Vejatz lo contengut

Faeton

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Sarcofag Farnese illustrant lo mite de Faeton, sarcofag roman de marbre del sègle II, Museo dell'Opera del Duomo de Florença.

Faeton (en grèc ancian Φαέθων Phaéthôn, « lo brilhant ») es dins la Mmitologia grèga lo filh d'Elios, le Solelh e (segon d'unes fonts, dont Ovidi), de l'Oceanida Climèna. Es mòrt folzejat per aver perdut lo contraròtle del carri solar de son paire e aver atal mancat d'abrandar lo mond.

Origina

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo nom de « Φαέθων » es utilizat coma un epitèt d'Elios per Omèr[1], e ven enseguida lo quita nom del dieu per unes autors[2]. Pasmens, coma lo nòta Timothy Gantz[3], Faeton es absent de las fonts arcaïcas : se conéis d’aquesta epòca una sola citacion d'Igin qu’atribuís a « Esiòde » l'invencion de las lagremas de las sòrres de Faeton[4].

Faeton es sobretot conegut coma un personatge distincte: Ovidi, que dona la version mai celèbra del mite, ne fa lo filh del solelh e de l'Oceanida Climèna[5],[6]. Dins unas tradicions minoritàrias, Faeton es lo filh d'Elios e de la nimfa Rodèa (filha d'Asopos)[7], o alara d'Elios e Protèa[8], o encara de Climenos e de l'Oceanida Meròpa[9].

Segon Clemenç d'Alexandria, la legenda de Faeton se debana al temps de Crotopos, tot coma lo deluvi de Deucalion[10]. Aristòtel pòrta l'opinion d’unes Pitagoricians, que la Via lactèa èra un rèste trace de l'abrandament del cèl causat psr Faeton[11].

Lo mite segon Ovidi

[modificar | Modificar lo còdi]
Faeton (1878), quadre de Gustave Moreau.

L'istòria de Faeton comença a la fin del Libre I de las Metamorfòsis e s’espandissent suls 330 primièrs vèrs del Livre II[12].

Faeton se conflèt près de son camaradaEpafos de son ascendéncia solara, aqueste se’n trufa e dobta de sa paraula. Lo jovent, picat, anèt demandar confirmacion près de sa maire Climèna, que lo assegure qu'es plan lo filh de Febus[13], lo dieu solelh: se crei pas en ela, qu'ane donc, el, li demandar. Faeton s'executa e va dins la demora del Solelh, endacòm en Orient. Dina aqueste palais magnific, Febus tròna en majestat; Recep lo jovent amb benvolença, lo reconéis coma son filh, e li prepausa, per pròva, de li far una favor. Faeton gafa l’escasença e demanda de menar lo carri del Solelh un jorn complet. Febus regreta alara sa promesa alors de sa promesa malavisada e vòl desviar son filh de l’idèa, li mostrant las dificultats e los dangièrs possibles, mas Faeton es caput e insistís.

A contracòr e après de fòrça recomandacions, Febus li balha alara, a l'auròra, las rètnas del quadriga solar, e los cavals[14] se ronçan dins l'espaci. Mas, destabilizats pel pes tròp fèble del menaire, s'embalan e quitan lo camin traçat dins lo cèl. Faeton s'enjaurís e capita pas a lod mestrjar, tant mai que l’espectacle de la tèrra, luènh dejós d’el, l'ancia encara mai lo ganha. Coma li aviá predich son paire, encontra de figuras d'animals monstroses (las constellacions del Zodiac), coma Escorpion, qu’acaba de le terrorizar. Los cavals, fòra de contraròtle, galopan en totes sens, provocant de catastròfas dins lo mond entièr: de vilas, de monts, de contradas entièras s'abrandan, los glacièrs fondon, los fluvis s'assecan, las mars calfan e lor nivèl baissa, fasent sorgir d’illas novèlas. Lo quita Faeton, que son paire parment avián untat d'un enguent sacrat per li permetre de resistir a la calor, supòrta pas pus lo fornàs.

La Tèrra, semicalcinada, suplica Jupitèr d'intervenir per salvar lo mond. Aqueste, avent obtengut l’acòrdi dels autres dieus (Febus comprés), projècta alara l’eslhauç per arrestar la correguda bauja del carri, qu’es trocejat. Faeton, los pèls en fuòc, cai coma una estela Fins al fluvi Eridan, al tèrme del mond. Las Naïadas de l'Espèria li bastisson un tombèl, sus que Climèna ven exprimir sa dolor. Las Eliadas, sòrres de Faeton, se lamentèron elas tanben e son metamorfozadas en arbres. Cicnos, son semifraire, qu’èra present al desastre e detesta lo fuòc, es transformat en cicne. E Febus, aclapat de dolor, refusa de percorrer lo cèl pendent un jorn entièr, que se denanèt donc sens lo solelh sortir, e quitament vòl abandonar per sempre lo pretzfach de menar lo carri solar: los autres dieus capitan a lo convéncer a se reprene, e se venja de la mòrt de son filh en tustant los cavals.

Entre autras consequéncias d’aquesta aventure funèsta, se trapa segon Ovidi l'explicacion de la color de pèl dels « Etiopians » (los africans) e lo fach que las fonts del Nil demoran desconegudas (lo fluvi, espavantat, fugiguèt al tèrme mond) ; per escasença, Jupitèr, partit inspectar e se possible adobar los damatges causats sus la Tèrra, encontra la numfa Callisto e de n’abuzar, segon son abitud.

Lo Faeton platonician

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon lo Timèu[15] de Platon, la vertat rèire lo mite ven de Solon, que la portèt a sos descendents a son retorn d’Egipte : « Çò que contan los Grècs de Faeton, filh del Solelh, que, volent menar lo carri de son paire e podent pas lo manténer dins la dralha comuna, abranda la tèrra e ele morís tocat pem folzer, sembla fòrça a una fabla ; çò qui a de verai, es que dins los movements dels astres a l’entorn de la tèrra, pòt, A d’intervals de temps longs, se debanar de catastròfras ont tot çò que se trapa sus la tèrra detrusit pel fuòc. Alara los abitants dels monts e dels luòcs secs e enautats perisson avant aquestes que se demoran que près dels fleuvis e suls bòrds de la mar. Per nosaltres, lo Nil nos salv d’aquesta calamitat coma f’òrça autres, par le desbordament de sas aigas. Quand los dieus purifican la tèrra per un deluci, los pastres e les boièrs son a l'abic sus lors monts, alara que los abitants de vòstras vilas son menats pel torrents dins la mar. A çò nòstre, al contrari, jamai las aigas davalan d'en naut per aigar nòstres camps: Sorgisson de sen de la tèrra. Vaquí perque avem gardat lo monuments mai ancians. En tot país, le genre uman demora sempre en nombre gaireben considerable, al mens qu'un freg o una calor extrèma s’i opause. »

Demitificacion

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon Lucian de Samosata

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon Lucien de Samosate[16], Faeton èra un filh del Solelh. Vengut grand, demanda a son paire la permission de menar son carri lusent, coma lo fasiá d’esprel cada jorn. Lo paire i consentís, mas lo jovent sens experiéncia cai de son sèti e perís. Sas sòrres li donan la sepultura, benlèu al luòc ont casèt, près de l'Eridan. Puèi son cambiada en pibol, e plrent de l'ambre sus sa tomba.

Segon Palefatos

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon las Istòrias incrediblas de Palefats de Samos[17], Faeton, filh d’ELIOS, se languissiá del desir estupid de montar sul carri pairal. A fòrça de demandas de contunh e de plors, lo convenc, montèt sul carri, e pres de panica que saviá pas menar los cavals tampauc manejar los retmes, foetèt los cabals. Traïnat per las bèstias animadas, passèt tròp près de la tèrra; foguèt projectat fòra del carri, dins lo fleuvi Eridan ; Se nega, après aver incendiat la mai granda partida de las tèrras vesinas.

Evcacions artisticas e institucionalas

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Jean-Baptiste Lully Compausèt unatragèdia lirica titulada Phaëton.
  • Camille Saint-Saëns tanben compausèt un poèma sinfonic nomenat Phaéton.
  • Benjamin Britten compausèt una pèça per clarin sol titulada Phaeton, n° 2 de las Sièis metamorfòsis segon Ovidi.
  • Raymond Queneau escriguèt un poèma titulat Phaéton, publicat dins L'Instant Fatal en 1948.

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Modèl:HomIli, XI, 735 et Modèl:HomOdy, V, 479.
  2. ↑ Modèl:ApoArg, IV, 1236 ; Modèl:VirÉné, V, 105.
  3. ↑ Gantz 2004, p. 65.
  4. ↑ Modèl:HygFab, Fables, CLIV = Hésiode, fr. 311 MW. Martin L. West rattache ce fragment à l’Astronomie hésiodique : The Hesiodic Catalogue of Women: Its Nature, Structure, and Origins, Clarendon Press, Oxford, 1985 ISBN: 0-19-814034-7, p. 105.
  5. ↑ Modèl:OviMét, I, 751 et 756. Le poète appelle son père indépendamment Sole ou Phoebus, ce qui peut désigner aussi bien Hélios qu'Apollon, qui lui est progressivement assimilé en tant qu'astre solaire.
  6. ↑ Cette ascendance est reprise chez Modèl:HygFab, CLIII et CCL, ainsi que chez Modèl:NonDio, XXVII, 189. Le nom d'Hélios comme père est confirmé par de nombreux auteurs : Platon, Timée, 22c Modèl:Lire en ligne ; Modèl:PalHis, LII ; Modèl:ApoArg, IV, 598 ; Modèl:PauDes, II, 3, 2 ; Modèl:QuiSui, V, 300 ; Modèl:DioBib, V, 23, 2 ; Philostrate de Lemnos, Tableaux, I, 11 Modèl:Lire en ligne ; Modèl:CicNat, III, 76 ; Sénèque, Médée, 826-827 Modèl:Lire en ligne, Modèl:StaThé, VI, 321 et XII, 431 (ici sous le nom d'« Hypérion »).
  7. ↑ Scholie à l’Odyssée, XVII, 208. Cette scholie est rattachée aux « poètes tragiques » — peut-être Les Héliades d'Eschyle ou le Phaéton d'Euripide, voir Modèl:Gantz MGA, p. 67.
  8. ↑ Jean Tzétzès, Chiliades, IV, 127.
  9. ↑ Hygin, Fables, CLIV. Hygin, qui contredit ici la version qu'il donne en CLIII et CCL, est le seul à citer un autre père qu'Hélios, même si ce Clyménos, par ailleurs inconnu, est fils d'Hélios.
  10. ↑ Modèl:CléStr, Livre V, VIII.
  11. ↑ Modèl:AriMét, I, 8, 2.
  12. ↑ Texte source : version de Danièle Robert, Actes Sud.
  13. ↑ Hélios en grec.
  14. ↑ Ovide les nomme : Pirois, Eous, Æthon et Phlégon.
  15. ↑ Modèl:PlaTim, 22d.
  16. ↑ Modèl:Harvnb.
  17. ↑ Modèl:PalHis LII.

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Fonts ancianas

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Nonnos de Panopolis, Dionisiacas (XXXVIII).
  • Ovidi, Metamorfòsis (I, 751 e seg. ; II, 34 e seg. ; IV, 246 ; XII, 581).
  • Senèca, Fèdra, 1090 e seg.

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Edith Hamilton (trad. Abeth de Beughem), La Mythologie, éd. Marabout, 1978 (ISBN 9782501002646).
  • Pierre Pellegrin (dir.), Métaphysique : Aristote, Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2014, 2923 p. (ISBN 978-2081273160).
  • Luc Brisson (dir.), Timée : Platon, Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2008 (1re éd. 2006), 2204 p. (ISBN 9782081218109), p. 1984. 
  • Émile Chambry, Émeline Marquis, Alain Billault et Dominique Goust (trad. Émile Chambry), Lucien de Samosate : Œuvres complètes, Éditions Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2015, 1248 p. (ISBN 9782221109021), « L'incrédule », p. 475. 
  • Timothy Gantz, Mythes de la Grèce archaïque, Belin, 2004 [détail de l’édition], p. 65-70.

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Fernand Delarue, « Sénèque lecteur d'Ovide et le Traité du Sublime », dans Interférences Ars Scribendi, no 4, mis en ligne le 23 novembre 2006 [lire en ligne].
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Faeton&oldid=2202267 »