Zebú
Zebú
Reng de precisar
Lo zebú (Bos taurus indicus) es un bovid domestic davalant d'una sosespècia indiana de l'urs. Lo mot zebú ven del tibetan « zeba » significant etimologicament « giba ».
Sistematica[modificar | Modificar lo còdi]
Avent agut un estatut d'espècia separada (Bos indicus), lo zebú es aura considerat per la majoritat dels autors coma una sosespècia de Bos taurus : Bos taurus indicus. Segon la tendéncia actuala dels biologistas a tornar classificar las espècias domesticas en simple sosgrop de las espècias salvatjas originalas, lo zebú est sovent presentat jol nom de Bos primigenius indicus (una sosespècia de Bos primigenius), o Bos primigenius f. indicus[1] » (f. per forma significant que lo zebú es una « forma » domestica, e non pas una sosespècias separada, estatut reservat per unes biologistas a d’animals salvatges).
Lista de la sosespècias eventualas[modificar | Modificar lo còdi]
Segon NCBI (9 mai 2012)[2] :
- sosespècia Bos indicus gudali
Origina[modificar | Modificar lo còdi]
Lo zebú es originari de la peninsula indiana. Ja existiguèt dins la preïstòria una branca separada de l'us en Índia, Bos primigenius namadicus. N’es lo zebú lo descendent, o se separèt mai tard de la branca Bos primigenius taurus ? Las recercas actualas en arqueologia son pas seguraa.
Mas, l'istòria del zebú contemporanèu, Bos taurus indicus, es plan mai coneguda. Sa domesticacion comencèt fa 8 500 ans a Mehrgarh. De là, colonizèt tota la peninsula indiana.
Puèi, arribèt en Africa ont sas capacitats d'acclimatacion faguèron que s’adaptèt plas a l'assecament progressiu d'una partida de continent. Las tres teorias sus la data de son arribada en Africa son:
- Arribada anciana (fa 3 000 ans) Seriá vengut per la Mesopotamia e l'Egipte. (Payne e Wilson, 1999 et Henri Lhote, L'Extraordinaire aventure des Peuls[2])
- Arribada al Millenari I AbC. d'un zebú vengut d'Egipte. (teoria basada sus las recercas arqueologica: Muzzolini, 2000) Aqueste zebú, auriá lentament difusat sos gèns au dins las populacion bovinas autoctònas d'Africa.
- Arribada tardièra del zebús indopaquistanés menat dins la Bana d'Africa pels Arabs. (Etiopia, Somalia) Aquesta tèsi se pièja sus de receras en genetica moleculària; (Hanotte et al, 2002) mòstra una difusion rapida dels gèns de zebús dins las populacions autoctònas.
Una segonda arribada fòrça mai recenta en Africa data de las annadas 1880. De missionnaris italians introduguèron de bovids europèus per aumentar la productivitat en Eritrèa. Amb eles, menèran la pèsta bovina que decimèt lo cabal local. Una importacion massissa se faguèt dempuèi l'Índia per tornar a las populacions localas lor mejan de subsisténcia.
Los Americans e Australians agradèron les qualitats del bovid gibós e tanben l’importèron. Desvolopèron un elevatge florissent al Brasil, als EUA, en America centrala e en Austràlia.
Dempuèi l'independéncia de l'Índia, las exportacions de bovids son arrestadas. La vaca es sagrada, e lor viatge otramer es pas desirat.
Morfologia e aptituds[modificar | Modificar lo còdi]
_110307_REFON_2.jpg)
Lo zebú existís en colors tan variadas coma aquestas del buòu. Mas, las colors rojencas e gris clair son majoritàrias. Mai sovent, lo pèl es de color clara, li permetent de suportar la calor. Sota lo pel, la pèl es negra qu’es rica en melanina per minimizar los riscs de càncer. La pèl es ampla, veire flaca sota lo col: augenta la superfícia, permetent un melhor escambi termic. Aquesta pèl a la facultat de vibrar coma aquesta dels caval per far fugir las moscas e tavans. Sa resisténcia als parasits extèrnes es importanta.
Una bòça de grais s’auça al nivèl del garròt, subretot pels mascles, aquesta giba es pichona o grossa, drecha o casentas segon las raças. Constituís una sèrva calorica lor perment de suportar de periòdes de carestiá: cofla en sason umida e descofla pendent la sason seca.
Segon las raças e la riquesa de las pasturas, los individús pòdon pesar de 200 kg a mai d'una tona.
Malgrat aquestes excellents aptituds rustics, los zebús son sensibles a las atmosdèras umidas, als tripanosomas, als lagasts e a las malautiás transmesas per aquestes [3].
Utilizacions[modificar | Modificar lo còdi]
En Índia, es elevat per son lach e sa fòrça de trabalh. Los animals tròp vièlhs son relargats en libertat. Vagan dins los camps e las vilas, cercant lo manjar que los indós lor donan. Lo zebú es tanben utilizat al Jalikatai qu’es un espòrt practicat al sud de l'Índia dins l'Estat del Tamil Nadu.
Dins los autres païses, la produccion tanben se faguèt per la carn. Quand la seleccion a l'europèa joguèt, lor productivitat egala gaireben aquesta dels bovids europèus, mas dins de mitans climatics ont sols los zebús pòdon èsser rendables.
Es elevat pels agricultors, per son lach, per sa carn, son cuer e coma animal de tira. Las cornas de zebús son utilizadas en artisant coma en costeleriá. Son preferidas a las banas de buòu, que son mai grandas.
Pels pòbles d'Africa practicant nomadisme e pastoralisme, coma los Massaïs o los Peuls, lo prestigi de las familhas se mesura a l'importança dels tropels. Alara, los animals son rarament tuats. Lors elevaires utilizan lor lach; quitament se la produccion per animal es feble, la tracha es facha en rotacion sus totas las femelas, assegurant atal una quantitat sufisenta per la tribú. Pels Massaïs, de sang es levat mejans una flecha sus una vena del col dels animals. Provesisson atal un produch ric en proteïnas e en fèrre, sens aver a tuar l'animal.
Lo zebú essent un bovid, la lista de las raças existentas es compresa dins la Lista de las raças bovinas. Es tanben difficil de destriar bovid eurasiatic e zebú en Africa, coma los mestissatges entre ambedoas brancas foguèron importants e repetits.
A Madagascar, existís un esport nomenat savika, mena de tauromaquia sens chaple del zebú. Lo principi es de s'arrapar amb sas mans sus la bòça del naut de l’esquina del zebú e d'utilizar sas cambas coma de ressòrts per se fa pas trepejar per las patas del zebú. Aquestes que practican aquestes espòrt son nomenats los mpisavika a Madagascar[4].
Ibrids[modificar | Modificar lo còdi]
- zopiok (femela a vegadfa feconda): zebú + iac
- Fòrça raças resultan de l'ibridacion entre zebú e buòu: barzona, beefmaster, braford, brahmousin, Frisonne-sahiwal australiana, Santa Gertrudis, zebu lachièr australian...
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ Margret Bunzel-Drüke, « Ecological substitutes for Wild horse and Aurochs », WWF Large Herbivore Initiative, 2001, PDF.
- ↑ sahara néolithique - peuls
- ↑ P. Lhoste, V. Dollé, J. Rousseau and D. Soltner, Zootechnie des régions chaudes : les systèmes d'élevage, Paris, Ministère de la Coopération, Modèl:Coll. Manuels et précis d'élevage, 1993, p. 19, 288 p.
- ↑ Error en títol o url.
Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]
Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Referéncias extèrnas[modificar | Modificar lo còdi]
- (fr) Référence Catalogue of Life : Bos indicus Linnaeus, 1758 Non Valide (consulté le 9 mai 2012)
- (fr) Référence Catalogue of Life : Bos taurus Linnaeus, 1758 (consulté le 9 mai 2012)
- Referéncia Fossilworks Paleobiology Database : Bos indicus Linnaeus 1758 (en)
- (en) Référence NCBI : Bos indicus (consulté le 9 mai 2012)
- Referéncia uBio : Bos indicus Linnaeus, 1758 (en)
- (en) Référence Brainmuseum : Bos taurus indicus
- (fr+en) Référence ITIS : Bos indicus Linnaeus, 1758 Non valide (+ version anglaise )
- (fr+en) Référence ITIS : Bos taurus Linnaeus, 1758 (+ version anglaise )