Èris
Èris (simbòl: .svg){kind=small}
),[1] oficialament (136199) Éris, es una planeta nana dau Sistèma Solar situada en delà de l'orbita de Netpun. Descubèrta en 2005, fa partida dei plutoïds mai sa natura precisa es pas encara segura. Son diamètre es estimat entre 2 300 e 2 400 km per una massa de 0,22 massa lunara, leugierament superiora a aquela de Pluton. A una trajectòria fòrça alunchada que demòra entre 37 e 98 UA dau Soleu. Per aquela rason, Èris podriá èsser un objècte espars eissit de la Cencha de Kuiper. Son estructura intèrna es desconeguda mai sa superficia, cubèrta de glaç brilhants, podriá èsser la marca d'una activitat geologica similara au criovolcanisme observat sus Pluton. A au mens un satellit naturau qu'es dich Disnòmia.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
Èris foguèt observat per lo premier còp sus un clichat dau 3 de setembre de 1954 mai foguèt confonduda amb una estela[2]. Sa descubèrta reala aguèt luòc en genier de 2005. Foguèt realizada per una còla de l'observatòri dau Mont Palomar, formada de Michael E. Brown, de Chadwick Trujillo e de David L. Rabinowitz, que capitèt d'identificar son movement sus de fotografias diferentas. L'informacion foguèt oficializada lo 29 de julhet seguent[3]. Puei, en setembre e octòbre de 2005, d'observacions menadas amb lei telescòpis Keck permetèron d'identificar la preséncia d'un satellit satellit, Disnòmia[4].
Èris foguèt brèvament considerada coma la 10a planeta dau Sistèma Solar. Pasmens, la multiplicacion dei descubèrtas d'objèctes similars a Pluton entraïnèt l'adopcion d'una definicion pus estricta de la nocion de « planeta ». Tre aost de 2006, Èris integrèt donc la categoria dei planetas nanas que recampa leis objèctes planetaris de massa tròp febla per contraròtlar son orbita[5]. En 2008, integrèt tanben la categoria dei plutoïds. En 2010, una tiera de mesuras foguèt organizada per assaiar d'estimar la talha d'Èris gràcias a l'observacion de l'ocultacion d'una estela de la constellacion de la Balena.
Lo nom « Èris » foguèt adoptat per l'Union Astronomica Internacionala lo 13 de setembre de 2006. Foguèt prepausat en causa dei debats e dei controvèrsias sus la definicion de la nocion de planeta après la descubèrta de Sedna e d'autreis objèctes de massa importanta en delà de l'orbita de Pluton.
Caracteristicas
[modificar | Modificar lo còdi]
Coma la màger part dei plutoïds, Èris es un objècte pauc conegut en causa dei dificultats tecnicas que pausa son estudi. Lei conoissenças a son prepaus son donc generalament eissidas d'ipotèsis e de modèls teorics malaisats de verificar. Segon lei donadas actualas, Èris a un diamètre estimat entre 2 300 e 2 400 km e una densitat de 2,52. Auriá donc una talha similara a aquela de Pluton mai una massa superiora de 27%[6][7]. Aquela massa pòu èsser calculada amb una precision importanta gràcias au periòde de revolucion de Disnòmia (15,8 jorns).
L'estructura intèrna d'Èris es, a l'ora d'ara, desconeguda. Segon lei modèls planetaris actuaus, la preséncia d'una diferenciacion es probabla. Dins aqueu cas, podriá i aver un nuclèu rocassós centrau cubèrt per de jaç de glaç. Certaneis ipotèsis consideran la possibilitat d'existéncia d'un criovolcanisme alimentat per de substàncias coma l'aiga, l'amoniac ò lo metan[8][9]. D'efiech, un tau mecanisme permetriá d'explicar l'albedo important (0,96) de la superficia que dèu èsser cubèrta de glaç brilhants regularament renovelats.
La preséncia d'una atmosfèra fòrça tèuna e periodica es possibla segon leis observacions realizadas per la sonda New Horizons dins lo sistèma de Pluton. Aquela atmosfèra seriá gelada durant lei periòdes d'alunchament dau Soleu.
Orbita
[modificar | Modificar lo còdi]
L'orbita d'Èris es fòrça excentrica amb un perihèli situat a 37,78 UA dau Soleu e un afèli a 97,56 UA. Es tanben fòrça clinada a respècte de l'ecliptica (environ 45°). Son periòde orbitau es de 557,4 ans. Pasmens, es pas l'objècte pus alunchat dau Sistèma Solar qu'es conegut a l'ora d'ara. Per exmple, (87269) 2000 OO67 a un afèli estimat a 1 068 UA.
Lo perihèli d'Èris es pron alunchat de Neptun per limitar l'influéncia de la planeta giganta sus l'orbita d'Èris. Dins aquò, una resonància orbitala 17:5 entre lei dos còrs es sospichada.
Observacion
[modificar | Modificar lo còdi]La magnitud aparenta d'Èris es de + 19. Es donc observabla amb lei telescòpis pus poderós qu'existisson[10]. En causa de son enclinason fòrça importanta, se tròba a l'ora d'ara dins la constellacion de la Balena. Pasmens, demòra un objectiu malaisat en causa de sa velocitat de desplaçament febla. Per l'identificar, es necessari de realizar un traçat precís de l'ensemble deis estelas de la zòna d'observar per assaiar de trobar un còrs en movement.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Liames extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- « Eris - In the Depth », NASA Science - Solar System Exploration, consultat lo 12 de novembre de 2020, [1].
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ .
- ↑ Aquò s'explica per l'enclinason fòrça importanta de l'orbita d'Èris. Ansin, se tròba generalament dins d'endrechs dau cèu que son pas l'objèctes de campanhas de recèrca d'asteroïdes ò d'objèctes luechencs.
- ↑ M. E. Brown; C. A. Trujillo; D. L. Rabinowitz (2005). "Discovery of a Planetary-sized Object in the Scattered Kuiper Belt". The Astrophysical Journal. 635 (1): L97–L100.
- ↑ Brown, M. E.; Van Dam, M. A.; Bouchez, A. H.; Le Mignant, D.; Campbell, R. D.; Chin, J. C. Y.; Conrad, A.; Hartman, S. K.; Johansson, E. M.; Lafon, R. E.; Rabinowitz, D. L. Rabinowitz; Stomski, P. J., Jr.; Summers, D. M.; Trujillo, C. A.; Wizinowich, P. L. (2006). "Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects" (PDF). The Astrophysical Journal. 639 (1): L43–L46.
- ↑ Green, Daniel W. E. (September 13, 2006). "(134340) Pluto, (136199) Eris, and (136199) Eris I (Dysnomia)". IAU Circular. 8747.
- ↑ Sicardy, B.; Ortiz, J. L.; Assafin, M.; Jehin, E.; Maury, A.; Lellouch, E.; Gil-Hutton, R.; Braga-Ribas, F.; Colas, F.; Widemann (2011). "Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation" (PDF). European Planetary Science Congress Abstracts. 6: 137.
- ↑ Brown, Michael E.; Schaller, Emily L. (June 15, 2007). "The Mass of Dwarf Planet Eris" (PDF). Science. 316 (5831): 1585.
- ↑ (fr) Christophe Sotin, Planétologie, géologie des planètes et des satellites, pp. 22 e 24.
- ↑ Hussmann, Hauke; Sohl, Frank; Spohn, Tilman (November 2006). "Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-neptunian objects". Icarus. 185 (1): 258–273.
- ↑ H.-W.Lin; Y.-L.Wu; W.-H.Ip (2007). "Observations of dwarf planet (136199) Eris and other large TNOs on Lulin Observatory". Advances in Space Research. 40 (2): 238–243.
Planetas
Mercuri · Vènus · Tèrra · Mart · Jupitèr · Saturne · Uranus · Neptun
Planetas nanas
Cères · Pluton · Èris
Pichons còrses
Asteroïdes · Cencha d'asteroïdes · Cometas · Cencha de Kuiper · Objèctes eparses · Nívol d'Oort
Satellits
T (1) : Luna —
M (2) : Fòbos · Deimos —
J (67) : Io · Euròpa · Ganimèdes · Callisto —
S (62) : Titan · Rhea · Mimas · Enceladus · Tethys · Dione —
U (27) : Miranda · Ariel · Umbriel · Titània · Oberó —
N (14) : Triton
