Empèri Pèrsa : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Vivarés (discussion | contribucions)
57 567 modifications
mCap resum de modificació
Vivarés (discussion | contribucions)
57 567 modifications
Linha 20 : Linha 20 :
* [[-480]] : Pendent la [[Segonda Guèrra Medica]] los [[Grècia Anciana|Grècs]] enfonzèron la marina pèrsa a [[Batalha de Salamina|Salamina]] (Salamis).
* [[-480]] : Pendent la [[Segonda Guèrra Medica]] los [[Grècia Anciana|Grècs]] enfonzèron la marina pèrsa a [[Batalha de Salamina|Salamina]] (Salamis).
* [[-479]] : Atenas refusèt l'ofèrta avantajosa de passar del costat pèrsa.
* [[-479]] : Atenas refusèt l'ofèrta avantajosa de passar del costat pèrsa.
* [[-472]] : Dins sa pèça ''Los Pèrsas'', [[Esquil]] presentèt al public atenian la batalha de Salamina vista del costat persan.
* [[-472]] : Dins sa pèça ''Los Pèrsas'', [[Esquil]] presentèt al public atenian la batalha de Salamina vista del costat pèrsa.
* [[-465]] : Xerxes I{{èr}} foguèt assassinat. Son filh [[Artaxerxes Ier|Artaxerxes I{{èr}}]] alara vengut rei de Pèrsia.
* [[-465]] : Xerxes I{{èr}} foguèt assassinat. Son filh [[Artaxerxes Ier|Artaxerxes I{{èr}}]] alara vengut rei de Pèrsia.
* [[-459]] : Aprèp aver ajudat de rebèls [[Egipte antica|egipcians]] contra lo poder pèrsa, los Grècs deguèron fugir e se retirar dins una illa del dèlta de [[Nil]].
* [[-459]] : Aprèp aver ajudat de rebèls [[Egipte antica|egipcians]] contra lo poder pèrsa, los Grècs deguèron fugir e se retirar dins una illa del dèlta de [[Nil]].
* [[-404]] : Egipte ven independanta de Pèrsia.
* [[-404]] : Egipte ven independanta de Pèrsia.
* [[-401]] : Lo rei persan [[Artaxerxes II]] vencèt e tuèt son fraire [[Cirus lo Jòve]] a Cunaxa.
* [[-401]] : Lo rei pèrsa [[Artaxerxes II]] vencèt e tuèt son fraire [[Cirus lo Jòve]] a Cunaxa.
* [[-396]] : Lo rei d'[[Esparta]] [[Agesilas II]] vencèt lo [[satrap (Pèrsa)|satrap]] persan [[Tissafèrn]].
* [[-396]] : Lo rei d'[[Esparta]] [[Agesilas II]] vencèt lo [[satrap (Pèrsia)|satrap]] pèrsa [[Tissafèrn]].
* [[-386]] : Esparta e Grècia signèron un tractat, la [[patz d'Antalcidas]] o patz del Rei, reconeissent los dreches de la Pèrsa d'Antaxerxes sus [[Asia]] e [[Chipre]] e los dreches d'Atenas sus las illas de [[Skiròs]], d'[[Imbròs]] e de [[Lemnòs]].
* [[-386]] : Esparta e Grècia signèron un tractat, la [[patz d'Antalcidas]] o patz del Rei, reconeissent los dreches de la Pèrsia d'Antaxerxes sus [[Asia]] e [[Chipre]] e los dreches d'Atenas sus las illas de [[Skiròs]], d'[[Imbròs]] e de [[Lemnòs]].
* [[-370]] : Los satraps de l'Empèri Pèrsa dintrèron en revòlta contra lo poder central, en seguida de l'independéncia d'Egipte en -404.
* [[-370]] : Los satraps de l'Empèri Pèrsa dintrèron en revòlta contra lo poder central, en seguida de l'independéncia d'Egipte en -404.
* [[-338]] : Decès d'Antaxerxes, rei de Pèrsia assassinat per son eunuc favorit.
* [[-338]] : Decès d'Antaxerxes, rei de Pèrsia assassinat per son eunuc favorit.
Linha 34 : Linha 34 :
* [[-115]] : Los [[Part]]s, que los anjòls venon de las tribús de l'Èst de la [[mar Caspiana]], venguent mèstres de la [[Bactriana]] (le Nòrd d'[[Afganistan]]), de Pèrsia e de [[Mesopotamia]].
* [[-115]] : Los [[Part]]s, que los anjòls venon de las tribús de l'Èst de la [[mar Caspiana]], venguent mèstres de la [[Bactriana]] (le Nòrd d'[[Afganistan]]), de Pèrsia e de [[Mesopotamia]].
* [[211]] : [[Ardachir Ier|Ardachir]] venguèt rei d'una partida de Pèrsia.
* [[211]] : [[Ardachir Ier|Ardachir]] venguèt rei d'una partida de Pèrsia.
* [[224]] : Pèrsa foguèt unificada per Ardachir.
* [[224]] : Pèrsia foguèt unificada per Ardachir.
* [[226]] : Ardacher vencèt [[Artaban V]], darrièr rei dels Partes e fondèt une novèla dinastia pèrsa, los [[Sassanideas]].
* [[226]] : Ardacher vencèt [[Artaban V]], darrièr rei dels Partes e fondèt une novèla dinastia pèrsa, los [[Sassanidas]].
* [[227]] : Pèrsia ven mèstressa de tot l'Empèri Part.
* [[227]] : Pèrsia ven mestressa de tot l'Empèri Part.
[[Imatge:Shah Abbas and Wine Boy.jpg|thumb|right|200px|Abbas I{{èr}} e un jove [[botelhièr]]]]
[[Imatge:Shah Abbas and Wine Boy.jpg|thumb|right|200px|Abbas I{{èr}} e un jove [[botelhièr]]]]
* [[241]] : Començament del reialme de [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]], rei de Pèrsia. (fin en 272)
* [[241]] : Començament del reialme de [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]], rei de Pèrsia. (fin en 272)
* [[242]] : [[Mani (profeta)|Mani]] començèt a predicar sa doctrina religiosa en Pèrsia.
* [[242]] : [[Mani (profèta)|Mani]] començèt de predicar sa doctrina religiosa en Pèrsia.
* [[259]] : Le rei persan Shapur I{{èr}} capturèt l'[[emperaire roman|empereraire]] [[Valerian]].
* [[259]] : Lo rei pèrsa Shapur I{{èr}} capturèt l'[[emperaire roman|empereraire]] [[Valerian]].
* [[297]] : [[Narsés]], lo rei sassanida de Pèrsia prenguèt la plaça del rei [[Tiridate IV d'Armenia|Tiridate IV]] d'[[Armenia]].
* [[297]] : [[Narsés]], lo rei sassanida de Pèrsia prenguèt la plaça del rei [[Tiridate IV d'Armenia|Tiridate IV]] d'[[Armenia]].
* [[298]] : Lo rei pèrsa Narsés deu signar un tractat amb Roma.
* [[298]] : Lo rei pèrsa Narsés deu signar un tractat amb Roma.
* [[309]] : Començament del reialme de [[Shapur II]], rei de Pèrsa (fin en 379)
* [[309]] : Començament del reialme de [[Shapur II]], rei de Pèrsia (fin en 379)
* [[332]] : Novèl recuèlh de doctrinas de [[Zoroastre|Zaratostra]] en persan (''[[Avesta]]'').
* [[332]] : Novèl recuèlh de doctrinas de [[Zoroastre|Zaratostra]] en persan (''[[Avesta]]'').
* [[337]] : Començament de la guèrra pèrsa contra [[Empèri Roman|Roma]]. (fin en 350)
* [[337]] : Començament de la guèrra pèrsa contra [[Empèri Roman|Roma]]. (fin en 350)
* [[348]] : De femnas son enrotladas en Pèrsia dins los servicis auxiliars de l'armada.
* [[348]] : De femnas son enrotladas en Pèrsia dins los servicis auxiliars de l'armada.
* [[350]] : Los [[Uns]] envasiguèron Pèrsia e Índia.
* [[350]] : Los [[Uns]] envasiguèron Pèrsia e Índia.
* [[359]] : [[Shapur II]] envasiguèt [[Siria]] e prenguèt la vila romana d'Amida aprèp une dura batalha.
* [[359]] : [[Shapur II]] envasiguèt [[Siria]] e prenguèt la vila romana d'Amida aprèp una dura batalha.
* [[363]] : L'[[emperaire roman|emperaire]] [[Julian (emperaire roman)|Julian]] envasiguèt Pèrsia e vencèt los Persans davans las muralhas de lpr capitala, [[Ctesifon]].
* [[363]] : L'[[emperaire roman|emperaire]] [[Julian (emperaire roman)|Julian]] envasiguèt Pèrsia e vencèt los Pèrsas davant las muralhas de lor capitala, [[Ctesifon]].
* [[390]] : [[Teodòsi Ier|Teodòsi I{{èr}}]] e lo rei [[Shapur III]] de Pèrsia signèron un tractat per se partetjar Armenia.
* [[390]] : [[Teodòsi Ier|Teodòsi I{{èr}}]] e lo rei [[Shapur III]] de Pèrsia signèron un tractat per se partejar Armenia.
* [[399]] : [[Yazdgard Ier|Yazdgard]] monta sul tròn de Pèrsia. Foguèt tolerant pel [[cristianisme]] e aviá de bonas relacions amb los Romans.
* [[399]] : [[Yazdgard Ier|Yazdgard]] monta sul tròn de Pèrsia. Foguèt tolerant pel [[cristianisme]] e aviá de bonas relacions amb los Romans.
* [[422]] : [[Teodòsi II]], emperaire roman d'Orient, e lo rei [[Vahram V]] de Pèrsia signèron un tractat de patz.
* [[422]] : [[Teodòsi II]], emperaire roman d'Orient, e lo rei [[Vahram V]] de Pèrsia signèron un tractat de patz.
* [[430]] : Los [[Uns]] [[Eftalitas]], establits en [[Asia Centrala]], ataquèron Pèrsia.
* [[430]] : Los [[Uns]] [[Eftalitas]], establits en [[Asia Centrala]], ataquèron Pèrsia.
* [[506]] : Aprèp una contra ofensiva romana, en [[Mesopotamia]], la patz est tornèt entre l'Empèri d'Orient e Pèrsia.
* [[506]] : Aprèp una contra ofensiva romana, en [[Mesopotamia]], la patz est tornèt entre l'Empèri d'Orient e Pèrsia.
* [[516]] : Le persan [[Mazdak]] definiguèt la doctrina del [[Mazdakisme]].
* [[516]] : Lo persan [[Mazdak]] definiguèt la doctrina del [[Mazdakisme]].
* [[529]] : La darrièra escòla de filosofia en Euròpa, a [[Atenas]], s'acaba e los darrièrs mèstres de filosofia emigrèron en Pèrsia.
* [[529]] : La darrièra escòla de filosofia en Euròpa, a [[Atenas]], s'acaba e los darrièrs mèstres de filosofia emigrèron en Pèrsia.
* [[531]] : Lo movement collectivista de Mazdak es vencit en Pèrsia. Començament del reialme de [[Kosro Ier]], rei de Pèrsia. (fin en 579)
* [[531]] : Lo movement collectivista de Mazdak es vencit en Pèrsia. Començament del reialme de [[Kosro Ier]], rei de Pèrsia. (fin en 579)
* [[532]] : L'[[Empèri Bizantin]] donèt a la Pèrsa 3 548 kg d'aur per fortificar lo [[Caucàs]].
* [[532]] : L'[[Empèri Bizantin]] donèt a Pèrsia 3 548 kg d'aur per fortificar lo [[Caucàs]].
* [[561]] : L'[[emperaire bizantin]] [[Justinian]] signèt un novèl tractat avec [[Khosro Ier|Khosro I{{èr}}]], lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsa garantit a Byzanci 50 ans de patz.
* [[561]] : L'[[emperaire bizantin]] [[Justinian]] signèt un novèl tractat avec [[Khosro Ier|Khosro I{{èr}}]], lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsia garantís a Bizanci 50 ans de patz.
* [[589]] : Lo rei de Pèrsia [[Khosro Ier]] es depausat per una revòlta militara e fugiguèt a [[Constantinòble]] per demandar deajuda.
* [[589]] : Lo rei de Pèrsia [[Khosro Ier]] es depausat per una revòlta militara e fugiguèt a [[Constantinòble]] per demandar d'ajuda.
* [[590]] : Començament del reialme de [[Khosro II]], rei de Pèrsia. (fin en 628)
* [[590]] : Començament del reialme de [[Khosro II]], rei de Pèrsia. (fin en 628)
* [[591]] : L'emperaire bizantin [[Maurici Ier (emperaire bizantin)|Maurici]] tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt d'importantas concessions territorialas. La patz torna entre ambedós empèris.
* [[591]] : L'emperaire bizantin [[Maurici Ier (emperaire bizantin)|Maurici]] tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt de concessions territorialas imortantas. La patz torna entre ambedós empèris.
* [[600]] : Los [[molin de vent|molins de vent]] sont utilizats en Pèrsia per l'[[irrigacion]].
* [[600]] : Los [[molin de vent|molins de vent]] son utilizats en Pèrsia per l'[[irrigacion]].
* [[627]] : [[Eraclius]], alliat als [[Khazars]], arribèt debans [[Niniva]] e destruiguèt l'armada pèrsa.
* [[627]] : [[Eraclius]], alliat als [[Khazars]], arribèt debans [[Niniva]] e destruiguèt l'armada pèrsa.
* [[632]] : Començament del reialme de [[Yazdgard III]], darrièr rei sassanida de Pèrsia. (fin en 651)
* [[632]] : Començament del reialme de [[Yazdgard III]], darrièr rei sassanida de Pèrsia. (fin en 651)
* [[632]] : Lo [[califa]] [[Abou Bakr]] somet las tribús aràbias revoltadas. Marchèt cap a Siria e Pèrsa en 634
* [[632]] : Lo [[califa]] [[Abou Bakr]] somet las tribús aràbias revoltadas. Marchèt cap a Siria e Pèrsia en 634
* [[637]] : Los Arabs destruiguèron l'armada persana a la [[batalha d'al-Qadisiyya]].
* [[637]] : Los Arabis destruiguèron l'armada persana a la [[batalha d'al-Qadisiyya]].
* [[900]] : Los molins de vent arribèron de Pèrsia dins l'[[Al Andalús|Espanha musulmana]].
* [[900]] : Los molins de vent arribèron de Pèrsia dins l'[[Al Andalús|Espanha musulmana]].
* [[975]] : Lo Persan [[Muvaffak]] escriguèt un tractat dels remèdis.
* [[975]] : Lo Persan [[Muvaffak]] escriguèt un tractat dels remèdis.
Linha 73 : Linha 73 :
* [[1055]] : Los nomadas turcs [[seldjoukides]], sunnitas, qu'èran ja fòrça dins las armadas del [[califat abbassida]] s'emparèron de [[Bagdad]] en 1055.
* [[1055]] : Los nomadas turcs [[seldjoukides]], sunnitas, qu'èran ja fòrça dins las armadas del [[califat abbassida]] s'emparèron de [[Bagdad]] en 1055.
* [[1094]] : La sècta dels Assassins de religion [[chiisme|chiita]] es fondada en Pèrsia.
* [[1094]] : La sècta dels Assassins de religion [[chiisme|chiita]] es fondada en Pèrsia.
* [[1251]] : Començament de la conquèsta de Pèrsa per [[Olago Khan|Olago]], felen de [[Gengis Khan]] (fin en 1265).
* [[1251]] : Començament de la conquèsta de Pèrsia per [[Olago Khan|Olago]], felen de [[Gengis Khan]] (fin en 1265).
* [[1447]] : Esclatament de l'empèri de Tamerlan (Timour Lenk), [[Índia]], Pèrsa e [[Afganistan]] ganhèt son independéncia.
* [[1447]] : Esclatament de l'empèri de Tamerlan (Timour Lenk), [[Índia]], Pèrsia e [[Afganistan]] ganhèt son independéncia.
* [[1502]] : [[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]] establiguèt la dinastia safavida en Pèrsa. Lo [[chiisme]] venguèt la religion d'Estat de la Pèrsa.
* [[1502]] : [[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]] establiguèt la dinastia safavida en Pèrsia. Lo [[chiisme]] venguèt la religion d'Estat de Pèrsia.
* [[1571]] : Naissença d'[[Abbas Ier lo Grand|Abbas I{{èr}} lo Grand]], [[chah]] de Pèrsa (†1629).
* [[1571]] : Naissença d'[[Abbas Ier lo Grand|Abbas I{{èr}} lo Grand]], [[chah]] de Pèrsia (†1629).
* [[1585]] : Começament del reialme d'Abbas I{{èr}} (fin en 1622).
* [[1585]] : Começament del reialme d'Abbas I{{èr}} (fin en 1622).
* [[1590]] : Abbas I{{èr}} signèt la patz amb los Turcs.
* [[1590]] : Abbas I{{èr}} signèt la patz amb los Turcs.
* [[1598]] : Abbas I{{èr}} de Pèrsa vencèt los [[Ozbecs]] a [[Eerat]]. Faguèt d'[[Ispahan]] sa capitala.
* [[1598]] : Abbas I{{èr}} de Pèrsia vencèt los [[Ozbecs]] a [[Eerat]]. Faguèt d'[[Ispahan]] sa capitala.
* [[1623]] : Abbas I{{èr}} prenguèt [[Bagdad]] als Turcs.
* [[1623]] : Abbas I{{èr}} prenguèt [[Bagdad]] als Turcs.
* [[1629]] : Mòrt d'Abbas I{{èr}}.
* [[1629]] : Mòrt d'Abbas I{{èr}}.
* [[1709]] : Los Afgans se soslevèron contra lo poder persan e formèron un Estat afghan independent.
* [[1709]] : Los Afgans se soslevèron contra lo poder persan e formèron un Estat afghan independent.
* [[1722]] : Començament del contraròtle afghan sus Pèrsia.
* [[1722]] : Començament del contraròtle afgan sus Pèrsia.
* [[1730]] : Los Afghans son forjetats de Pèrsia.
* [[1730]] : Los Afghans son fòragetats de Pèrsia.
* [[1736]] : Començament del reialme de [[Nâdir Shâh]], chah de Pèrsia, fondador de la dinastia afshar, qu'espandiguèt l'influéncia persana en Índia. (fin en 1747)
* [[1736]] : Començament del reialme de [[Nâdir Shâh]], chah de Pèrsia, fondador de la dinastia afshar, qu'espandiguèt l'influéncia persana en Índia. (fin en 1747)
* [[1737]] : Començament de l'ocupacion persana d'Afganistan. (fins en 1747)
* [[1737]] : Començament de l'ocupacion persana d'Afganistan. (fins en 1747)
* [[1794]] : [[Agha Mohammad shah|Agha Mohammad Khan]] fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.
* [[1794]] : [[Agha Mohammad shah|Agha Mohammad Khan]] fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.
* [[1811]] : Guèrra entre Pèrsia e [[Russia]] que remportèron de victòria dins lo Caucàs.
* [[1811]] : Guèrra entre Pèrsia e [[Russia]] que remportèron de victòria dins lo Caucàs.
* [[1826]] : Començament de la [[guèrre Russopersana de 1826-1828]], Russia prenguèt de provincias armenianas. fin en 1828
* [[1826]] : Començament de la [[Guèrra Russopersana de 1826-1828]], Russia prenguèt de provincias armenianas. fin en 1828
* [[1901]] : Una companhiá britanica recebèt una concession de foratge [[petròli|petrolièr]] per 60 ans en Pèrsia.
* [[1901]] : Una companhiá britanica recebèt una concession de foratge [[petròli|petrolièr]] per 60 ans en Pèrsia.
* [[1934]] : Lo nom d'[[Iran]] es utilizat oficialament dins las correspondéncias estrangièras.
* [[1934]] : Lo nom d'[[Iran]] es utilizat oficialament dins las correspondéncias estrangièras.

Version del 20 octobre de 2011 a 17.18

Pèrsia (en grèc ancian ἡ Περσίς / hê Persis’) es lo nom metonimic[1] eritat dels Grècs de l'Antiquitat per designar lo territòri governat pels reis Aquemenidas. L'apogèu de la Pèrsia antica foguèt jos la dinastia Aquemenidas que los conquerents Darius Ièr e Xerxes Ier espandiguèron lor territòri fins a venir lo mai grand territòri alara conegut .

Cobejada, aquela region foguèt conquerida entre autres per Alexandre lo Grand al sègle IV, pels Parts dins la segonda mitat del sègle II abC, per las tropas musulmanas al sègle VII, per Genghis Khan al sègle XIII, per Tamerlan a sègle XIV. Los Iranians pasmens contunhan de parlar persan. La relacion de Pèrsia al monde arabi fa pensar a aquela de Grècia e regard de Roma: conquistada militarament, balhèt la cultura a son vencedor coma mejans los pensaires Omar Khayyam, Avicena, Al-Khawarizmi, etc...

Al sègle III, jos la dinastia sassanida, apareis lo mot Ērān o Ērānšahr, que significa « país dels Arians », tradusit tanben per « país dels Iranians ». Al sègle VII, aprèp la casuda dels Sassanidas, lo país torna prendre a l'estrangièr le nom de « Pèrsia », qu'èra utilizat fins a 1934, quand Reza Pahlavi demandèt a las representacions diplomaticas de nomenar lo país Iran, coma los iranians totjorn nomenèron lor país.

Cronologia

L'Empèri Pèrsa dins lo temps
  • -550 : Cirus II destituiguèt l'Medas e fondèt l'Empèri Pèrsa, que s'espandirà dins tot l'Orient Mejan, de la mar Egèa fins a Índia, d'Egipte fins a Afganistan. Naissença de Darius Ièr, rei de Pèrsia. † 486 abC.
  • -522 : Aprèp la mòrt de Cambís, lo mague Smerdis usurpèt lo poder ne se fasent passar per Bardiya, fraire d'un mòrt; foguèt assassinat per de generals capitanejats per Darius. Començament del reialme de Darius Ier, rei de Pèrsia. (fin en 486 abC.)
  • -518 : La Via reiala de 2 683 km foguèt bastida per tot l'Empèri Pèrsa.
  • -490 : Los Pèrsas del rei Darius foguèron vencits per una coalicion de Grècs a Maraton; es l'episòdi pus marcant de la primièra Guèrra Medica.
  • -486 : Mòrt de Darius Ièr, rei de Pèrsia. Començament del reialme de Xerxes, rei de Pèrsa. (fin en 465 abC.)
Tèsta de taure, Persepòlis, sèle V abC, Institut oriental de Chicago, Estats Units d'America (Empèri Aquemenide)
Abbas Ièr e un jove botelhièr
  • 241 : Començament del reialme de Shapur Ièr, rei de Pèrsia. (fin en 272)
  • 242 : Mani començèt de predicar sa doctrina religiosa en Pèrsia.
  • 259 : Lo rei pèrsa Shapur Ièr capturèt l'empereraire Valerian.
  • 297 : Narsés, lo rei sassanida de Pèrsia prenguèt la plaça del rei Tiridate IV d'Armenia.
  • 298 : Lo rei pèrsa Narsés deu signar un tractat amb Roma.
  • 309 : Començament del reialme de Shapur II, rei de Pèrsia (fin en 379)
  • 332 : Novèl recuèlh de doctrinas de Zaratostra en persan (Avesta).
  • 337 : Començament de la guèrra pèrsa contra Roma. (fin en 350)
  • 348 : De femnas son enrotladas en Pèrsia dins los servicis auxiliars de l'armada.
  • 350 : Los Uns envasiguèron Pèrsia e Índia.
  • 359 : Shapur II envasiguèt Siria e prenguèt la vila romana d'Amida aprèp una dura batalha.
  • 363 : L'emperaire Julian envasiguèt Pèrsia e vencèt los Pèrsas davant las muralhas de lor capitala, Ctesifon.
  • 390 : Teodòsi Ièr e lo rei Shapur III de Pèrsia signèron un tractat per se partejar Armenia.
  • 399 : Yazdgard monta sul tròn de Pèrsia. Foguèt tolerant pel cristianisme e aviá de bonas relacions amb los Romans.
  • 422 : Teodòsi II, emperaire roman d'Orient, e lo rei Vahram V de Pèrsia signèron un tractat de patz.
  • 430 : Los Uns Eftalitas, establits en Asia Centrala, ataquèron Pèrsia.
  • 506 : Aprèp una contra ofensiva romana, en Mesopotamia, la patz est tornèt entre l'Empèri d'Orient e Pèrsia.
  • 516 : Lo persan Mazdak definiguèt la doctrina del Mazdakisme.
  • 529 : La darrièra escòla de filosofia en Euròpa, a Atenas, s'acaba e los darrièrs mèstres de filosofia emigrèron en Pèrsia.
  • 531 : Lo movement collectivista de Mazdak es vencit en Pèrsia. Començament del reialme de Kosro Ier, rei de Pèrsia. (fin en 579)
  • 532 : L'Empèri Bizantin donèt a Pèrsia 3 548 kg d'aur per fortificar lo Caucàs.
  • 561 : L'emperaire bizantin Justinian signèt un novèl tractat avec Khosro Ièr, lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsia garantís a Bizanci 50 ans de patz.
  • 589 : Lo rei de Pèrsia Khosro Ier es depausat per una revòlta militara e fugiguèt a Constantinòble per demandar d'ajuda.
  • 590 : Començament del reialme de Khosro II, rei de Pèrsia. (fin en 628)
  • 591 : L'emperaire bizantin Maurici tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt de concessions territorialas imortantas. La patz torna entre ambedós empèris.
  • 600 : Los molins de vent son utilizats en Pèrsia per l'irrigacion.
  • 627 : Eraclius, alliat als Khazars, arribèt debans Niniva e destruiguèt l'armada pèrsa.
  • 632 : Començament del reialme de Yazdgard III, darrièr rei sassanida de Pèrsia. (fin en 651)
  • 632 : Lo califa Abou Bakr somet las tribús aràbias revoltadas. Marchèt cap a Siria e Pèrsia en 634
  • 637 : Los Arabis destruiguèron l'armada persana a la batalha d'al-Qadisiyya.
  • 900 : Los molins de vent arribèron de Pèrsia dins l'Espanha musulmana.
  • 975 : Lo Persan Muvaffak escriguèt un tractat dels remèdis.
  • 1048-1131 : Omar Khayyam
  • 1055 : Los nomadas turcs seldjoukides, sunnitas, qu'èran ja fòrça dins las armadas del califat abbassida s'emparèron de Bagdad en 1055.
  • 1094 : La sècta dels Assassins de religion chiita es fondada en Pèrsia.
  • 1251 : Començament de la conquèsta de Pèrsia per Olago, felen de Gengis Khan (fin en 1265).
  • 1447 : Esclatament de l'empèri de Tamerlan (Timour Lenk), Índia, Pèrsia e Afganistan ganhèt son independéncia.
  • 1502 : Ismail Ièr establiguèt la dinastia safavida en Pèrsia. Lo chiisme venguèt la religion d'Estat de Pèrsia.
  • 1571 : Naissença d'Abbas Ièr lo Grand, chah de Pèrsia (†1629).
  • 1585 : Começament del reialme d'Abbas Ièr (fin en 1622).
  • 1590 : Abbas Ièr signèt la patz amb los Turcs.
  • 1598 : Abbas Ièr de Pèrsia vencèt los Ozbecs a Eerat. Faguèt d'Ispahan sa capitala.
  • 1623 : Abbas Ièr prenguèt Bagdad als Turcs.
  • 1629 : Mòrt d'Abbas Ièr.
  • 1709 : Los Afgans se soslevèron contra lo poder persan e formèron un Estat afghan independent.
  • 1722 : Començament del contraròtle afgan sus Pèrsia.
  • 1730 : Los Afghans son fòragetats de Pèrsia.
  • 1736 : Començament del reialme de Nâdir Shâh, chah de Pèrsia, fondador de la dinastia afshar, qu'espandiguèt l'influéncia persana en Índia. (fin en 1747)
  • 1737 : Començament de l'ocupacion persana d'Afganistan. (fins en 1747)
  • 1794 : Agha Mohammad Khan fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.
  • 1811 : Guèrra entre Pèrsia e Russia que remportèron de victòria dins lo Caucàs.
  • 1826 : Començament de la Guèrra Russopersana de 1826-1828, Russia prenguèt de provincias armenianas. fin en 1828
  • 1901 : Una companhiá britanica recebèt una concession de foratge petrolièr per 60 ans en Pèrsia.
  • 1934 : Lo nom d'Iran es utilizat oficialament dins las correspondéncias estrangièras.

Nòtas e referéncias

  1. ↑ La region, que pòrta lo nom de Pars, Pārsa- en persan ancian o Pārs en persan mejan, designa un territòri se trobant a l'entorn de Persepòlis.

Vejatz tanben

Bibliografia (fr)

  • Collectif, De la Mésopotamie à la Perse, Encyclopædia Universalis et Grand Livre du Mois, coll. « La grande histoire des civilisations », 1999.
  • Modèl:BriPer ;
  • Philip Huyse, La Perse antique, Belles Lettres, coll. « Guide Belles Lettres des civilisations », Paris, 2005 (ISBN 2-251-41031-7).
  • La Danse de l'âme, recueil d'odes et de quatrains d'auteurs persans traduits par les orientalistes du Journal asiatique, éditions InTexte, Toulouse, 2006, ISBN 2-9514986-7-5.

Articles conèxes

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Empèri_Pèrsa&oldid=1064734 »