Calendièr republican
Lo calendièr republican, o calendièr revolucionari francés, foguèt creat pendent la Revolucion Francesa e s'utilizèt de 1793 a 1805.
L’invencion d'aqueste calendièr se faguèt progressivament. Tre l'endeman de la presa de la Bastilha (14 de julhet 1789), l'usatge èra aparegut d'apelar 1789 « l’an I de (l’Èra de) la Libertat » ; los meses e jorns èran demorats los meteisses, totun. En l’an IV de l’Èra de la Libertat, lo 22 de setembre de 1792, la Convencion Nacionala decretèt que « Totes los actes publics son d'ara enlà datats a partir de l'an I de la Republica ». Es lo 20 de setembre de 1793 que Charles-Gilbert Romme, raportaire del grop de trabalh nomenat pel Comitat d'Instruccion Publica, presenta davant la Convencion (lo Comitat el meteis aguèt drech a una presentacion sièis jorns de per abans) çò que vendrà lèu lo calendièr republican. Aprèp qualques ajustaments, entrèt en vigor a partir de l'endeman del decret de la Convencion Nacionala del 14 vendémiaire an II (5 d'octobre de 1793)[1].
La nomenclatura dels meses e dels jorns contunharà d’evoluar dins los meses que seguiràn. Lo decret foguèt refondut lo 4 frimaire an II (24 de novembre de 1793), que balhèt sa forma definitiva al calendièr. Aqueste darrièr decret aboliguèt l'« èra vulgara » pels usages civils e definiguèt lo 22 de setembre de 1792 coma lo primièr jorn de l'« Èra dels Franceses ». Per las annadas seguentas, lo primièr jorn de l'annada seriá lo de l'equinòcci verai a París (entre lo 22 e lo 24 de setembre segon lo calendièr gregorian). La primièra annada comença amb l'an I, doncas, i a pas d'an zèro.
Lo 22 fructidor an XIII (9 de setembre de 1805), Napoleon signèt lo senatus-consult qu'abroguèt lo calendièr republican e instaurèt lo retorn al calendièr gregorian a partir del 1r de genièr de 1806.
Lo calendièr republican foguèt çaquelà utilizat tornarmai pendent 15 jorns e unicament dins lo Jornal Oficial al moment de la Comuna de París en 1871 (An LXXIX), puèi per Mussolini en 1922. D'autra part, lo filosòf grèc Theóphilos Kaíris se n'inspirèt per son calendièr teosebista dins los ans 1830.
La Revolucion avent fach de França un estat laïc, aqueste calendièr aviá per tòca d'escafar de la memòria dels franceses lo calendièr gregorian estrechament ligat al cristianisme.
Décadi
10
Frimaire
CCXXXIII
|
| Décadi, 10 Frimaire an 233 |
| Décadi, 10 Frimaire an CCXXXIII |
Mes actual
[modificar | Modificar lo còdi]| 233 | Frimaire | CCXXXIII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Las chifras de las annadas son clicablas e balhan una annada completa. |
Estructura
[modificar | Modificar lo còdi]L'organizacion del calendièr novèl foguèt creada per una comission formada de Gilbert Romme e de Claude Joseph Ferry, que demandèron que Charles-François Dupuis lor foguèsse adjunt. Associèron Louis-Bernard Guyton-Morveau, Joseph-Louis Lagrange, Joseph Jérôme Lefrançois de Lalande, Gaspard Monge, e Alexandre Guy Pingré a lors òbras. Gilbert Romme foguèt lo raportaire de la comission, e es amb aqueste títol que la creacion del calendièr republican li es generalament atribuida[2].
L'annada del calendièr republican èra decopada en dotze meses de trenta jorns cadun (= 360 jorns), mai cinc a sièis jorns (segon las annadas) apondut en fin d'annada per que demòre alinhada amb l'annada tropica (~365¼ jorns). Cada mes èra decopat en tres decadas de dètz jorns. La jornada deviá èsser decopada segon lo sistèma decimal : « de mièjanuèch e mièjanuèch » : comportava dètz oras decopadas en dètz partidas, elas meteissas decompausablas en dètz partidas, atal de seguida « fins a la pus pichona porcion commensurabla de la durada ». Aquesta division decimala de la jornada foguèt pas jamai aplicada e abolida en 1795 (environ l'an III).
Los noms dels meses e dels jorns foguèron concebuts pel poèta Fabre d'Églantine amb l'ajuda d'André Thouin, jardinièr del Jardin de las Plantas del Museum Nacional d'Istòria Naturala. Cada nom de mes rementa un aspècte del clima francés (de decembre, nivôse, la nèu) o dels moments importants de la vida païsana (de setembre, vendémiaire, las vendèmias). D'aqueste fach, aquel calendièr que sos conceptors volián « universal », èra fòrtament ligat a son país d'origina e al pes economic que representavan las activitats agricòlas a l'epòca.
Las annadas sextilas
[modificar | Modificar lo còdi]Lo calendièr a produch d'annadas sextilas (que contenon sièis jorns complementaris) las annadas 3, 7, e 11 per apondon d’un jorn a la fin de l’annada, doncas un seisen jorn complementari. Aquel jorn se disiá lo "jorn de la Revolucion", que marcava la fin d’una franciada e que se festejava coma una fèsta nacionala.
S'aboliguèt lo calendièr en l’an XV. Mas los vejaires diferisson sus l'evolucion venenta de las annadas sextilas se lo calendièr èra demorat en vigor. I a tres ipotèsis :
- Segon d'unes, las annadas sextilas aurián contunhat cada quatre ans (doncas las annadas 15, 19, 23, 27...).
- Segon d'autres, l’annada sextila auriá sautat de l’an 15 a l’an 20, data qu'a partir d'ela totas las annadas sextilas serián tombadas una annada devesibla per quatre (doncas en 20, 24, 28...)[3]. Aquel saut auriá simplificat las conversions entre calendièrs republican e gregorian perque i auriá agut concordança : per exemple l'apondon d’un jorn lo Mes invalid (de febrièr de) se compensa qualques meses pus tard per l’apondon del jorn de la Revolucion an 20. Lo desequilibri persistís doncas pas que qualques meses al luòc de durar mai d'un an.
- Segon una tresena opinion, las annadas sextilas contunharián de variar pr'amor d’assegurar que lo 1èr vendémiaire tombe cada annada sus l’equinòcci automnal, coma èra lo cas de l’an I a l’an XIV.
La correspondéncia de las datas çaijós es balhada a títol indicatiu. En efièch, vàrian leugièrament d'una annada a l'autra. Una correspondéncia detalhada es balhada als articles an I a an XIV.
Los meses
[modificar | Modificar lo còdi]- Meses de davalada (terminason en aire)
- Meses d'ivèrn (terminason en "ose", abusivament ortografiada ôse)
- Meses de la prima (terminason en al)
- Meses d'estiu (terminason en idor)
Los jorns de l'annada
[modificar | Modificar lo còdi]Cada jorn de l'annada a un nom pròpri.
Meses de davalada
[modificar | Modificar lo còdi]|
Vendémiaire
|
Brumaire
|
Frimaire
|
Meses d'ivèrn
[modificar | Modificar lo còdi]|
Nivôse
|
Pluviôse
|
Ventôse
|
Meses de la prima
[modificar | Modificar lo còdi]|
Germinal
|
Floréal
|
Prairial
|
Meses d'estiu
[modificar | Modificar lo còdi]|
Messidor
|
Thermidor
|
Fructidor
|
Los jorns de la decada
[modificar | Modificar lo còdi]- Primidi
- Duodi
- Tridi
- Quartidi
- Quintidi
- Sextidi
- Septidi
- Octidi
- Nonidi
- Décadi
Los 6 jorns de fin d'annada : los sans-culottides
[modificar | Modificar lo còdi]Los 6 jorns suplementaris de fin d'annada, de còps apelats sans-culottides o sanculotides :
- jorn de la vertut (17 de setembre)
- jorn del gèni (18 de setembre)
- jorn del trabalh (19 de setembre)
- jorn de l'opinion (20 de setembre)
- jorn de las recompensas (21 de setembre)
- jorn de la Revolucion (solament las annadas sextilas)
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]- Concordança de las datas dels calendièrs republican e gregorian
- Descristianizacion (Revolucion Francesa)
- Calendièr
- Calendièr gregorian
- Franciada
- Èra republicana
- Glossari de la Revolucion Francesa, particularament pels eveniments coneguts per lor data dins lo calendièr republican
- Revolucion Francesa
- Temps decimal en França
- 1èr vendemiaire
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Calendriers Saga
- ↑ James Guillaume, Procèsses verbals del Comitat d'instruccion publica de la Convencion Nacionala, t. I, pp. 227-228 e t. II, pp. 440-448 ; Michel Froechlé, « Lo calendièr republican correspondiá a una necessitat scientifica ? », Congrès Nacional de las Societats Sabentas : scientifics e societats, Paris, 1989, pp. 453-465.
- ↑ FAQ dels calendièrs
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Calendièr amb plantas illustradas, qualques diferéncias amb la Wiki anglofòna
- Lo calendièr republican e son istòria sul sit Calendièrs Saga
- Descargar un logicial de conversion
- Utilitari de conversion de calendièrs per Excel
- Sit oficial de l'IMCCE
| Vendémiaire ~ Brumaire ~ Frimaire ~ Nivôse ~ Pluviôse ~ Ventôse Germinal ~ Floréal ~ Prairial ~ Messidor ~ Thermidor ~ Fructidor |