Ans 1670
Istòria[modificar | modificar la font]
1670 : començament de la colonizacion de Carolina per leis Anglés.
1672 : començament de la Guèrra d'Olanda. Una coalicion francoanglesa capitèt d'ocupar la màger part dei Províncias Unidas mai leis Olandés capitèron d'utilizar sa flòta per resistir a l'entorn d'Amsterdam, transformada en illa per d'inondacions organizadas dins lo rèsta dau país. Pauc a pauc, leis Olandés obtenguèron l'ajuda de divèrsei princes alemands entraïnant una generalizacion dau conflicte. Lei Francés adoptèron rapidament de metòdes fòrça violents per assaiar de rompre lo morau advèrs.
1672 : dins lei Províncias Unidas, revòuta populara còntra lo Grand Pensionari Johan de Witt que foguèt remplaçat per Guilhèm III d'Aurenja Nassau, un partisan de la guèrra còntra França.
1673-1674 : en Euròpa, formacion d'una coalicion gropant lei Províncias Unidas, Espanha, Àustria e Lorena còntra França. Ansin, la Guèrra d'Olanda evolucionèt per venir un conflicte generau europèu. De son caire, Anglatèrra se retirèt dau conflicte (→ 1674).
1674 : signatura dau tractat de Westminster que marquèt la fin de la guèrra entre Anglatèrra e lei Províncias Unidas. En cambi de dos milions de florins pagats per leis Olandés, lei dos país abandonèron sei conquistas respectivas. En America, aquò menèt a la cession definitiva de Nòva York per leis Olandés.
1675 : aliança entre França e Suècia mentre que lei combats s'estendiguèron en Mar Mediterranèa.
1676-1678 : acabament de la Guèrra d'Olanda a l'avantatge dei Francés que s'impausèron en Mar Mediterranèa e lòng de Ren. Ansin, Loís XIV poguèt annexar la Franca Comtat e divèrsei vilas dau nòrd-èst de França. En America, annexèt Trinitat e Tobago.
1677 : multiplicacion dei revòutas regionalas en Etiopia. Generalament reprimidas, illustrèron lo declin progressiu dau poder centrau.
1679 : Granda Pèsta de Viena (76 000 mòrts).
Cultura[modificar | modificar la font]
Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]
1672 : construccion dau premier telescòpi per lo fisician anglés Isaac Newton (1643-1727).
1672 : experiéncia de l'astronòm francés Jean Richer (1630-1696) qu'observèt una diferéncia dau movement de son pendul entre París e Cayenne. Aquò permetèt a Newton de conjecturar en 1682 l'existéncia d'una variacion de la gravitat terrèstra entre lei doas vilas e de'n dedurre la natura pas totalament esferica de la Tèrra.
1672 : en Magdeborg, Otto von Guericke (1602-1686) realizèt la premiera maquina de produccion d'electricitat estatica (après d'estudis començats en 1663). Pasmens, lei sabents dau periòde poguèron pas encara desvolopar de teorias susceptiblas d'explicar lo fenomèn observat.
1673 : premiera demonstracion d'un motor de piston realizada per lo sabent olandés Christian Huygens (1629-1695). Utilizèt la poissança de l'explosion de la pouvera negra per entraïnar un piston.
1673 : premiera demostracion experimentala dau principi dei motors de combustion per lo sabent neerlandés Christiaan Huygens (1629-1695) e per son assistent francés Denis Papin (1647-1712).
1675 : identificacion de la multiplicitat deis anèus de Saturne per l'astronòm francoitalian Giovanni Cassini.
1675 : per lo premier còp, foguèron identificats de tipes diferents de flòcs de nèu (24 au totau) per lo fisician alemand Friderich Martens (1633-1695). Aquò permetèt de donar la premiera basa scientifica a l'estudi de la transformacion de la nèu.
1676 : premiera publicacion de la lèi de Hooke per lo sabent anglés Robert Hooke (1635-1705). Totjorn utilizada a l'ora d'ara, considèra que la deformacion elastica es una foncion lineara dei constrenchas aplicadas (se lei constrenchas son feblas).
1679 : premierei demonstracions de l'ola de Denis Papin. Aquel engenh aviá lei caracteristicas d'una caudiera de vapor modèrna e èra equipada de la premiera sopapa de seguretat. Pasmens, Papin trobèt degun per sostenir sei recèrcas e l'estudi dei maquinas de vapor conoguèt ges de desvolopament important avans lo sègle seguent (Thomas Newcomen en 1712).