Eftalitas
|
Eftalitas
| |
|---|---|
 | |
| Los eftalitas vèrs 500 | |
| Caracteristicas | |
| Region: | Bactriana, Cashmir, nòrd-oèst d'Índia |
| Epòca: | Sègle V apC-sègle VII |
| Lengas: | bactrian |
Los eftalitas son un pòble de huns blancs qu'installèron un reialme en Bactriana al sègle IV apC.
Origina
[modificar | Modificar lo còdi].gif)
Coma per los autres grops de la regions que son sonats huns, l'origina e l'afiliacion etnica dels eftalitas es escura e discutida. Segon Göbl (1967)[1], fan partida dels huns blancs. Argumenta que i aja quatre pòbles « huns » en Índia e dins lo mond iranian de l'Antiquitat tardiva, los chionitas, e tres grops de huns blancs, los alchons, los kidaritas e los eftalitas.
Lo nom d'aquest grop es atestat jos la forma ηβοδαλο- (ēbodalo-) en escritura grecobactriana[2]. Lo nom aparéis dins los documents bactrians dins ηβοδαλαγγο τωγγο (ēbodalango tōngo) « la taxa eftalita » o dins lo plural ηβοδαλοχοηοοανο (ēbodaloxwēwano) « los senhors eftalitas »[3] La lenga e son escritura èran aquelas dels sobeirans koshans.
Lo nom dels eftalitas es conegut dins fòrça lengas ancianas. Los chineses lo sonavan i-ta o ben i-tien (chinés ancian *iep-t'ien) e yen-tai-i-li-t'o (chinés ancian *yeptalitha) per los reis, en pèrsa mejan ēftāl, en arabi haiṭal, en grèc αβδελαι o εφθαλιται[4].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]A la fin del sègle IV, los koshanosassanidas perdèron lo poder en Bactriana e en Gandhara al profièch dels kidaritas. Aquestes se presentan coma de contunhaires del sobeirans locals. Las peças de moneda del rei Kidara pòrtan lo títol de kushanshah (rei koshan) pres als koshanosassanidas[5]. Vèrs lo mitan del sègle V, los kidaritas patiguèron de l'arribada dels alchons que fondèron un reialme dins la regions. Prenguèron la region de Kabol als sassanidas, cacèron los kidaritas de Gandhara e dintrèron en Panjab e en Cashmir[6].
Al començament del sègle VI, lo reialme alchon se contractèt, per se limitar a Gandhara, mentre que Kabol èra dins las mans d'una autra dinastia « huna », los nezaks[6].
Après 467 e la reconquista de Balkh, la capitala de Bactriana, per los sassanidas, lo poder kidarita foguèt afeblit d'un biais irremediable. Los que ne'n profechèron foguèron los eftalitas[6].
Guèrras contra los sassanidas
[modificar | Modificar lo còdi]
Los eftalitas apareisson al mitan del sègle V dins l'èst de l'Empèri sassanida. Yazdgird II deguèt los combatre en 442, mas poguèron prene Bactriana. En 466, s'apoderèron sens dobte de Transoxiana, una possession kidarita[7].
Dins las annadas 460-470, l'emperaire sassanida Peroz Ièr, filh de Yazdguird II, menèt tres guèrras contra los eftalitas. Perdèt la primièra, e fach presonièr, foguèt desliurat contra lo pagament d'un rescat. La segonda guèrra s'acabèt parièr, mas aquel còp, los eftalitas lo forcèron a conclure un tractate de patz. Desliurat, Peroz tornèt atacar los eftalitas e perdèt la vida a la guèrra[8].
Kavad, un dels filhs del rei mòrt, demandèt l'ajuda dels eftalitas per s'apoderar del tròn. Quand foguèt rei deguèt lor donar la region de Chaganiyan situada a l'oèst d'Hindu Kush e al nòrd d'Oxus. Deviá, de mai, pagar un tribut, qu'existiá encara jos Cosrau Ièr[8].
Espandiment al Nòrd
[modificar | Modificar lo còdi]En 474, los eftalitas prenguèron Balkh als sassanidas. En 509 conquistèron Sogdiana e avencèron a l'èst dusqua lo bacin de Tarim que tenguèron dusqua l'arribada dels turks en 560[6].
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ R. Göbl, 1967, Dokumente zur Geschichte der iranischen Hunnen in Baktrien und Indien, 4 vols., Wiesbaden.
- ↑ Payne 2016, p. 21.
- ↑ Gholami 2009, p. 66, 142.
- ↑ Litvinsky 1996, p. 138-139.
- ↑ Zeimal 1996, p. 38-39
- ↑ 6,0 6,1 6,2 et 6,3 Payne 2016, p. 8.
- ↑ Litvinsky 1996, p. 141.
- ↑ 8,0 et 8,1 Litvinsky 1996, p. 142-143.
Fonts
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) B. A. Litvinsky, 1996, The Hephthalite Empire, dins History of Civilizations of Central Asia, Volume III: The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750, p. 138–165, Paris, UNESCO.
- (en) E. V. Zeimal, 1996, The Kidarite kingdom in Central Asia, dins History of Civilizations of Central Asia, Volume III: The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750, p. 119–135, Paris, UNESCO.
- (en) Richard Payne, 2016, The Making of Turan: The Fall and Transformation of the Iranian East in Late Antiquity, Journal of Late Antiquity 9:1, p. 4-41.
- (en) Saloumeh Gholami, 2009, Selected Features of Bactrian Grammar, tèsa, Göttingen.