Artèmis

Dins la mitologia grèga, Artèmis (en grèc ancian Ἄρτεμις / Ártemis) es la divessa de la caça, e una de las divessas associadas a la Luna (al respècte a Apollon, qu'es lo dieu del Solelh). Es assimilada dins la mitologia romana a la divessa Diana. Sos atributs son la cèrvia, l'arc, lo carcais e las flèchas .

Es la filha de Zèus e de Lèto e la sòrre bessona d'Apollon (o simplament sa sòrre, segon l'imne omeric que li es consacrat), amb qui parteja fòrça trachs comuns.

Divinitat dels tèrmes

Artèmis versant une libacion, lecit atic de cara blancas a biais del Peintre de Bowduin, 460-450 AbC, Musèu del Lovre

Nascuda sur l'illa d'Ortigia, « l'Illa de las catlas », mai tard nomenada Delòs, Artèmis fa del país dels Iperboreans sa demorança principala ont règna en mèstra de la natura salvatja e dels animals. «Que totas las montanhas sián las meunas» declara dins l'imne de Callimaca de Cirene. Vaga tanben dins las agroí, de devesas, èrms pauc frequentats. Atal ditz Jean-Pierre Vernant, «a sa plaça al bòrd de la mar, dins las zonas costièras que entre tèrra e aiga los tèrmes son imprecís». Totjorn situada a la frontièra entre lo monde civilizat e lo monde salvatge, Artèmis la caçaira es tanben una κουροτρόφος / kourotrophós, que presidís à l'iniciation dels pichons d'òmes e d'animals e las acompanha cap al començament de la vida adulta.

Armada d'un arc e de flèchas dona dels Ciclòps, Artèmis assistís son fraire Apollon dins son combat contra la sèrp Piton e dins la gigantomachia. Pendent la Guèrra de Tròia, es tanben als costats dels Troians. Coma el, ataquèt de flèchas las Niobidas. Ajudèt a se venjar de Coronis e de Titios. En general, envia sus las femnas la mòrt subta, alara qu'Apollon se carga dels òmes. Dins l’Iliada, Éra la qualifica atal de «leona per las femnas». Se li canta, coma a Apollon, lo pean.

Segon una legenda, Artemis nascuda un pauc abans Apollon auriá ajudat Lèto, sa maire, a jacilhar, atal prenent la plaça d'Ilitia, divessa de las jacilhas

Caçaira de l'arc d'aur

Diana caçaira, per Auguste Renoir (1867)

Corrissent los bòsques, salvatgenca rebèlla e crana, Artèmis aparten d'en primièr al monde salvatge, alara que son fraire Apollon se presenta coma un dieu civilizator. Sola entre los dieus, levat de Dionisos, es de contunh entornejada d'una tropa d'animals salvatges, d'ont son epiclèsi de ηγημόνη / Hêgêmónê, « la Conductritz ». Capitaneja una tropa de ninfas (20 ninfas del mont Amnisos, segon Callimaca) e de jova mortalas, que mena mejans las selvas. L'Iliada ne parla coma de « l'agresta Artèmis (…), la femna de las bèstias feras (potnia theron).

Escaissada la « Tarabastejaira » (Κελαδεινή}} / Keladeinế), mena sa còla e lo conduch de la votz. Artèmis possedís en efècte la dobla cara de la companha dels animals salvatges e de la caçaira. La cèrvia simboliza plan son ambivaléncia: la bèstia es sa companha favorita, e fòrça representacions la mòstran de son costat..

La divessa sagitària es fin finala nomenada per Omèr Artèmis khrysêlakatos, « de l’arc d’aur », e per Esiode iochéairê, « l'arquièra ». Per Omèr, l'arc se ditz βιός / biós, prèp del βίος / bíos, « la vida ». Es perque, Artèmis, encara nomenada « l'arrajanta », es ela tanben que guida los perdut, los estrangièrs, o los esclaus fugissent al mitan de la nuèch. Atal Artèmis a en latin lo nom de Trivia, « aquela qu'esclaira lo camins als caireforcs de la vida ».

Divessa verge

Diana al banh, per François Boucher (1742)

Coma Atena e Estia, Artèmis es una divessa « verge ». Demandèt a son paire de gardar sa virginitat per totjorn a causa de l'aborriment pel maridatge que li donèt sa maire dempuèi la naissença. Falsament considerada pels mitocritics fins al sègle XIX coma « casta », fins que Jean-Pierre Vernant esclaire mai los adjectius colats a son nom. Artèmis es parthenos, la verge que s'ocupa del fuòc, o, coma ditz Plutarc, aquela que s’absten de tot comèrci sexual amb los òmes. Punís sevèrament los òmes qu'ensajan de la seduire: «tristas nòças, aquelas que sollicitan Otòs e Orion». Quand Acteon la suspren per azard dins son banh, lo metamorfòsa en cèrvi e lo fa estrifar par sa canhada.

Susvelha tanben la castetat de sas companhas: menaça de matar Callisto per que aguèt de rapòrts sexuals amb Zèus - es salvada per Zèus que la transforma en orsa. se deu dire que Zèus capitèt prèp de Callisto perque aviá pres l'aparéncia d'Artèmis, element que revèla l'ambiguïtat de la relacion qu'unissiá Artèmis e Callisto.

Epitèt, atributs e santuaris

Artemis del tipe d'Efès, sègle II, Musèu de Selçuk

• Epitèts: Agrotèra (Artèmis caçaira), Delia (Artèmis originari de Delos).
• Sos atributs: l'arc, lo creissent de Luna, lo carcais, las flèchaa d'argent, la mirta o encara un bust tocat de polimastiá ;
• Sos animals favorits: la cèrvia, lo cèrv e los cans ;
• Sos santuaris : Temple d'Artèmis a Efès, una de las Sèt Meravilhas del Mond; lo lac Stimfal en Arcadia; santuari d’Olbia (actuala Ieras); santuaris d'Artèmis Ortia a Esparta; santuari d’Artèmis Brauronia en Atica.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Selenèa, personificacion de la Luna.
• Ecata, divessa lunara de la mascariá.
• Divinitats olimpianas.
• Orion (mitologia).
• Callisto (mitologia), ninfa.

Bibliografia

• (fr)Jean-Pierre Vernant, La Mort dans les yeux, Hachette, coll. « Pluriel », 1998 (La mòrt dins los uèlhs(ASIN 2012788947).
• Ovidi, Las Metamorfòsis.
• (fr)Pierre Ellinger, Artémis, déesse de tous les dangers, Larousse, coll. « Dieux, mythes et héros », 2009 (Artèmis, divessa de totes los dangièrs)(ISBN10 : 2-03-583940-8).