Vejatz lo contengut

Calendièr republican

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Calendièr republican de 1794, dessenh de Louis-Philibert Debucourt.
Exemplar de calendièr republican

Lo calendièr republican, o calendièr revolucionari francés, foguèt creat pendent la Revolucion Francesa e s'utilizèt de 1793 a 1805.

L’invencion d'aqueste calendièr se faguèt progressivament. Tre l'endeman de la presa de la Bastilha (14 de julhet 1789), l'usatge èra aparegut d'apelar 1789 « l’an I de (l’Èra de) la Libertat » ; los meses e jorns èran demorats los meteisses, totun. En l’an IV de l’Èra de la Libertat, lo 22 de setembre de 1792, la Convencion Nacionala decretèt que « Totes los actes publics son d'ara enlà datats a partir de l'an I de la Republica ». Es lo 20 de setembre de 1793 que Charles-Gilbert Romme, raportaire del grop de trabalh nomenat pel Comitat d'Instruccion Publica, presenta davant la Convencion (lo Comitat el meteis aguèt drech a una presentacion sièis jorns de per abans) çò que vendrà lèu lo calendièr republican. Aprèp qualques ajustaments, entrèt en vigor a partir de l'endeman del decret de la Convencion Nacionala del 14 vendémiaire an II (5 d'octobre de 1793)[1].

La nomenclatura dels meses e dels jorns contunharà d’evoluar dins los meses que seguiràn. Lo decret foguèt refondut lo 4 frimaire an II (24 de novembre de 1793), que balhèt sa forma definitiva al calendièr. Aqueste darrièr decret aboliguèt l'« èra vulgara » pels usages civils e definiguèt lo 22 de setembre de 1792 coma lo primièr jorn de l'« Èra dels Franceses ». Per las annadas seguentas, lo primièr jorn de l'annada seriá lo de l'equinòcci verai a París (entre lo 22 e lo 24 de setembre segon lo calendièr gregorian). La primièra annada comença amb l'an I, doncas, i a pas d'an zèro.

Lo 22 fructidor an XIII (9 de setembre de 1805), Napoleon signèt lo senatus-consult qu'abroguèt lo calendièr republican e instaurèt lo retorn al calendièr gregorian a partir del 1r de genièr de 1806.

Lo calendièr republican foguèt çaquelà utilizat tornarmai pendent 15 jorns e unicament dins lo Jornal Oficial al moment de la Comuna de París en 1871 (An LXXIX), puèi per Mussolini en 1922. D'autra part, lo filosòf grèc Theóphilos Kaíris se n'inspirèt per son calendièr teosebista dins los ans 1830.

La Revolucion avent fach de França un estat laïc, aqueste calendièr aviá per tòca d'escafar de la memòria dels franceses lo calendièr gregorian estrechament ligat al cristianisme.

Duodi
12
Brumaire
CCXXXIII
Duodi, 12 Brumaire an 233
Duodi, 12 Brumaire an CCXXXIII
233 Brumaire CCXXXIII
 
Primidi
Duodi
Tridi
Quartidi
Quintidi
Sextidi
Septidi
Octidi
Nonidi
Décadi
decada 4
1 dimars
22 octobre 2024
2 dimècres
23 octobre 2024
3 dijòus
24 octobre 2024
4 divendres
25 octobre 2024
5 dissabte
26 octobre 2024
6 dimenge
27 octobre 2024
7 diluns
28 octobre 2024
8 dimars
29 octobre 2024
9 dimècres
30 octobre 2024
10 dijòus
31 octobre 2024
decada 5
11 divendres
1 novembre 2024
12 dissabte
2 novembre 2024
13 dimenge
3 novembre 2024
14 diluns
4 novembre 2024
15 dimars
5 novembre 2024
16 dimècres
6 novembre 2024
17 dijòus
7 novembre 2024
18 divendres
8 novembre 2024
19 dissabte
9 novembre 2024
20 dimenge
10 novembre 2024
decada 6
21 diluns
11 novembre 2024
22 dimars
12 novembre 2024
23 dimècres
13 novembre 2024
24 dijòus
14 novembre 2024
25 divendres
15 novembre 2024
26 dissabte
16 novembre 2024
27 dimenge
17 novembre 2024
28 diluns
18 novembre 2024
29 dimars
19 novembre 2024
30 dimècres
20 novembre 2024
10 h
9:20:02
22:04:50
24 h
Calendièr republican - I - II - III - IV - V - VI - VII - VIII - IX - X - XI - XII - XIII - XIV - 232 - 233 - 234 - (Romme)
Las chifras de las annadas son clicablas e balhan una annada completa.

L'organizacion del calendièr novèl foguèt creada per una comission formada de Gilbert Romme e de Claude Joseph Ferry, que demandèron que Charles-François Dupuis lor foguèsse adjunt. Associèron Louis-Bernard Guyton-Morveau, Joseph-Louis Lagrange, Joseph Jérôme Lefrançois de Lalande, Gaspard Monge, e Alexandre Guy Pingré a lors òbras. Gilbert Romme foguèt lo raportaire de la comission, e es amb aqueste títol que la creacion del calendièr republican li es generalament atribuida[2].

L'annada del calendièr republican èra decopada en dotze meses de trenta jorns cadun (= 360 jorns), mai cinc a sièis jorns (segon las annadas) apondut en fin d'annada per que demòre alinhada amb l'annada tropica (~365¼ jorns). Cada mes èra decopat en tres decadas de dètz jorns. La jornada deviá èsser decopada segon lo sistèma decimal : « de mièjanuèch e mièjanuèch » : comportava dètz oras decopadas en dètz partidas, elas meteissas decompausablas en dètz partidas, atal de seguida « fins a la pus pichona porcion commensurabla de la durada ». Aquesta division decimala de la jornada foguèt pas jamai aplicada e abolida en 1795 (environ l'an III).

Los noms dels meses e dels jorns foguèron concebuts pel poèta Fabre d'Églantine amb l'ajuda d'André Thouin, jardinièr del Jardin de las Plantas del Museum Nacional d'Istòria Naturala. Cada nom de mes rementa un aspècte del clima francés (de decembre, nivôse, la nèu) o dels moments importants de la vida païsana (de setembre, vendémiaire, las vendèmias). D'aqueste fach, aquel calendièr que sos conceptors volián « universal », èra fòrtament ligat a son país d'origina e al pes economic que representavan las activitats agricòlas a l'epòca.

Las annadas sextilas

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo calendièr a produch d'annadas sextilas (que contenon sièis jorns complementaris) las annadas 3, 7, e 11 per apondon d’un jorn a la fin de l’annada, doncas un seisen jorn complementari. Aquel jorn se disiá lo "jorn de la Revolucion", que marcava la fin d’una franciada e que se festejava coma una fèsta nacionala.

S'aboliguèt lo calendièr en l’an XV. Mas los vejaires diferisson sus l'evolucion venenta de las annadas sextilas se lo calendièr èra demorat en vigor. I a tres ipotèsis :

  • Segon d'unes, las annadas sextilas aurián contunhat cada quatre ans (doncas las annadas 15, 19, 23, 27...).
  • Segon d'autres, l’annada sextila auriá sautat de l’an 15 a l’an 20, data qu'a partir d'ela totas las annadas sextilas serián tombadas una annada devesibla per quatre (doncas en 20, 24, 28...)[3]. Aquel saut auriá simplificat las conversions entre calendièrs republican e gregorian perque i auriá agut concordança : per exemple l'apondon d’un jorn lo Mes invalid (de febrièr de) se compensa qualques meses pus tard per l’apondon del jorn de la Revolucion an 20. Lo desequilibri persistís doncas pas que qualques meses al luòc de durar mai d'un an.
  • Segon una tresena opinion, las annadas sextilas contunharián de variar pr'amor d’assegurar que lo 1èr vendémiaire tombe cada annada sus l’equinòcci automnal, coma èra lo cas de l’an I a l’an XIV.

La correspondéncia de las datas çaijós es balhada a títol indicatiu. En efièch, vàrian leugièrament d'una annada a l'autra. Una correspondéncia detalhada es balhada als articles an I a an XIV.

Los jorns de l'annada

[modificar | Modificar lo còdi]

Cada jorn de l'annada a un nom pròpri.

Meses de davalada

[modificar | Modificar lo còdi]

Vendémiaire
(22 de setembre ~ 21 d'octobre)

  1. Raisin 22 de setembre
  2. Safran 23 de setembre
  3. Châtaigne 24 de setembre
  4. Colchique 25 de setembre
  5. Cheval 26 de setembre
  6. Balsamine 27 de setembre
  7. Carotte 28 de setembre
  8. Amaranthe 29 de setembre
  9. Panais 30 de setembre
  10. Cuve 1èr d'octobre
  11. Pomme de terre 2 d'octobre
  12. Immortelle 3 d'octobre
  13. Potiron 4 d'octobre
  14. Réséda 5 d'octobre
  15. Âne 6 d'octobre
  16. Belle de nuit 7 d'octobre
  17. Citrouille 8 d'octobre
  18. Sarrasin 9 d'octobre
  19. Tournesol 10 d'octobre
  20. Pressoir 11 d'octobre
  21. Chanvre 12 d'octobre
  22. Pêche 13 d'octobre
  23. Navet 14 d'octobre
  24. Amaryllis 15 d'octobre
  25. Bœuf 16 d'octobre
  26. Aubergine 17 d'octobre
  27. Piment 18 d'octobre
  28. Tomate 19 d'octobre
  29. Orge 20 d'octobre
  30. Tonneau 21 d'octobre

Brumaire
(22 d'octobre ~ 20 de novembre)

  1. Pomme 22 d'octobre
  2. Céleri 23 d'octobre
  3. Poire 24 d'octobre
  4. Betterave 25 d'octobre
  5. Oie 26 d'octobre
  6. Héliotrope 27 d'octobre
  7. Figue 28 d'octobre
  8. Scorsonère 29 d'octobre
  9. Alisier 30 d'octobre
  10. Charrue 31 d'octobre
  11. Salsifis1èr de novembre
  12. Macre 2 de novembre
  13. Topinambour 3 de novembre
  14. Endive 4 de novembre
  15. Dindon 5 de novembre
  16. Chervis 6 de novembre
  17. Cresson 7 de novembre
  18. Dentelaire 8 de novembre
  19. Grenade 9 de novembre
  20. Herse 10 de novembre
  21. Bacchante 11 de novembre
  22. Azerole 12 de novembre
  23. Garance 13 de novembre
  24. Orange 14 de novembre
  25. Faisan 15 de novembre
  26. Pistache 16 de novembre
  27. Macjonc 17 de novembre
  28. Coing 18 de novembre
  29. Cormier 19 de novembre
  30. Rouleau 20 de novembre

Frimaire
(21 de novembre ~ 20 de decembre)

  1. Raiponce 21 de novembre
  2. Turneps 22 de novembre
  3. Chicorée 23 de novembre
  4. Nèfle 24 de novembre
  5. Cochon 25 de novembre
  6. Mâche 26 de novembre
  7. Chou-fleur 27 de novembre
  8. Miel 28 de novembre
  9. Genièvre 29 de novembre
  10. Pioche 30 de novembre
  11. Cire 1èr de decembre
  12. Raifort 2 de decembre
  13. Cèdre 3 de decembre
  14. Sapin 4 de decembre
  15. Chevreuil 5 de decembre
  16. Ajonc 6 de decembre
  17. Cyprès 7 de decembre
  18. Lierre 8 de decembre
  19. Sabine 9 de decembre
  20. Hoyau 10 de decembre
  21. Érable sucré 11 de decembre
  22. Bruyère 12 de decembre
  23. Roseau 13 de decembre
  24. Oseille 14 de decembre
  25. Grillon 15 de decembre
  26. Pignon 16 de decembre
  27. Liège 17 de decembre
  28. Truffe 18 de decembre
  29. Olive 19 de decembre
  30. Pelle 20 de decembre

Meses d'ivèrn

[modificar | Modificar lo còdi]

Nivôse
(21 de decembre ~ 19 de genièr)

  1. Tourbe 21 de decembre
  2. Houille 22 de decembre
  3. Bitume 23 de decembre
  4. Soufre 24 de decembre
  5. Chien 25 de decembre
  6. Lave 26 de decembre
  7. Terre végétale 27 de decembre
  8. Fumier 28 de decembre
  9. Salpêtre 29 de decembre
  10. Fléau 30 de decembre
  11. Granit 31 de decembre
  12. Argile 1 de genièr
  13. Ardoise 2 de genièr
  14. Grès 3 de genièr
  15. Lapin 4 de genièr
  16. Silex 5 de genièr
  17. Marne 6 de genièr
  18. Pierre a chaux 7 de genièr
  19. Marbre 8 de genièr
  20. Van 9 de genièr
  21. Pierre a plâtre 10 de genièr
  22. Sel 11 de genièr
  23. Fer 12 de genièr
  24. Cuivre 13 de genièr
  25. Chat 14 de genièr
  26. Étain 15 de genièr
  27. Plomb 16 de genièr
  28. Zinc 17 de genièr
  29. Mercure 18 de genièr
  30. Crible 19 de genièr

Pluviôse
(20 de genièr ~ 18 de febrièr)

  1. Lauréole 20 de genièr
  2. Mousse 21 de genièr
  3. Fragon 22 de genièr
  4. Perce-neige 23 de genièr
  5. Taureau 24 de genièr
  6. Laurier tin 25 de genièr
  7. Amadouvier 26 de genièr
  8. Mézéréon 27 de genièr
  9. Peuplier 28 de genièr
  10. Coignée 29 de genièr
  11. Ellébore 30 de genièr
  12. Brocoli 31 de genièr
  13. Laurier 1en de febrièr
  14. Avelinier 2 de febrièr
  15. Vache 3 de febrièr
  16. Buis 4 de febrièr
  17. Lichen 5 de febrièr
  18. If 6 de febrièr
  19. Pulmonaire 7 de febrièr
  20. Serpette 8 de febrièr
  21. Thlaspi 9 de febrièr
  22. Thimele 10 de febrièr
  23. Chiendent 11 de febrièr
  24. Trainasse 12 de febrièr
  25. Lièvre 13 de febrièr
  26. Guède 14 de febrièr
  27. Noisetier 15 de febrièr
  28. Cyclamen 16 de febrièr
  29. Chélidoine 17 de febrièr
  30. Traîneau 18 de febrièr

Ventôse
(19 de febrièr ~ 20 de març)

  1. Tussilage 19 de febrièr
  2. Cornouiller 20 de febrièr
  3. Violier 21 de febrièr
  4. Troène 22 de febrièr
  5. Bouc 23 de febrièr
  6. Asaret 24 de febrièr
  7. Alaterne 25 de febrièr
  8. Violette 26 de febrièr
  9. Marceau 27 de febrièr
  10. Bêche 28 de febrièr
  11. Narcisse 1en de març
  12. Orme 2 de març
  13. Fumeterre 3 de març
  14. Vélar 4 de març
  15. Chèvre 5 de març
  16. Épinard 6 de març
  17. Doronic 7 de març
  18. Mouron 8 de març
  19. Cerfeuil 9 de març
  20. Cordeau 10 de març
  21. Mandragore 11 de març
  22. Persil 12 de març
  23. Cochléaria 13 de març
  24. Pâquerette 14 de març
  25. Thon 15 de març
  26. Pissenlit 16 de març
  27. Sylvie 17 de març
  28. Capillaire 18 de març
  29. Frêne 19 de març
  30. Plantoir 20 de març

Meses de la prima

[modificar | Modificar lo còdi]

Germinal
(21 de març ~ 19 d'abril)

  1. Primevère 21 de març
  2. Platane 22 de març
  3. Asperge 23 de març
  4. Tulipe 24 de març
  5. Poule 25 de març
  6. Bette 26 de març
  7. Bouleau 27 de març
  8. Jonquille 28 de març
  9. Aulne 29 de març
  10. Couvoir 30 de març
  11. Pervenche 31 de març
  12. Charme 1en d'abril
  13. Morille 2 d'abril
  14. Hêtre 3 d'abril
  15. Abeille 4 d'abril
  16. Laitue 5 d'abril
  17. Mélèze 6 d'abril
  18. Ciguë 7 d'abril
  19. Radis 8 d'abril
  20. Ruche 9 d'abril
  21. Gainier 10 d'abril
  22. Romaine 11 d'abril
  23. Marronnier 12 d'abril
  24. Roquette 13 d'abril
  25. Pigeon 14 d'abril
  26. Lilas (commun) 15 d'abril
  27. Anémone 16 d'abril
  28. Pensée 17 d'abril
  29. Myrtille 18 d'abril
  30. Greffoir 19 d'abril

Floréal
(20 d'abril ~ 19 de mai)

  1. Rose 20 d'abril
  2. Chêne 21 d'abril
  3. Fougère 22 d'abril
  4. Aubépine 23 d'abril
  5. Rossignol 24 d'abril
  6. Ancolie 25 d'abril
  7. Muguet 26 d'abril
  8. Champignon 27 d'abril
  9. Hyacinthe 28 d'abril
  10. Râteau 29 d'abril
  11. Rhubarbe 30 d'abril
  12. Sainfoin 1en de mai
  13. Bâton-d'or 2 de mai
  14. Chamerops 3 de mai
  15. Ver a soie 4 de mai
  16. Consoude 5 de mai
  17. Pimprenelle 6 de mai
  18. Corbeille d'or 7 de mai
  19. Arroche 8 de mai
  20. Sarcloir 9 de mai
  21. Statice 10 de mai
  22. Fritillaire 11 de mai
  23. Bourrache 12 de mai
  24. Valériane 13 de mai
  25. Carpe 14 de mai
  26. Fusain 15 de mai
  27. Civette 16 de mai
  28. Buglosse 17 de mai
  29. Sénevé 18 de mai
  30. Houlette 19 de mai

Prairial
(20 de mai ~ 18 de junh)

  1. Luzerne 20 de mai
  2. Hémérocalle 21 de mai
  3. Trèfle 22 de mai
  4. Angélique 23 de mai
  5. Canard 24 de mai
  6. Mélisse 25 de mai
  7. Fromental 26 de mai
  8. Martagon 27 de mai
  9. Serpolet 28 de mai
  10. Faux 29 de mai
  11. Fraise 30 de mai
  12. Bétoine 31 de mai
  13. Pois 1en de junh
  14. Acacia 2 de junh
  15. Caille 3 de junh
  16. Œillet 4 de junh
  17. Sureau 5 de junh
  18. Pavot 6 de junh
  19. Tilleul 7 de junh
  20. Fourche 8 de junh
  21. Barbeau 9 de junh
  22. Camomille 10 de junh
  23. Chèvrefeuille 11 de junh
  24. Caille-lait 12 de junh
  25. Tanche 13 de junh
  26. Jasmin 14 de junh
  27. Verveine 15 de junh
  28. Thym 16 de junh
  29. Pivoine 17 de junh
  30. Chariot 18 de junh

Meses d'estiu

[modificar | Modificar lo còdi]

Messidor
(19 de junh ~ 18 de julhet)

  1. Seigle 19 de junh
  2. Avoine 20 de junh
  3. Oignon 21 de junh
  4. Véronique 22 de junh
  5. Mulet 23 de junh
  6. Romarin 24 de junh
  7. Concombre 25 de junh
  8. Échalote 26 de junh
  9. Absinthe 27 de junh
  10. Faucille 28 de junh
  11. Coriandre 29 de junh
  12. Artichaut 30 de junh
  13. Girofle 1 de julhet
  14. Lavande 2 de julhet
  15. Chamois 3 de julhet
  16. Tabac 4 de julhet
  17. Groseille 5 de julhet
  18. Gesse 6 de julhet
  19. Cerise 7 de julhet
  20. Parc 8 de julhet
  21. Menthe 9 de julhet
  22. Cumin 10 de julhet
  23. Haricot 11 de julhet
  24. Orcanète 12 de julhet
  25. Pintade 13 de julhet
  26. Sauge 14 de julhet
  27. Ail 15 de julhet
  28. Vesce 16 de julhet
  29. Blé 17 de julhet
  30. Chalémie 18 de julhet

Thermidor
(19 de julhet ~ 17 d'agost)

  1. Épeautre 19 de julhet
  2. Bouillon blanc 20 de julhet
  3. Melon 21 de julhet
  4. Ivraie 22 de julhet
  5. Bélier 23 de julhet
  6. Prêle 24 de julhet
  7. Armoise 25 de julhet
  8. Carthame 26 de julhet
  9. Mûre 27 de julhet
  10. Arrosoir 28 de julhet
  11. Panis 29 de julhet
  12. Salicorne 30 de julhet
  13. Abricot 31 de julhet
  14. Basilic 1èr d'agost
  15. Brebis 2 d'agost
  16. Guimauve 3 d'agost
  17. Lin 4 d'agost
  18. Amande 5 d'agost
  19. Gentiane 6 d'agost
  20. Écluse 7 d'agost
  21. Carline 8 d'agost
  22. Câprier 9 d'agost
  23. Lentille 10 d'agost
  24. Aunée 11 d'agost
  25. Loutre 12 d'agost
  26. Myrte 13 d'agost
  27. Colza 14 d'agost
  28. Lupin 15 d'agost
  29. Coton 16 d'agost
  30. Moulin 17 d'agost

Fructidor
(18 d'agost ~ 16 de setembre)

  1. Prune 18 d'agost
  2. Millet 19 d'agost
  3. Lycoperdon 20 d'agost
  4. Escourgeon 21 d'agost
  5. Saumon 22 d'agost
  6. Tubéreuse 23 d'agost
  7. Sucrion 24 d'agost
  8. Apocyn 25 d'agost
  9. Réglisse 26 d'agost
  10. Échelle 27 d'agost
  11. Pastèque 28 d'agost
  12. Fenouil 29 d'agost
  13. Épine vinette 30 d'agost
  14. Noix 31 d'agost
  15. Truite 1èr de setembre
  16. Citron 2 de setembre
  17. Cardère 3 de setembre
  18. Nerprun 4 de setembre
  19. Tagette 5 de setembre
  20. Hotte 6 de setembre
  21. Églantier 7 de setembre
  22. Noisette 8 de setembre
  23. Houblon 9 de setembre
  24. Sorgho 10 de setembre
  25. Écrevisse 11 de setembre
  26. Bigarade 12 de setembre
  27. Verge d'or 13 de setembre
  28. Maïs 14 de setembre
  29. Marron 15 de setembre
  30. Panier 16 de setembre

Los jorns de la decada

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Primidi
  • Duodi
  • Tridi
  • Quartidi
  • Quintidi
  • Sextidi
  • Septidi
  • Octidi
  • Nonidi
  • Décadi

Los 6 jorns de fin d'annada : los sans-culottides

[modificar | Modificar lo còdi]

Los 6 jorns suplementaris de fin d'annada, de còps apelats sans-culottides o sanculotides :

  1. jorn de la vertut (17 de setembre)
  2. jorn del gèni (18 de setembre)
  3. jorn del trabalh (19 de setembre)
  4. jorn de l'opinion (20 de setembre)
  5. jorn de las recompensas (21 de setembre)
  6. jorn de la Revolucion (solament las annadas sextilas)

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. Calendriers Saga
  2. James Guillaume, Procèsses verbals del Comitat d'instruccion publica de la Convencion Nacionala, t. I, pp. 227-228 e t. II, pp. 440-448 ; Michel Froechlé, « Lo calendièr republican correspondiá a una necessitat scientifica ? », Congrès Nacional de las Societats Sabentas : scientifics e societats, Paris, 1989, pp. 453-465.
  3. FAQ dels calendièrs

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]


Vendémiaire ~ Brumaire ~ Frimaire ~ Nivôse ~ Pluviôse ~ Ventôse

Germinal ~ Floréal ~ Prairial ~ Messidor ~ Thermidor ~ Fructidor
Jorns complementaris ~ Concordança de las datas


Calendièr ~ Calendièr republican ~ Revolucion Francesa