Economia de la coneissença

Las expressions economia del saber, economia de la coneissença o economia de l'immaterial o encara capitalisme cognitiu e al delà de l'aspècte economic societat de la coneissença, designan çò que seriá una novèla fasa de l'istòria economica ont, segon d'economistas, siam intrats dempuèi la fin del sègle XX (ans 1990). Foguèt Fritz Machlup que en 1962, sembla aver la primièra vision de çò que se nomenarà mai tard l'economia de la coneissença, dins son libre The production and distribution of knowledge in the United States. Porat dins sa tèsi en 1977 aviá mostrat que gaireben de 45 % de la man d’òbra emplegada als EUA aviá per tasca de manipular d'informacion. Aquelas òbras tornèron dins una annèxa d'un rapòrt oficial francés paregut en 1978, L'Informatisation de la société, rapòrt que coneguèt un vam mediatic sens precedent.

L’industria de la coneissença representava 29 % del PIB als EUA en 1958 totjorn segon l’estudi de Machlup (1962) e 34 % en 1980 segon aquela de Rubin e Taylor. Aquel tipe d'òbras seguit per l’OCDE qu'amassa, dins las industrias fondadas sul saber, las industrias manufacturièras de nauta e de mejana nauta tecnologia e doas categorias de servicis: los servicis fornits a la collectivitat, socials e personals e las activitats de banca, assurança e d'autres servicis a las entrepresas. Las industrias de la coneissença representan alara mai de 50 % del PIB de l’ensems de la zona OCDE a la fin de la decenniá 1990 contra 45 % en 1985 e amb un aument superior al PIB dins gaireben totes los païses.

La mutacion de l'economia atal anonciada seriá tanben aquela d'un nòu biais de regulacion del capitalisme. En valorizant sul plan mercadièr las coneissenças, mercé a l'autreg mai o mens espandit dels drechs de proprietat sus de sabers o de l'informacion que fasián fins alara partida dels « bens comuns »: coneissença producha pels professionals del saber (cercaires, universitaris), de las societats tradicionalas ont lo drech de proprietat intellectuala existís pas o fin finala de l'informacion disponibla dins la natura (còdis genetics), las societats « postindustrialas », coma aquela de tradicion anglosaxona, dubrisson de nòus espacis mercadièrs fonts de creissença, mas tanben de rendas monopolisticas pels propietaris d'aqueles nòus drechs.

De mutacions de mèsme tipe ja se faguèron a diferents periòdes de l'Istòria: a la Renaissença (republicas italianas e Escòla de Salamanca), al sègle XVII (mercantilisme) e al XIX (Revolucion industriala e capitalisme industrial).

Fin finala, se podèt parlar de « novèla economia » o « d'economia postindustriala ».

Los pilars de l'economia del saber

L'economia de la coneissença en mai d'èsser una fasa novèla, es un concèpte operacional gaireben novèl que foguèt promòugut per d'organizacions internacionalas e especialament per l'Union Europèa pendent la declaracion de Lisbona en 2000, los rapòrts del programa de las Nacions unidas pel desvelopament (PNUD), los rapòrts e programas de la Banca Mondiala, World Development Report 1999 e knowledge for Development program al World Bank Institute, e d'autres seminaris, conferéncias e diferents estudis (coma aquela de l'OCDE e de l'ISESCO).

Semblariá que la problematica de definir las basas, pilars d'aquela novèla economia, fuguèt levada en 1962 quand Kenneth Arrow avancèt que l’activitat d’innovacion es separada de las activitats de produccion classica. Segon el, la coneissença es producha per un sector especializat dempuèi una foncion de produccion que combina del trabalh qualificat e del capital. La sortida d'aquel sector consistís en informacion escambiada sus un mecat. Dins la mèsma perspectiva, l’OCDE definís las economias fondadas sus la coneissença coma «aquelas que son dirèctament fondadas sus la produccion, la distribucion e l’utilizacion de la coneissença e de l’informacion» (OCDE 1996a). Atal mai tard, la Banca Mondiala podèt definir los pilars de l'economia de la coneissença que son 4:

1. Incitacion economica e regime institucional
2. Educacion e ressorças umanas
3. Sistèma d'innovacion
4. Infrastructuras d’informacion.

En 2009 pendent la conferéncia de la Comission Europèa a Göteborg, que lo subjècte es « lo triangle de la coneissença a la font de l'avenir d'Euròpa » e que s'inscriviá al còr de l'estrategia de Lisbona sus la creissençs e l'emplec 2000, una novèla definicion dels pilars de l'economia de la coneissença venguèt. Atal los 4 pilars son remplaçats per aqueles 3:

1. Recerca Desvelopament e Innovacion (RDI)
2. Educacion
3. Tecnologias de l'informacion e de la Communicacion (TIC).

Una economia fondada sus de novèlas formas de coneisenças

Los factors d'evolucion a l'origina del concèpte

Aquela novèla èra economica coneissariá son vam amb l'efecte conjugat:

• del desvelopament del sector terciari e de las activitats immaterialas,
• dels progreses tecnologics, amb dempuèi pauc las (novèlas) tecnologias de l'informacion e de la comunicacion - (N)TIC - e las biotecnologias, que forman la novèla economia,
• del desvelopament de l'intelligéncia economica territoriala, dels pòls de competitivitat, dels escambis en partenariat e amb de partidas prenentas,
• de la globalizacion que merna la remuneracion del trabalh fisic, e qu'aumenta al contrari lo benefici de las « idèas », lor donant de mercats espandits: es conegut que vendre una idèa a 10 personas costa tan al « fabricant » que de la vendre a de milièrs, mas que los benefici obtenguts son eles infinidament superiors dins lo segond cas.
• de la presa en compte dins l'economia de concèptes de sostenabilitat e de responsabilitat societala per prene en compte las contrencha ecologicas, lo fondament d'aqueles concèptes essent controversat.

Lo capital immaterial: un avantatge competitiu?

Es considerat, dins aquel tipe d'economia, que:

• la matèria premièra-clau qu'assegura un avantatge competitiu a las personas, institucions e luòcs geografics que la tenon, se situa pas mai dins lo material (las denadas, matèrias primièras e fonts d'energia, quitament se los enjòcs son grands sus aqueles sujèctes...) mas dins l'immaterial (l'informacion, lo saber far e la coneissença).
• Poiram parlar en parallèl de capital saber, coma lo tresen factor de produccion, en mai dels dos autres mai tradicionals: trabalh, e capital ;
• lo trabalh fisic pur de son costat pèrd de son importança, o al mens ven sostractat e non estrategic, al respècte de las competéncias tecnica, scientifica, organizacionala e comunicacionala e las capacitats creativa e adaptativa (teoria del capital uman) ;
• l’accumulacion pòrta majoritàriament sus la coneissença e sus la creativitat, es a dire sus l'immaterial. Se dich dins aquel sens, al nivèl microeconomic de capital intellectual e de « valor saber ».

Al contrari, es pas clar de saber se las ressorças naturalas son presas en compte dins un esquema de Capital natural. Jean-Marc Jancovici mòstra que la dematerializacion de l'economia permet pas de diminuir las consomacions de ressorças.

L'engenhariá de las coneissenças coma motor de desvelopament

Al total, aquò fa evoluar, al nivèl de la teoria economica, l'apròche tradicionala dels factors de produccion, coma se constata amb l'apareisson de pòls de competéncia dins la novèla economia del desvelopament.

La valor trabalh tradicionala es remplaçada per de novèlas capacitats estrategicas, constituidas pel capital saber de l'organizacion, en tèrmes d'engenhariá de las coneissenças ((en) knowledge management). L'engenhariá (o la gestion) de las coneissenças es pas autra causa que la declinason al nivèl microeconomic, dins las entrepresas e las administracions centralas o territorialas, de l'economia de la coneissença.

Evaluacion de las consequéncias per las partidas prenentas

Emplegats / Dirigents

Qualques uns avançan que l'accumulacion de coneissenças profeitariá tant (senon mai) als trabalhadors - que tenent lo saber pesan sul procés de produccion, qu'als investidors tenant de mejans materials. Per d'autres, aquel nòu estadi del capitalisme aumentariá l'expleitacion dels salariats los despossedant de lors coneissenças e trencar la dissociacion entre lo trabalh e la vida privada.

Comptabilitat e finanças de las entrepresas

De mai, la realizacion de las normas comptablas IAS/IFRS provòca una revision radicala de las règlas economicas internacionalas, donat que lo capital immaterial de las entrepresas comença a èsser comptabilizat coma immobilizacions incorporalas, donc susceptible de provocar d'investisments al mèsme títol que las immobilizacions classicas dichas corporalas (usinas, imòblas).

Complexitat del fach de las interaccions e dels servicis

En realitat, la crenta del capitalisme cognitiu venguèt complèxe per la coexisténcia en son sen d'activitats mercadièras e non mercadièras necessàriament interdependantas (concèpte de patrimòni comun). Las tensions entre ambedos aspèctes son permanentas. De mai, evoluan de contunh en fonccion deld factors economics, socials, environamentals, juridics e tecnics…

Sembla ara s'opausar l'economia tradicionala dicha « lineària », amb l' « Economia circulara ». Cossí que siá, lo fenomèn de globalizacion mòstra pro clarament qu'i a una tendéncia de fons a l'evolucion estructurala de l'economia.

Economia del saber dins las grandas zonas desvelopadas

America

L'epicentre de l'« economia del saber » se trapa de segur en Califòrnia. I a per exemple a l'universitat Stanford dos professors: Paul Romer, campion dels nòus concèptes de la creissença economica, e Stephen Krasner, que conceptualiza los analisis modèrnes de la sobeiranetat. Paul Romer intègra dins sos analisis la contrencha constituida per las limitacions de las ressorças naturalas pel mond.

De s'estonar pas qu'aquelas novèlas apròchas venon de Califòrnia, perque s'i trapa la Silicon Valley, prototipe dels pòls de competitivitat (cluster en american), donc las competéncias melhoras en informatica: desvelopament dels processors necessaris al material informatic (hardware).

Tanben se vei una fòrta concentracion a l'entorn de la capitala Washington: despartament de la Defensa, despartament de la Justícia... qu'utilizan de registras per accedir a las ressorças numericas.

Las òbras del Dublin Core butèron dempuèi 1995 a l'elaboracion d'un encastre de descripcion de las ressorças informaticas pel W3C (Resource Description Framework), que menèt a la realizacion de registres de metadonadas per las grandas administracions del govèrn estatsunian.

Japon / China

Un dels melhors pensaires sul subjècte es lo professor japonés Ikujiro Nonaka. Lo Japon es fòrça vigilant sus la proteccion de la coneissença, coma amb l'utilizacion de metadonadas dins la descripcion de las ressorças informaticas correspondent als imatges numerics, per l'industria fotografica.

Euròpa

L'Euròpa intra dins aquela fasa progressivament. Pasmens es frenada dins aquela transicion per de dificultats organizacionalas.

L'Union Europèa definiguèt en l'an 2000 una estrategia tocan a far intrar l'economia europèa dins la « societat de l'informacion » : l'estrategia de Lisbona.

Lo Conselh europèu de Göteborg dels 15 e 16 de junh de 2001 apondèt una dimension environamentala als objectius de Lisbona, e soslinhèt lo cambiament d’apròche en matèria d’elaboracion dels politics. S’agís « d’examinar de biais coordonat las consequéncias economicas, socialas e environamentalas de totas las politicas e de ne tenir compte dins los proceses de decision ». Se parlèt pas mai de societat de l'informacion, mas puslèu de societat de la coneissença. L'objectiu de l'Etrategia de Lisbona es d’ara enlà de far de l'economia europèa « l’economia de la coneissença mai competitiva e mai dinamica del mond fins a 2010 ».

Se constata que lo procés de decision de l'Union Europèa intègra plan d'elements sus l'accés a las ressorças numericas.

La question se pausa de saber se los apròches sus l'economia de l'immaterial prenon en consideracion los objectius du Conselh europèu de Göteborg sul Desvolopament sostenable, e se los estudis sul capital immaterial intègran las metadonadas.

Estatut de la coneissença en matèria de proprietat

Necessitat de tornar sus la proteccion de la proprietat

Lo nuclèu de l'economia de la coneissença es ligat a l'apropriacion de las coneissenças e a la produccion de contunh d'innovacion. Totes los sectors de la vida sociala que concorrisson a la produccion de coneissenças serián los noòus centres del capitalisme cognitiu.

Lo biais classic de protegir la propriéetat dins l'economia industriala al sègle XIX èra le brevet. Lo drech de l'informatica s'apiejèt progressivament sul brevet, qu'èra lo fondament de la proprietat industriala). Qualques deribas conduguèron a tornar sus la brevetabilitat del logicial, subretot dins l'Union Europèa. L'economia del saber se plaça donc ara dins una perspectiva mai larga de proprietat intellectuala, qu'interfera amb las novèlas formas del drech de l'informatica.

Novelum suls drechs d'usatge

Se necessita un espandiment dels concèptes tradicionals de la proprietat privada, e donc la possibilitat d'aplicar a aquela coneissença un drech privatiu per n'exclure l'usatge gratuit als autres. Se parla alara de « novèlas enclausuras ». Lo saber essent per essencia non rare, e donc partejable, aquelas proteccions contra la cooperacion son pasmens dificilas de realizar.

De novèls metòdes de produccion e de difusion de coneissenças apareisson, sens drech de proprietat exclusiu, se basant sus la cooperacion: los logicials liures, l'art liure e mai generalament totes los objèctes plaçats jos licéncia GNU o d'autras licéncias liuras.

en mai, l'economia del saber se plaça, al mens en partida, a l'interseccion entre la proprietat literària e artistica, e la proprietat industriala.

Patrimòni informacional

Lo passatge cap a una economia obèrta pilotada per de sistèmas d'informacion demanda d'estructurar lo capital immaterial del pent de vista de la securitat tecnica de las donadas. Ven alara necessari d'evaluar los actius immaterials, d'un punt de vista comptable. Correlativament, conven d'adoptar un apròche de proteccion juridica del patrimòni informacional de l'entrepresa.

Vejatz tanben

Bibliografia (fr)

• Mutations des activités artistiques et intellectuelles, Pascal Nicolas-Le Strat, L'Harmattan, 2000
• Vers un capitalisme cognitif : entre mutations du travail et territoires, Christian Azaïs, Antonella Corsani, Patrick Dieuaide, L'Harmattan, 2001
• Sommes-nous sortis du capitalisme industriel ?, Carlo Vercellone, La Dispute, 2003
• L'Immatériel, André Gorz, Galilée, 2003
• Capital immatériel, connaissance et performance, sous la direction d'Ahmed Bounfour, L'Harmattan, 2006, ISBN 2-296-01128-4
• Le Capitalisme cognitif. La nouvelle grande transformation, Yann Moulier Boutang, collection Multitudes/Idées, Éditions Amsterdam 2007
• Sommes-nous entrés dans le « capitalisme cognitif » ?, Michel Husson,éc/artS n°3, 2002, hussonet.free.fr/cogniti.pdf - 37k -
• Quelques critiques aux thèses du capitalisme cognitif (PDF), Michel Husson, 2007,
• Capitalisme cognitif mon amour, G. Colletis (PDF), 2007

Ligams extèrnes (fr)

• "Économie d'échanges des savoirs"
• "Projet Institut des savoirs"
• "L'appel d'Alexandrie: pour une économie de l’identité et du savoir"
• "Économie de la connaissance et intelligence territoriale"
• "La construction d’une économie territoriale de la connaissance"
• "Économie de la connaissance et mutation du mode décisionnel"
• "L’émergence de l’économie de la connaissance est au cœur d’enjeux mondiaux"