e de l'industria: l'ensems de la middle class americana es fragilizat (ancia e sustrabalh d'un costat, salaris bas e caumatge de l'autre). Aquò se fasent mejans de reorganizacions (reengineering) consistissent a mermar la cadena ierarquica, e per de logicials e sistèmas informatics remplaçant los umans[22] . Atal s'acaba segon el l'èra industriala fondada sul trabalh de massa, al benefici d'una transicion cap a una « tresena edat »; aquela de l'informacion partejada, d'una revolucion scientifica e tecnica e d'una energia decentralizada. Dins lo contèxte del mercat, las supauasadas leis de las eissidas de Sauvy, o leis d'escampament o percolacion, foncionan pas mai sufisentament per remplaçar los emplecs engolits per de nòus emplecs dins de nòus sectors nascuts del progrés tecnic (que tend al contrari a remplaçar l'òme per fòça dels prètzfachs ancians). Dins l'scenari rifkinian, lo trabalh desaparéis pasmens pas: la tendéncia actuala es una evolucion d'un costat cap a d'emplecs fòrça qualificats e plan remunerats (mens de 20 % de la populacion, que dins lo « sector de l'Economia de la coneissença » ), e d'un autre costat cap a d'emplecs pauc qualificats e pauc pagats. Mas entre los dos, los emplecs que fasián viure la classa mejana desapareisson. Per far pas esclatar l'òrdre social fondat sul trabalh nimai aumentar las inegalitats e la violéncia, Rifkin estima que cal, dins un nòu contracte social, partejat lo trabalh existissent (setmana de 30 h de trabalh) e compensar los emplecs perduts (que lo sector mercand sufisís pas mai a provesir) en developant un « tèrç sector » non marcand susceptible d'ocupar los demandaires d'emplecs alara que lo sector public tend a s'aleugiar per andicapar pas la competitivitat de las economias. Aquel tèrç sector seriá lo sector de l'economia sociala e solidària (associacions, ONG sul modèl de l'« economia sociala » segon Dominique Méda[23]). Dins quin que siá cas, lo progrés tecnic e la globalizacion permetran pas segon el d'assegurar lo plen emplec; Rifkin suggerís donc l'instauracion d'un revengut de basa.
Es segon Rifkin l'un dels fondaments màger del ligam social: En 2011, dins « Una nòva consciéncia per un mond en crisi. Cap a una civilizacion de l'empathie », Rifkin postula que l'empatia es essenciala dins la psiquè umana. Cerca d'o mostrar per una analisi d'eveniments istorics o anecdotics, o mejans d'estudis scientifics. Aquela empatia naturala poiriá restablir segon el l'equilibri menaçat per l'entropia producha per nòstra espècia. «Se la natura umana es materialista fins a la mesolha – egoïsta, utilitarista, edonista -, se pòt pas gaire esperar resòlvre la contradiccion empata-entropia. Mas se al mai prigond, nos aclina cap al (…) vam empatic, al mens demora possible d’escapar al dilèma, de trobar un ajustament que nos permeta de restablir un equilibri sostenible amb la biosfèra»[24].
Influéncia en Euròpa
[modificar | Modificar lo còdi]En mai de son trabalh als EUA, Rifkin aqueriguèt una influéncia granda en Euròpa en coma conselhièr dels cap de govèrn e s'Estat, e trabalhièt coma conselhièr personal de Romano Prodi, l'ancian Primièr ministre italian. Los seus articles pareison dins fòrça jornals europèus. Alara que fòrça de las seunas idèas son criticadas, exercís pasmens una influéncia sus l'opinion publica e las politicas publicas als EUA e en Euròpa. La revista politica americana National Journal lo classiquèt dins sa lista de las 150 personas mai influentas per la politica americana. Segon lo jornal Le Monde (7 de novembre de 2012) Rifkin l'auriá recebut lo president François Hollande[25].
Recepcion pel public
[modificar | Modificar lo còdi]Segon la « Revue européenne de l'énergie », cap d'autre autor o pensaire aguèt tant d'influéncia sus las ambicions de l'Union Europèa al subjècte de la politica energetica e climatica[26]. Als EUA, testimonhèt davant fòrça comitats del Congrès e coneguèt de succès importants al subjècte d’adopcion de politicas governamentalas environamentalas o sus de questions connèxas, scientificas e tecnologicas[27]. L’associacion « Union of Concerned Scientists » citèt de publicacions de Rifkin coma de referéncias utilas pels ciutadans e consomators[28] e lo New York Times declarèt que «fòça gents dins los domènis scientifics, religioses, politics lausan Jeremy Rifkin per una volontat de veire grand, soslevar de questions contravesadas, e ne fan un profèta social e etic».
Lo trabalh de Rifkin pasmens faguèt controvèrsias. D'oposants ataquèron la rigor scientifica de sas revendicacions, o de qualques estrategias qu’utilisèt per promòure los seus vejaires. Es lo cas per exemple de Stephen Jay Gould qu'ataquèt lo libre Algeny (1983) escrich per Rifkin amb Nicanor Perlas lo qualificant de propaganda anti intellectuala se fasent passar per scientifica[29].
Un article de 1989 del Time quitament qualifiquèt Rifkin de l’òme mai aborrit dins lo mond de las sciéncias[30].
Publicacions
[modificar | Modificar lo còdi]En francés
- 1979, Les apprentis sorciers : demain la biologie (avec Ted Howard), Ramsay, ISBN 2010058038Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 1997, La Fin du travail, La Découverte, ISBN 2707147834Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 1998, Le siècle biotech : le commerce des gènes dans le meilleur des mondes, La Découverte, ISBN 2707128511Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 2000, L'âge de l'accès : la vérité sur la nouvelle économie, La Découverte, ISBN 2707146080
- 2002, L'économie hydrogène : après la fin du pétrole, la nouvelle révolution économique, La Découverte, ISBN 2707137839Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 2005, Le rêve européen, Fayard, ISBN 2213622701Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 2011, Une nouvelle conscience pour un monde en crise. Vers une civilisation de l'empathie, Éditions Les Liens qui libèrent, ISBN 2918597279Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- 2012, La troisième révolution industrielle. Comment le pouvoir latéral va transformer l'énergie, l'économie et le monde Éditions Les Liens qui libèrent, ISBN 2918597473Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- {{{títol}}}. ISBN 979-10-209-0141-5.
En anglés
- 1973, How to Commit Revolution American Style: Bicentennial Declaration, with John Rossen, Lyle Stuart Inc., ISBN 0-8184-0041-2
- 1975, Common Sense II: The case against corporate tyranny, Bantam Books, OCLC 123151709
- 1977, Own Your Own Job: Economic Democracy for Working Americans, ISBN 978-0-553-10487-5
- 1977, Redneck Power : The Wit and Wisdom of Billy Carter Bantam, ISBN 0553111256 (écrit avec Ted Howard)
- 1977, Who Should Play God? The Artificial Creation of Life and What it Means for the Future of the Human, with Ted Howard, Dell Publishing Co., ISBN 0-440-19504-7
- 1978, The North Will Rise Again: Pensions, Politics and Power in the 1980s, with Randy Barber, Beacon Press, ISBN 0-8070-4787-2
- 1979, The Emerging Order: God in the Age of Scarcity, with Ted Howard, Putnam, ISBN 978-0-399-12319-1
- 1980, Entropy: A New World View, with Ted Howard (afterword by Nicholas Georgescu-Roegen), Viking Press, ISBN 0-670-29717-8
- 1983, Algeny: A New Word—A New World, en collaboration avec Nicanor Perlas, Viking Press, ISBN 0-670-10885-5
- 1985, Declaration of a Heretic, Routledge & Kegan Paul Books, Ltd, ISBN 0-7102-0709-3
- 1987, Time Wars: The Primary Conflict In Human History, Henry Holt & Co, ISBN 0-8050-0377-0
- 1990, The Green Lifestyle Handbook: 1001 Ways to Heal the Earth (edited by Rifkin), Henry Holt & Co, ISBN 0-8050-1369-5
- 1991, Biosphere Politics: A New Consciousness for a New Century, Crown, ISBN 0-517-57746-1
- 1992, Beyond Beef: The Rise and Fall of the Cattle Culture, E. P. Dutton, ISBN 0-525-93420-0
- 1992, Voting Green: Your Complete Environmental Guide to Making Political Choices In The 90s, with Carol Grunewald Rifkin, Main Street Books, ISBN 0-385-41917-1
- 1995, The End of Work|The End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era, Putnam Publishing Group, ISBN 0-87477-779-8
- 1998, The Biotech Century: Harnessing the Gene and Remaking the World, J P Tarcher, ISBN 0-87477-909-X
- 2000, The Age Of Access: The New Culture of Hypercapitalism, Where All of Life is a Paid-For Experience, Putnam Publishing Group, ISBN 1-58542-018-2
- 2002, The Hydrogen Economy: The Creation of the Worldwide Energy Web and the Redistribution of Power on Earth, Jeremy P. Tarcher, ISBN 1-58542-193-6
- 2004, The European Dream|The European Dream: How Europe's Vision of the Future is Quietly Eclipsing the American Dream, Jeremy P. Tarcher, ISBN 1-58542-345-9
- 2010, The Empathic Civilization|The Empathic Civilization: The Race to Global Consciousness In a World In Crisis, Jeremy P. Tarcher, ISBN 1-58542-765-9 www.empathiccivilization.com
- 2011, The Third Industrial Revolution: How Lateral Power Is Transforming Energy, the Economy, and the World, Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-230-11521-7
- 2014, The Zero Marginal Cost Society: The internet of things, the collaborative commons, and the eclipse of capitalism,, Palgrave Macmillan, ISBN 978-1137278463
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connexes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) huffingtonpost, [1]
- (en) TED, JeremyRifkin on the empathic civilization (Vidèo amb votz de J Rifkin + illustracion animada) e presentacion del conferencièr Jeremy Rifkin: Writer, thinker
- (en) European Association of Craft, Small and Medium-sized Enterprises, Pictures from the press conference on the "Third Industrial Revolution", European Parliament, Brussels, 1 February 2011
- (en) Euractiv, Jeremy Rifkin: 'Europe can lead the third industrial revolution', 2008-01-31
- (en) Biographie de Jeremy Rifkin sur le site de la FOET
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Jeremy Rifkin (2014), La nouvelle société du coût marginal zéro ; Éditions Les Liens qui libèrent, ISBN 1020901411Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- (fr) Jeremy Rifkin (2012), La troisième révolution industrielle. Comment le pouvoir latéral va transformer l'énergie, l'économie et le monde ; Éditions Les Liens qui libèrent, ISBN 2-9185-9747-3Error d'escript : lo modul « check isxn » existís pas.
- (fr) Jeremy Rifkin (1996), La fin du travail
- (en) Jeremy Rifkin coauteur de Re-inventing Construction, Edited by Ilka Ruby & Andreas Ruby, with an illustrated index by Something Fantastic, 440 pages, ISBN 978-3-9813436-2-5 ; Ruby Press: Berlin, 2010 (Extraits)
Videografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Interview de J Rifkin al subjècte dels malhums decentralizats e redistributius d'energia, coma alternativa al nuclari, (24 de mai de 2011) per Terre.tv (en)
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Univ. of Pennsylvania Student Award of Merit.
- ↑
- ↑ Foet
- ↑ Belin, Hughes, The Rifkin vision, European Energy Review, July/August 2008 ; pages=40–46 consulté 2011-06-03
- ↑ Written declaration on establishing a green hydrogen economy and a third industrial revolution in Europe through a partnership with committed regions and cities, SMEs and civil society organisations. December 2, 2007.
- ↑ CEO : chief executive officer
- ↑ European Commission VP Verheugen, Jeremy Rifkin, and 90 Global Corporations Announce Third Industrial Revolution Green New Deal ; Brussels ; 2008-12-07
- ↑ The Global Greenhouse Network - C-SPAN Video Library, Ed :C-spanvideo.org ;date=1988-10-10 |Consulté 2012-02-10
- ↑ mother jones, HOLLYWOOD HARDBALL - 904Y-000-007 ; Ed : Maryellenmark.com ; consulté 2012-02-10
- ↑ Takahashi, Youn, Takahashi, Bruce, A, (2002),« Greenhouse Gases and Animal Agriculture », Ed : Elsevier Health Sciences ; Modèl:Isbn ; page=372
- ↑ BEYOND BEEF
- ↑ BEYOND BEEF
- ↑ Jeremy Rifkin ; The Foundation on Economic Trends: The Third Industrial Revolution, Ed : Foet.org ; 998-05-31 ; consulté 2012-02-10
- ↑ Public Citizen Climate and Energy, Citizen.org ; 2010-12-03 ; consulté 2012-02-10
- ↑ San Antonio: Tracer la voie à suivre pour la troisième révolution industrielle.
- ↑ TIR Master Plans
- ↑ Nord-Pas-de-Calais ; Troisième révolution industrielle, Master Plan 2013, 324 pages
- ↑ Le Nord-Pas-de-Calais veut lancer la Troisième Révolution Industrielle en France
- ↑ Foet.org, Jeremy Rifkin | The Foundation on Economic Trends | Books , consulté 2012-02-10
- ↑ Stepanek Marcia, Rabble Rouser, Jeremy Rifkin Takes Aim at E-Marketers, businessweek; Ed :Bloomberg
- ↑ L'Express.fr, Jean-Paul Ribes, Quand Rocard préface Rifkin, paru le 1er décembre 1996
- ↑ (fr)Analisi del libre de Rifkin, La fin du travail (prefàcia par Michel Rocard) per Guy Caire in revista Tiers-Monde (1998, Vol 39, n°154 pp. 467-468)
- ↑ Dominique Méda (1998), Rifkin Jeremy, La fin du travail ; In: Revue française de sociologie. 1998, 39-3. pp. 612-613.]
- ↑ Jeremy Rifkin (The empathic civilization)
- ↑ Sophie Landrin, « Jeremy Rifkin, le gourou "vert" des élus locaux », Le Monde, (legir en linha)
- ↑ Error de citacion : Balisa
<ref>
incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadasVision2008
. - ↑ Vjolt.net, Biotechnology Through the Eyes of an Opponent, consulté 2011-03-30
- ↑ PDF 1.pdf The Consumer's Guide to Effective Environmental Choices (Lo Guida del consomator per de causidas efectivament environamentalas), consultat 2011-03-30
- ↑ S.J. Gould, "Integrity and Mr. Rifkin", Discover Magazine, January 1985 ; reprinted in Gould's essay collection An Urchin in the Storm, 1987, Penguin Books, p. 230
- ↑ Thompson Dick, The Most Hated Man In Science: Jeremy Rifkin, 1989-12-04, consulté 2011-03-30