Fuòc
Lo fuòc (var. fòc, fuec, huec) es la produccion d'una flamba eissida d'una reaccion quimica exotermica d'oxidacion nomenada combustion.
D'un biais general, lo tèrme « fuòc » designa sovent un fenomèn produsent lutz e / o calor, que venga d'una combustion o pas.
Quimia e fisica del fuòc
[modificar | Modificar lo còdi]La combustion es una reaccion quimica produsent de calor (exotermica) e de lutz. Existís quand se reünisson tres factors : dos compausats quimics (un combustible e un comburent) e una font d'energia (energia d'activacion), çò que se nomena lo triangle del fuòc.
Amb l'efièit de l'energia d'activacion (coma de la calor), lo combustible se descompausa (pirolisi), lo produit d'aquela es un gas que reagís amb lo comburent (en general lo dioxigèn de l'aire). Atal, se pòt resumir lo procèssus seguent la formula: combustible + calor + oxigèn = fuòc.
La lutz ven de doas fonts:
- d'una part dels escambis d'electrons entre los compausats quand de la reaccion quimica;
- d'autre part la radiacion qu'emet tot còrs portat a nauta temperatura (radiacion del còrs negre).
Lo fuòc e l'Òme
[modificar | Modificar lo còdi]
Domesticacion per l'Òme
[modificar | Modificar lo còdi]La domesticacion del fuòc per Homo erectus marquèt una estapa dins la Preïstòria, l'èsser uman se distinguissent alara de las autras espècias animalas. Es atestada dempuèi prèp de −450 000 ans, subretot dins los sites de Menez-Dregan a Plouhinec en Bretanha, de Bilzingsleben en Alemanha o de Vértesszőlős en Ongria e pus recentament de Tèrra Amata prèp de Niça en Occitània.
Una equipa israeliana fa remontar las pus ancianas traças de la domesticacion del fuòc a −790 000 ans sul site del Gesher Benot Ya'aqov sus las ribas de Jordan [1].
Lo mestritge del fuòc a inspirat fòrça mites, qu'aquel de Prometèu. A l'epòca contemporanèa, plusors òbras de ficcion còntan l'importància del fuòc pels gropes preïstorics, coma lo roman La Guèrra del fuòc de J.-H. Rosny, adaptat al cinèma per Jean-Jacques Annaud.
Simbolica
[modificar | Modificar lo còdi]Dins la filosofia chinesa, fa partida dels cinc elements amb lo metal, l'aiga, la fusta e la tèrra.
Pels alquimistas occidentals, fa partida dels quatre elements inèrts de basa compausant cada matèria amb l'aiga, l'aire et la tèrra segon l'ensenhament fòrt anterior d'Aristòtel[2] (lo fuòc es un element central de plusors doctrinas basadas suls quatre elements[3]).
Lo fuòc es naturalament associat al Solelh, qu'es tanben una font de calor e de lutz (se sap uèi que agís pas d'una combustion mas d'una fusion nucleara). Tanben sovent s'assòcia als volcans, coma per exemple lo fuòc de la farga d'Efèst/Vulcan.
Lo fuòc sovent s'assòcia a de cultes divèrs. A vegadas, s'assòcia a la poténcia divina, amb un grand nombre de rituals, passats o actuals, a l'entorn del fuòc. Mas tanben s'assòcia a las fòrças del mal; dins la tradicion crestiana, l'infèrn souvent se representa coma lo reialme de las flambas eternalas.
Aquela dualitat se pòt veire dins los aspèctes morals e juridics del fuòc; de còps qu'i a se considèra coma l'instrument d'una justícia transcendenta (lo lenhièr foguèt una condamnacion penala correnta a l'Edat Mejana, e existís encara fòrça localament a l'epòca contemporanèa; alara que l'immolacion se considèra per qualques uns coma un acte de sacrifici suprèm fàcia a la justícia dels Òmes, tanben dins las societats modèrnas, coma en Checoslovaquia en 1969); de còps qu'i a son usatge se contraròtla en tota rigor, e d'autres grevament sancionat (l'encendi foguèt un dels pus grands crimes a Atenas).
Lo fuòc es tanben un simbòl de purificacion, amb l'utilizacion del lenhièr per qualques condamnacions. Aquel simbòl ven sens dobte de practicas agràrias que consistisson a brutlar la tèrra per la rendre pus fertila (brutladís), mas es certan qu'aquela simbolica ten son origina de plusors fonts. Pasmens, lo fuòc coma simbòl de purificacion foguèt practica correnta per los crestians del Edat Mejana; dins lo temps aquelas practicas (ordalias, lenhièrs, etc.) se perdèron o tot simplament foguèron enebidas[4]
Lo fuòc a tanben un simbolisme erotic. Dins l’Eneïda la passion que Didon aviá per Enèas la consumava de dedins. Aquela simbolica erotica pren son sens dins las metafòras e los imatges que fan coïncidir lo fuòc e l'acte sexual, la passion, l'afectivitat, los sentiments, etc. Dins la mitologia grècoromana, Cupidon foguèt representat per un arc e una entòrcha. De mai, la sciéncia sosten aquela simbolica, perque la motivacion psicofisiologica nais de las variacions termicas e s'acaba par l'acte sexual[5].
Culte del fuòc
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo fuòc se diviniza dins fòrça culturas e foguèt l'objècte de l'adoracion d'un grand nombre de pòbles e de tribús.
Pèrsia
[modificar | Modificar lo còdi]Pels ancians Pèrsas, lo culte del fuòc coma la partida fondamentala de lor religion e las ceremonias d'aquel culte son contadas amb detalhs dins lo Zend-Avesta. Los Pèrsas saludavan totes los matins quand lo solelh sortís, simbòl del fuòc pus pur. Vesián lo fuòc coma lo protector dels Estats e conservavan dins de santuaris lo fuòc sacrat que jamai deurián apagar. Behram, filh d'Ormuzd e un dels 28 Izeds, foguèt lo gèni del fuòc. Al sègle XIX, los Persans actuals, los Guèbres, qu'abitavan subretot dins lo Kerman e lo Guzzerat, avián conservat totas las ceremonias dels ancians Pèrsas concernent lo fuòc.
Grècia e Roma
[modificar | Modificar lo còdi]Dins la mitologia grèga, foguèt raubat als dieus e aportat als Òmes per Prometèu.
Lo fuòc inapagable dels Grècs, que brutlava sens acabar a Atenas e a Dèlfes, lo culte de Vulcan, lo fuòc qu'alimentava a Roma les preiressas de Vesta, rapelant encara la deïficacion del fuòc, idolatria comuna pels totes los pòbles de raça pelagica.
Judaïsme
[modificar | Modificar lo còdi]Los Josieus alucan una Hanoukkia (candelièr de nòu brancas) pendent la fèsta de Hanoucca per commemorar lo miracle de la fiòla d'òli se remplissent per miracle cada jorn.
Cada divendres ser quand se fa nuèch, es tanben de costuma d'alucar lo Handil o de bogias per onorar la dintrada dins lo Sabatat o de tota granda fèsta religiosa.
Atal, dins qualques familhas, s'aluca tanben lo Handil o las bogias l diluns e l dijòus, jorns que se sortís la Thora, o a la data d'enversairi de la mòrt de familhars.
Crestianisme
[modificar | Modificar lo còdi]L'usatge del ciri se generaliza dins las glèisas catolicas e ortodoxas per marcar dels temps liturgics, o en ofèrta pels sants. La flamba simboliza tanben lo Sant Esperit.
Un certan nombre de practicas paganas utilizant lo fuòc foguèron recuperadas dins lo crestianisme popular (los fuòcs de Sant Joan, las candèlas de Santa Lucia en Suècia, etc...).
Asia (Indoïsme, Bodisme…)
[modificar | Modificar lo còdi]Los Indós e los Bodistas fan brutlar divèrsas ofèrtas dins lo quadre de lor culte. Practican tanben la cremacion dels defunts.
Utilizacions del fuòc per l'Òme
[modificar | Modificar lo còdi]Lo fuòc es un fenomèn natural; dins la natura, pòt resultar dels ulhauces o de la fermentacion (produccion de gases enflamables e de calor). Sa domesticacion per l'Òme — capacitat per lo conservar, puèi de tornar a lo produire quand vòl — permetèt fòrça progrèsses :
- coire d'aliments, çò que permet de tuar de gèrmes e de consomir d'aliments pas manjables autrament;
- se caufar pendent los periòdes freds (ivèrn), esclairatge la nuèch ;
- durcir los espleches de fusta, çò que melhora lor eficacitat ;
- metallurgia, e d'un biais general totas transformacions quimicas e fisicas a nauta temperatura ;
- poténcia motritz : maquina de vapor, puèi motor termic.
En 2009, de cercaires de las universitats del Cap, de Liverpool, de Wollongong e de Bordèu trobèron que lo fuòc foguèt utilizat per fabricar d'espleches de pèira fa 72 000 ans dins lo sud d'Africa. Fins alara, las pus ancianas traças remontavan a 25 000 ans [6].
Risques
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo fuòc produtz de calor e de fum, prelèva de dioxigèn, e a tend a s'espandre sens contraròtle en encendi.
Pels umans, lo risque es triple :
- risque de brutladura, per la calor : brutladura de la pèl al contacte de la flamba o d'un objècte caud, mas tanben brutladura de las vias aèris pel respirament de gases e de fums cauds ;
- asfixia: lo fuòc prelèva lo dioxigèn de l'aire e empacha doncas la respiracion; produsís de gases cauds que cochan l'aire (que lo dioxid de carbòni CO2), çò qu'accentua lo fenomèn ;
- empoisonament: lo fuòc pòt produire de gases toxics; lo pus corrent es lo monoxid de carbòni (CO), en particular en cas de manca d'oxigèn.
Lo fuòc provòca tanben la destruccion d'objèctes o de vegetals, e pòt doncas metre en perilh lo benèsser d'una populacion, sa capacitat per se noirir, se logar, lo foncionament de son economia. Pòt presentar un risc per la biodiversitat, en destrusent d'espècias animalas e vegetalas.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (fr) http://www.futura-sciences.com/fr/news/t/homme/d/decouverte-du-feu-elle-daterait-de-790-000-ans_17147-1/
- ↑ Metafisica, Libre Z
- ↑ Doctrinas de Platon, d'Empedòcle d'Agrigent, etc.
- ↑ « Es pus agradable d'èsser purificat dins una font que dins lo fuòc, los Òmes que serián pas estats purificats dins l'una o seràn dins l'autre. » (Malaquia III, 3)
- ↑ Complèxe de Novalis
- ↑ (fr)Le feu, 50 000 url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/science/2009/08/13/001-utilisation_feu_72000_ans.shtml?ref=ondes
Veire tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Feu et flammes; Louis Boyer; éd. Belin; coll. Pour la science 2006 ISBN 2-7011-3973-2
- (fr) Psychanalyse du feu; Gaston Bachelard 1938 ISBN 2-07-032325-0
