Tecnicas de produccion del fuòc

Un grand fuòc.

Belugas produchas per un batifòc d'acièr tustat contra un selze.

Existís nombrosas tecnicas de produccion del fuòc. Los sistèmas d'alucatges tradicionals se destrian en doas categorias màger:

• los procediments per friccion, utilizant l'escaufament produch per la friccion de dos troces de fusta;
• los procediments per percussion, utilizant las belugas produchas pel tust d'una ròca dura coma lo selze e d'un mineral de fèrre, coma la marcassita (sulfur de fèrre).

Ambedoas tecnicas modèrnas mai espandidas, respectivament lo batifòc e l'aluqueta, utilizan precisament los mèsmes principis.

Principi fisicoquimic e tecnics

Ensemble d'alucatge amb Selze, marcassita e esca.

Lo fuòc, mai corrèctament nomenat combustion, es una reaccion quimica d'oxidacion largant decalor (exotermica). La flama (gas ont de realiza la combustion) mai sovent genrada fa de lum a causa de sa nauta temperatura (incandescéncia) e de novèlas combinasons electronicas (luminescéncia). Al fuòc li cal tres factors: dos compausats quimics (un combustible e un comburant) e un apòrt d'energia (energia d'activacion), aquò se nomena lo triangle del fuòc. Los combustibles pòdon èsser plan variats, son mai sovent à basa de carbòni (fusta, idrocarbur...). Lo comburant es mai sovent l'oxigèn present dins l'aire. L'energia se deu balhar per una font terça al començament de la reaccion. La reaccion essent exotermica, s'es pro intensa se pòt autoalimentar en energia.

Arqueologia del fuòc

La question de la data quand los umans mestrjèt l'usatge del fuòc es encara discutida dins la comunautat scientifica. De sites plan ancians (Chesowanja, Gadeb, Koobi Fora en Africa de l'Èst, Aldèna, L'Escala en Occitània) donèron d'indicis dirèctes (carbons) o indirèctes (pèira brutladas, argila calcinada) de combustion mas l'abséncia d'estructura de combustion organizada permet pas l'exclure d'eventuals incendis naturals.

Unes autors estiman que dins un primièr temps los grops umans aurián simplament utilizat lo fuòc pres pendent los incendis provocats pel pelicre o las erupcions volcanicas. La capacitat de produire verai del fuòc seriá mai recenta. Aquesta vision es fòrça plan malaisit a argumentar: que que siá es confòrme a de racontes antics, coma lo De rerum natura de Lucrèci, o a las ficcions preïstoricas coma La Guèrra del fuòc. Per C. Perlès, aqueste debat presenta pauc d'interés, d'un costat que l'existéncia d'aquestas doas fasas es non demonstrable a partir de las donadas arqueologicas, d'un autre costat que l'estapa mai importanta demora lo passatge de la non utilizacion a l'utilizacion del fuòc, que siá produch o non. Lo mestritge del fuòc constituís de segur una de las caracteristicas que destrian lo linhatge uman del rèste del mond animal. La paur del fuòc pels animals se deu pasmens tornar relativizat que de rapaces e los guepards semblan utilizar de fuòcs de maquises que coitan lors presas.

Los fogals mai ancians incontestables apareisson a partir d'unes 400000 ans BP (Menez Dregan a Ploeneg, Lunèl Vièlh en Occitània, Vértesszőlős en Ongria) e se multiplican cap a 200000 ans BP (Tèrra Amata, Ornhac III en Occitània, Cauna de l'Aragó en Catalonha Nòrd, Cagny l'Épinette en França, Bilzingsleben en Allemagne, Torralba e Ambrona en Espanha).

Unes metòdes de produccion de fuòc venon donc benlèu del Paleolitic inferior, quitament se las pròvas arqueologicas dirèctas venon pas de mai de 9000 ans BP pels metòdes per friccion (cauna de Guitarrero al Peró).

Los exemples arqueologics de batifòc de percussion son un pauc mai nombroses e mai ancians, quitament se la marcassita presenta tanben de problèmas de conservacion ligats a son oxidacion. Los exemplars mai probants son los seguents:

• Paleolithic superior
  • cauna de Vogelherd, Alemanha (Aurignacian, unes 30000 ans BP)
  • Laussel, Marcais (Dordonhaà (Gravettien, 27 a 20000 ans BP)
  • Trou de Chaleux, Belgica (Magdalenian superior, 12500 ans BP)
  • Starr Carr, Reialme Unit
• Mesolitic
  • Trou al'Wesse, Belgica
• Neolithic
  • Portalban e Montilier, Soïssa (Neolitic Horgen, 3200 ans AbC.)
• Calcolitic
  • Ötzi, l'òme descobèrt congelat dans un glacièr alpin, èra dotat d'un necessari de fuòc compausat d'un batifòc en selze, d'un tròç d'esca e d'un fragment de pirita renduda a l'estat de polvera (entre 3350 e 3100 AbC.).

Tecnicas tradicionalas

Produccion de fuòc per friccion mejans d'un traucador d'arquet
(postarèl de siure e mècha de pin)

Produccion de fuòc per friccion amb un arquet
(postarèl e mècha de siure, detalh)

Friccion

Las tecnicas de produccion de fuòc per friccion consistisson a utilizar l'escalfament produch per lo fregament de dos elements de fusta. Lo fenomèn d'alucatge se pòt decompausar en dos temps:

• dins un primièr temps, la serrilha producha pel fregament se va amolonar près del punt de friccion. Es, a aqueste moment, carbonizada mas non pas encara abrandada.
• dins un segond temps, l'aument de temperatura dins la serrilha permet la naissença d'una brasa pichona de serrilha (abrandament per font de calor pròcha).

Aquesta brasa pichona de serrilha de fusta poiriá abrandar un combustible prim, coma de palha, d'èrba seca, de fuèlhas, d'aglhas de conifèrs secas o d'esca, a la condicion d'un apòrt coma cal d'oxigèn per ventilacion bucala o manuala. Un còp lo combustible primari abradat, es possible d'utilizar de lenha menuda per obténer una flama importanta. La lenha grossa serà aponduda après, l'essencial essent de far créisser lo fuòc progressivament, sens l'agotar sul pic sus un soc que s'abrandarà malaisidament.

Lo fregament se pòt realizar d'un biais diferent: ressatge d'un postarèl arrenjat amb un autre postarèl o una lata, friccion longitudinala de biais d'una lata sus un sòcle d'oscas (metòde « del pal e de la ranura » tanben nomenada « arraire de fuòc »), giracion (foratge d'un postarèl arrenjat per una lata talhada en punta). Dins aqueste cas, es possible de facilitar lo movement de rotacion en utilizant un « arc de fuòc » o « arquet de fuòc ». L'element mobil deu poder anar e virar d'aviat sens sortir del clòt arrenjat dins la fusta fixa. L'arc de fuòc fa mai aisit l'obtencion del fuòc. Èra utilizat pels Amerindians, dins l'Egipte anciana, en Austràlia… Lo principi de l'arquet tanben foguèt utilizat per realizar d'aisinas per traucar en contèxte preindustrial.

Al contrari d'una cresença plan espandida, la duretat relativa dels dos elements de fusta es pas importanta: mas, al mens un dels dos elements en jòc, deu èsser una fusta rica en fibras microscopicas longas produsent una ressilha airada. Aquestas fusta sont dicha auto-alucaire. La duretat interven pas que secondàriament, dins la facilitat a produire la ressilha. De fusta puslèu bois plutôt tendras (duretat = 3 en mejana) serán donc preferits a de fustas duras: en Euròpa, los mai eficaces son l'èdra, lo laurièr e lo telh, mas lo pibol o l'avelanièr pòdon tanben èsser utilizats; tanben utilizats, lo marronièr, lo bambó, lo conyza canadensis….

Esculptura de chimenèia aussalesa sus postarèl

Produccion de fuòc per percussion: material utilizat per J. Collina-Girard.
(en bas : mineral de fèrre (pirita, marcassita)
al dessús : esca
al dessús : lama de selze utilizada per percutir lo mineral de fèrre
en naut : reproduccion de batifòc istoric en acièr.)

Percussion

Per que venga una beluga, cal percutar tangencialament un sulfur de fèrre, coma la marcassita (o la pirita), mejans una pèira dura (coma de selze, de qüars, de granit o quitament un autre nodul de sulfur de fèrre). Las particulas arracadas al sulfur de fèrre s'oxida sul còp dins l'aire (reaccion d'oxidacion exotermica) provocan de belugas particularas, incandescentas, que la durada de combustion es pro longa per que se pòsca las menar sus una matèria combustibla prima.

Las belugas obtengudas d'aqueste biais devon èsser sul còp recepcionandas sus un combustible coma de linge carbonizat, de fuèlhas secas e primas d'en primièr carbonizadas, de campairòls inflamables coma lo bolet d'esca o de mesolha de vegetal. Aqueste combustible primari, que transforma la beluga recebuda en brasa, es nomenat iniciator. L'iniciator deu enseguida èsser plaçat dins una matèria vegetala prima (fen, agulhas de conifèrs…) per generar una flama après ventilacion.

Al contrari d'una idèa encara espandida, lo tust de dos selzes permet pas d'alucar un fuòc que las belugas produchas son pas qu'una simpla emission de lutz degut a constrncha exercida suls microcristals de qüars que forman lo selze. S'agís d'un fenomèn nomenat triboluminescéncia, que se pòt tanben observar également en fregant dos troces de sucre dins l'escur. Lo selze es un oxid de silici e pòt donc pas reagir quimicament amb lo dioxigèn de l'aire. Coma i a pas de matèria incandescenta arrancada, pas cap de fuòc se pòt alucar margrat las fugadissas belugas obtengudas.

Tecnicas modèrnas

Magnificacion de la lutz del Solelh

Utilizacion del solelh per defendre Siracusa.

Un miralh concau de la talha de la palma d'una man permet de concentrar la lutz solara en un punt (lo punt focal imatge), e d'i produire una calor coma cal per abrandar un combustible s'es plaçat en aqueste punt precís, e atal alucar un fuòc. De gadgets plan foncionals per alucar de cigaretas l'estiu se vendon per unes èuros. L’utilizacion d’una lópia de mèsme talha es tanben possible.

L’utilizacion de miralhs ardents es atribuit a Arquimèdes, que los auriá utilizats per brutlar las naus romanas atacant Siracusa. Fòrça elements istorics e experimentals permetent de considerar aqueste episòdi coma un mite.

Los forns solars modèrnes coma lo forn solar d'Odelló o la Centrala solara Thémis a Font-Romeu foncionan sul principi de la concentracion de la lutz del Solelh.

Lo batifòc pneumatic

Lo batifòc de piston o batifòc pneumatic es un dispositiu d'alucatge del fuòc que se basa sus l'aument de la temperatura que se produch quand un gas es d'aviat comprimit. Es lo mèsme fenomènque permet l'ignicion de la mescla airal gasòli dins un motor Diesel. Lo batifòc pneumatic se compausa d'un còrs cilindric en que se pòt colissar un piston garnit d'esca al tèrme. Quand se tusta lo piston, l'aire es comprimit, sa temperatura s'auça e l'esca s'abranda.

Aluquetas

D'aluquetas

L'invencion de las aluquetas actualas data del sègle XIX, es l'evolucion de la broqueta amb se fasiá prene lo fuòc.

A partir del sègle XVI l'aluqueta es una broqueta enducha de sofre al tèrme. Aquò permet de produire una flama d'aviada amb un trocet d'esca incandescent. Las aluquetas actualas que permeton d'obténer una flama en un sol geste apareguèron al sègle XIX.

Batifòc

Un batifòc de gas

Lo batifòc conten una sèrva de combustible jos forma de gas, que permet de maenténer una flama un còp que de belugas an estat donadas per la pèira de batifòc.

Arc electric

Un arc electric se pòt utilizar per adrandar un gas inflamable, coma lo gas de vila o la mescla oxiacetilèn utilizat pels calamèls. Aquesta tecnica es utilizada sovenent per abrandar las gasinièras o los batifòcs dichs electronics, l'arc electric essent produch per un cristal piezoelectric.

Efièch Joule

Un corrent electric dins una resisténcia pòt produire una temperatura sufisenta per abrandar dirèctament o non de fuòc. L'aplicacion mai correnta de aquete procediment es l'alucacigarro. Del mèsme biais, es possible d'abrandar una barbacoa amb un decapaire termic. S'utiliza tanben aqueste procés per alucar de procediments pirotecnics que d'unes demanda de temperaturas superioras a une flama normala per s'abrandar.

Reaccion quimica exotermica

Unas reaccions d'oxidacion a temperatura ambianta provòcan una produccion de calor sufisenta per s'abrandar. Las mai conegudas son l'oxidacion del sòdi per l'aiga, o l'oxidacion de la glicerina pel permanganat de potassi. Aquesta darrièra reaccion pòt tanben donar de temperaturas superioras a aquestas d'una flama sens apond suplementari d'oxigèn.

• 
• 
• 

Vejatz tanben

Bibliografia

• S. Bois, 2008, Le briquet médiéval, silex et acier une rencontre étincelante, Émotion Primitive, 112 p. ISBN 978-2-35422-139-3
• P. Cattelain, 1998, « La flamme jaillit... et la lumière fut ! », in Les grandes inventions de la Préhistoire, C. Bellier et P. Cattelain (dir.), Treignes, CEDARC, p. 19-26.
• J. Collina-Girard, 1999, « Le feu domestiqué », Pour la Science, p. 56-61.
• J. Collina-Girard, 1998, Le feu avant les allumettes, Expérimentation et mythes techniques, Collection Archéologie expérimentale et Ethnographie des techniques, XIV, Éditions de la Maison des Sciences de l'homme, Paris, 150 p., 24 ill. et 16 pl. en couleurs.
• J. Parmentier, 2003, Faire du feu comme nos ancêtres, Éditions Eyrolles, Paris, 120 p. et un CD-ROM. ISBN 2-212-11370-6
• C. Perlès, 1975, « L'homme préhistorique et le feu », La Recherche, vol. 6, n^o , p. 829-839.
• B. Roussel et al., 2002, L’Amadouvier, grande et petite histoire d’un champignon, Supplément hors-série des Annales de la Société d’Horticulture et d’Histoire Naturelle de l’Hérault, 48 p.
• B. Roussel et P. Boutié, 2006, La grande aventure du feu, Edisud, 96p , ISBN 2-7449-0630-1
• B. Roussel et P. Boutié, 2008, Le briquet pneumatique, l'enquête inédite, Mémoires millénaires éditions, 48 p. ISBN 2-9526647-3-0
• "Le grand livre de la chasse" de Gaston Phoebus, BN Paris et Bushcraft attitude n^o , Anne Brenon "Les Cathares pauvres du Christ ou apôtres de Satan?" Gallimard 1997
• La légendaire cheminée Ossaloise d'Hugorce de Propluce par Lades Neffous ISBN 978-2-9550693-0-1

• 
  

Ligams extèrnes

• Préhistoire expérimentale, le feu, par J. Collina-Girard.
• La domestication du feu