Basc

Basc

Euskara
Parlat en	Espanha, França
Region	Comunautat Autonòma Basca, Comunautat Forala de Navarra, Pirenèus Atlantics
Locutors	751 700
Tipologia	SOV
Classificacion lingüistica
Isolat Basc
Estatut oficial
Oficial de	Comunautat Autonòma Basca, Comunautat Forala de Navarra
Acadèmia	Euskaltzaindia
Estatut de conservacion
Atudat EXExtinct (Atudat) Menaçat CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Vulnerable Classada coma lenga vulnerabla (VU) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-1	eu
ISO 639-2	eus baq
ISO 639-3	eus
Ethnologue	eus
Glottolog	basq1248
Linguasphere	40-AAA-a
ASCL	2901
UNESCO	415
IETF	eu
Mòstra
1. atala Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.
Mapa
% 80-100      % 50-80      % 20-50      % 0-20

Lo desvolopament de l'espandida potenciala de la lenga basca pendent las 2000 darrièras annadas.

> % 80      > % 60      > % 40

> % 20      > % 0

L'euscar (cultisme), lo basc, basco, o bàscol (autonim: euskara), es una lenga isolanta practicada per mai de 750 000 personas en Euròpa Occidentala; se parla dins la region apelada País Basc istoricament nomenada Bascoat que se situa en magèr part en Espanha e tanben en França.

Classificacion e istòria

Lo basc fa pas partida del grop indoeuropèu. S'es fach plan ipotèsis per lo restacar a d'autres grops lingüistics d'Asia coma d'Africa. Una de las mai recentas d'aquelas ipotèsis fasiá del basc un parent del berbèr.

Una autra ipotèsi recenta, que comença de recebre una cèrta audiéncia dins la recèrca internacionala (J.D. Bengtson, Meritt Ruhlen), prepausa de far del basc una branca de la superfamilha de las lengas dené-caucasencas (las autras brancas del dené-caucasenc, aparentadas al basc, serián lo nòrd-caucasenc en Caucàs, l'ienisseian en Siberia, lo burushaski en Cashmir, lo nahali en Índia, lo sinotibetan en Extrèm Orient e lo na-dené en America del Nòrd).

Lo lingüista Michel Morvan, el, a temptat recentament de mostrar de ligams ancians e concrets entre lo basco e divèrsas familhas non-indoeuropèas d'Eurasia, coma l'oralic o l'altaïc, e mai s'interèssa a l'ipotèsi dené-caucasenca, mas el prepausa pas de fixar una familha de lengas precisa.

Gramatica

Lo basc presenta d'estructuras plan diferentas de las autras lengas d'Euròpa, mai que mai dins son sistèma verbal: lo vèrbe basc càmbia pas de forma solament segon lo subjècte coma dins las lengas indoeuropèas mas tanben segon çò que correspond, en occitan per ex., a de complements: etxe bat dut, ai un ostal, vs.etxeak ditut, ai d'ostals. Per contra, al nivèl lexical lo basc a manlevat fòrça mots al latin e a las lengas amb las qualas es o foguèt en contacte, l'espanhòl, l'occitan gascon, e lo francés.

Difusion e status de la lenga basca

• En Espanha, lo basc se parla dins los territòris d'Araba, Bizcaia, Gipuzkoa e Nafarroa.

Dins los tres primièrs, que forman la Comunitat Autonòma basca, es a se menar aprèp de sègles de recul un procèssus rapid de recuperacion lingüistica (un 23 % de bascofònes vèrs 1980, un 30 % ara). Lo basc es ensenhat mas es tanben la lenga de l'ensenhament dins la mieitat de las escòlas primàrias e mai del 40 % de las escòlas segondàrias (chifras 2003). Lo basc es fòrça present dins la vida vidanta gràcias a la senhalizacion (bilingüa e sovent monolingüa basca fòra de las mai grandas vilas), una cadena de television publica unicament bascoparlanta, un diari... Pasmens, la recuperacion lingüistica avança mai viste en Gipuzkoa, qu'èra ja la província mai bascoparlanta en 1980, qu'en Biscaia e subretot Alaba, gaireben complètament desbasquizada a aquela data. En Navarra, lo govèrn regional es pas favorable a la normalizacion de l'usatge del basc e se se manten dins lo nòrd de la província, a pas recuperat cap d'anciana posicion dins la region de la capitala Pampalona. I podriá a tèrme recular.

• En França, la situacion del basc es a pauc près la de las autras lengas regionalas.

Los poders publics menan una politica en favor de la lenga basca dins l'ensenhament (bilingüisme dins d'unas escòlas) e la cultura (Institut Cultural Basc), mas l'abséncia del basc dins los mèdias e la vida publica a pas sufit fins ara a enraiar son aflaquiment.

Dialectologia

Aezkoan, bas-navarrés (oriental e occidental), biscaïn, guipuscoan, naut-navarrés (septentrional e meridional), labordin, roncalés, salacenc, soletin.

• 
  Dialèctes bascs actuals.
• 
  Los dialèctes del basc per Koldo Zuazo. Las zonas en gris èran bascofònas al sègle xix.

Lexic (exemples)

Mot occitan	Traduccion	Prononciacion AFI
tèrra	lur	[lur]
cèl	zeru	[seɽu]
aiga	ur	[uɽ]
fuec	su	[ʂu]
òme	gizon	[gison]
femna	andre	[andre]
manjar	jan	[jan], [ʒan], [xan]
beure	edan	[eðan]
grand	handi	[handi]
pichòt	txiki	[ʧiki]
nuèch	gau	[gaʊ̯]
jorn	egun	[eɣun]

Vejatz tanben

• Lengas per familha