Caracterizacion coma lengadocian nòrd-cevenòu

Traits distintius delh bas-vivarés

Coma la totalitat de l'occitan d'Ardecha, lo bas-vivarés es de nòrd-occitan: se ditz achabar, chastèl, jal, bujada (acabar, castèl, gal, bugada en occitan meridionau).

Lo bas-vivarés se destria delh vivaroaupenc, e en particular d'aquel qu'es parlat dins la mitat nòrd d'Ardecha (Botèiras e Naut Vivarés):
- per la conservacion de las dentalas intervocalicas latinas simplas: se ditz feda, jornada, madur, padèla, prada, ròda, tirador, vedèl en BV e feiá, jornaa, maür, paila, praa, roá, tiraor, vèl en VA d'Ardecha. Se sap que la chasuda d'aquelas dentalas es precisament lo trait principau que caracteriza lo vivaroaupenc.
- pus generalament, per la soliditat de las consonantas intervocalicas: se ditz bujada, nejar, nogièr, ausir, susar, vesem en BV e buaa, neiar, noièr, auvir, suar, veiem en VA d'Ardecha.
- per l'abséncia de palatalizacion de /s / precedent una vocala, e de /z /: sason se pronóncia [sɔˈzu] o [saˈzu] en BV e [ʃɔˈʒu] o [ʃaˈʒu] en VA d'Ardecha.
- per l'abséncia de palatalizacion de /k /, /g /, /t /, /d /, /l /, /n / davant /i / e /y /: per exemple, cubrir se pronóncia [kyˈbʀi] en BV e [cyˈbʀi] (a pauc près: [tjyˈbʀi]) en VA d'Ardecha.
- per l'abséncia de palatalizacion daus grops /kl /, /gl /: clau se pronóncia [klaw] en BV e sovent [kʎaw] en VA de las Botèiras.
- per la conservacion de /s / davant /p /, /t /, /k /: se ditz escoba [esˈkubɔ], pasta [ˈpastɔ] en BV, e eicoba, pata dins la màger part delh domeni VA d'Ardecha.
- per l'usança de la desinéncia verbala -e de prumèira persona (generalament -o en VA): se ditz parle, fenisse, parlave, parlère en BV e parlo, fenisso, parlavo, parlèro en VA.
- per l'usança delh vèrbe eiblidar en plaça de eissublar, forma tipica delh vivaroaupenc.
Los traits seguents delh bas-vivarés son aquelos delh lengadocian, e especialament delh lengadocian orientau o septentrionau per los quatre darrièrs:
- amudiment gaireben generau de /n / finala daus oxitòns: taban [tɔˈbɔ, taˈbɔ], plen [ple], molin [muˈli], fenestron [fenesˈtʀu], bòn [bwɔ], dengun [deŋˈɡy].
- vocalizacion de /s / en /j / davant una consonanta sonòra: Los bolets [luj buˈle]. As manjat [aj mɔnˈʤa]. Lo mes de mai [lu mej de maj].
- conservacion daus diftongs e triftongs.
- usança de las negacions doblas: Manja pas gaire. Ai pas res vist. L'i vai pas jamai. L'i a pas dengun. Lo vese pas enluòc.
- realizacion labiodentala de /v / coma en francés o en provençau.
- conservacion de /l / finala daus oxitòns, quand ven de ll (dobla) latina (chaval, vedèl, aquel, còl) e vocalizacion quand ven de l (simpla) latina (ostau, fièu, rossinhòu).
- diftongason frequenta de /ɔ / tonica en /wɔ /: còsta, messònja, pòrta, relòtge.
- realizacion /ɔ / de /a / (velarizacion) estenduda a fòrça posicions; pertòcha /a / nasalizada dins l'ensem delh domeni BV, totas las /a / atònas (pretonicas o pòstonicas) alh nòrd de Juèsa, e mai la desinéncia -à de la tresena persona delh futur: enfant, fam, campana, grame, fasem, fenirà. Per exemple, chastanha se pronóncia [ʧɔsˈtɔɲɔ] o [ʧasˈtɔɲɔ] en BV.
Los traits seguents delh bas-vivarés lo rapròchan pus particularament delh lengadocian cevenòu:
- amudiment de las oclusivas sordas finalas: lop [lu], fuòc [fjɔ], sandat [sɔnˈda].
- amudiment gaireben generau de la marca /s / delh plurau daus noms e daus adjectius: De flors blanchas [de fluʀ ˈblɔnʧɔ]. Pasmens, aquela marca rèsta sensibla dins quauquos cases:
  - pluraus alonjats: bedigasses [bediˈɡases], espesses [esˈpeses]
  - adjectius en posicion proclitica: De braves enfants [de ˈbʀavez eˈfɔŋ]. De bòns vesins [de bwɔj veˈzi].
Un trait delh bas-vivarés que se retròba dins gaireben tot l'occitan d'Ardecha (a despart d'una zòna alh contacte de l'occitan meridionau, comprenent lo País daus Vans) es lo passatge a it delh grop latin ct: dreit, faita, troita. Es estrangièr alh lengadocian en defòra delh domeni aquitano-pirenenc (lengadocian meridionau).

Una classificacion lengadociana pas totjorn pro explicitada

Coma Ronjat ^[1], se pòt conclure de tot aquò que lo bas-vivarés es, maugrat lo darrièr trait, un parlar "lengadocian en cha" (situacion parèira a aquela de la màger part delh gavaudanés). Lo bas-vivarés es la varietat nòrd-cevenòla delh lengadocian.

La classificacion delh bas-vivarés dins lo lengadocian es pas totjorn estada clara dins los obratges classics de lingüistica occitana:

La Gramatica occitana segon los parlars lengadocians d'Alibèrt (1935) precisa pas la descripcion delh bas-vivarés. Ditz simplament que los parlars de "Velai e Vivarés se son destacats del tipe lengadocian normal", afirmacion (gaire rigorosa) que s'explica per l'abséncia totala de documents disponibles sobre los parlars vivareses en aquela epòca ^[2].
La Grammaire istorique [sic] des parlers provençaux modernes de Ronjat (tòme IV, p. 46) classifica ben lo bas-vivarés dins lo lengadocian, mas per de rasons geograficas e practicas, lo bas-vivarés i es presentat a la fin de la seccion consagrada alh vivaroaupenc.
Los obratges posteriors de vulgarizacion occitanista, en particular aquelos de Pèire Bèc: La langue occitane (1963 e reedicions) e Manuel pratique d'occitan moderne (1973), en contunhant la gramatica d'Alibèrt, son pas totjorn clars sobre la classificacion delh gavaudanés, e son muts sobre aquela delh bas-vivarés. Las cartas d'aquelos obratges, en dessenhant l'isoglòssa ca/cha, pòdon laissar creire que lo bas-vivarés e lo gavaudanés serián de varietats d'auvernhat. Lo problèma ven donc d'una manca de precision daus obratges. Mas en tot cas, ges d'obratge posterior a Ronjat classifica pas explicitament lo bas-vivarés.

En conclusion, la sola classificacion valida e explicita es aquela de Ronjat: bas-vivarés e gavaudanés son ben de parlars lengadocians, tenent los traits essenciaus delh lengadocian, e ont solament ca es passat a cha, e ga a ja.

Un tèxt en bas-vivarés (ròdol de vèrs Aubenàs): la parabòla de l'enfant prodig

Un òme aviá pas que dos dròlles. Lo pus joine diguèt a son paire: « es temps que siaja mon mèstre e qu’aja d’argent. Chau que pòdia m’enanar e que vésia de país. Partatjatz vòste ben e bailatz-me çò que me reven ». — « Coma voudràs », ço diguèt lo paire. « Siás un meschant, e seràs punit ». Emb aquò, dubriguèt un tirador, partatgèt son ben, e ne’n faguèt doas parts.

Quauquos jorns après, lo dròlle partiguèt, quitèt lo vilatge en fasent lo fièr e sans dire adièu a dengun. Traversèt fòrça devés, bòscs e ribèiras e arribèt dinc una bèla vila ont aguèt lèu chabit tot son argent. Alh bot de quauquos jorns, deupeguèt vendre sos abits a una vièlha femna e se logèt per varlet. Lo mandèron gardar los ases e los buòus. Acadonc, seguèt bien malerós. Aviá pas gis de coija per durmir ni de fuòc per se chaufar quand aviá freid. A cha còp, aviá talament fam qu’auriá bien manjat quelas fuèlhas de chaulet e quelos poms purrits que manjavon los caions. Mès dengun li bailava res.

Un vèspre, lo ventre boide, s’assetèt sobre un tronc e regardava per la fenèstra los aucèls que volejavon pr’aquí. E puèi veguèt sortir dins lo cèl la luna e las estiálas e se diguèt en plorent: « Ailai, l’ostau de mon paire es plen de varlets que an de pan e de vin e d’uòus e de fromatge tant que ne’n vòlon. D'entrement, ièu crèbe de fam aicí ».

Transcripcion fonetica (alfabet fonetic internacionau)

en ˈɔme ɔˈjɔ pa ke duj ˈdʀɔle. lu py ˈʤujne diˈgɛ ɔ sum ˈpajʀe: « es teŋ ke ˈsjaʤɔ mum ˈmɛstʀe e ˈkaʤɔ dɔʀˈʤeŋ. ʧaw ke ˈpwɔdjɔ menɔˈna e ke ˈvezjɔ de pɔˈis. pɔʀtɔˈʤa ˈvɔste be e bɔjˈla me sɔ ke me ʀeˈve ». « ˈkumɔ vuˈdʀas, su diˈgɛ lu ˈpajʀe, sjes em mesˈʧɔŋ, e seˈʀas pyˈni ». em ɔˈkɔ dybʀiˈgɛ en tiʀɔˈdu, pɔʀtɔˈʤɛ sum be e nen fɔˈgɛ dwɔs paʀ.

ˈkawkuj ʤuʀ ɔˈpʀɛs, lu ˈdʀɔle pɔʀtiˈgɛ, kiˈtɛ lu viˈlaʤe en fɔˈzen lu fjɛʀ e san ˈdiʀ ɔˈdjɛw ɔ deŋˈgy. tʀɔveʀˈsɛ ˈfwɔʀsɔ deˈve, bwɔs e ʀiˈbɛjʀɔ, e ɔʀiˈbɛ diŋk enɔ ˈbɛlɔ ˈvilɔ unt ɔˈgɛ lɛw ʧɔˈbi tu sun ɔʀˈʤeŋ. ej bu de ˈkawkuj ʤuʀ, dewpeˈgɛ ˈvendʀe suz ɔˈbi ɔ nɔ ˈvjɛʎɔ ˈfennɔ e se luˈʤɛ peʀ vɔʀˈle. lu mɔnˈdɛʀuŋ gɔʀˈda luz ˈaze e luj bjɔw. ɔkɔˈduŋ seˈgɛ bjem mɔleˈʀu. ɔˈjɔ pa ʤi de ˈkujʤɔ peʀ dyʀˈmi ni de fjɔ peʀ se ʧowˈfa kɔnt ɔˈjɔ fʀej. ɔ ʧa kɔ ɔˈjɔ talɔˈmen fɔŋ kowˈʀjɔ bjem mɔnˈʤa ˈkelɔs ˈfɥɛʎɔ de ʧowˈle e ˈkelus pum pyˈʀi ke mɔnˈʤavun lus kɔˈju. mɛ deŋˈgy li bɔjˈlavɔ ʀe

en ˈvɛspʀe, lu ˈventʀe ˈbujde, sɔseˈtɛ ˈsubʀen tʀu e ʀegɔʀˈdavɔ peʀ lɔ feˈnɛstʀɔ luz owˈsɛl ke vuleˈʤavum pʀɔˈki. e pjɛj veˈgɛ suʀˈti din lu sɛl lɔ ˈlynɔ e lɔz esˈtjɔlɔ e se diˈgɛ em pluˈʀeŋ: « ɔjˈlaj, lusˈtaw de mum ˈpajʀe es ple de vɔʀˈle ke ɔn de paŋ e de vi e djɔw e de fʀuˈmaʤe tɔŋ ke nen ˈvwɔluŋ. denˈtʀemeŋ, jɛw ˈkʀɛbe de fɔŋ ɔjˈsi »

Remarcas

ço (ço diguèt) es una forma atòna delh pronom çò, utilizada sobretot embé los vèrbes dire o far; se tròba mai en sud-cevenòu
caion es un sinonim de pòrc, atestat (aumens) en BV, en VA d'Ardecha, en daufinenc, en auvernhat e en francoprovençau
dins boide e quauquos mots isolats, /v / etimologic (voide) passa a [b] en BV
que an de pan: notatz l'abséncia d'elision, frequenta en BV après que

Referéncias bibliograficas sobre l'occitan de Vivarés (VA e BV)

En Vivarés, a la diferéncia de regions vesinas (Daufinat, Gavaudan per exemple), lo movement de renaissença culturala d'Òc delh sègle XIX seguèt gaireben inexistent. Aquò explica que las publicacions sobre l'occitan vivarés siajan pro "recentas" e gaire nombrosas.

Obratges generaus

Juli RONJAT (1930-1937) = Jules RONJAT, Grammaire istorique [sic] des parlers provençaux modernes, 4 vol. [reed. 1980, Marselha: Laffitte Reprints, 2 vol.]. Rèsta una referéncia indispensabla, mas çò que ditz daus parlars vivareses es necessariament fragmentari e gaire detalhat (còmpte tengut delh caractèr panoccitan de l'obratge).
An de ponts d'enquista en Ardecha:
- Pèire NAUTON (1958-63) = Pierre NAUTON, Atlas linguistique et ethnographique du Massif Central [ALMC], París: CNRS, 4 vol.
- Jacques BOISGONTIER (1981-86) (collab. Louis MICHEL, Jean-Marie PETIT), Atlas linguistique et ethnographique du Languedoc oriental [ALLOr] París: CNRS, 3 vol.

Publicacions especificas

La langue d'oc en Vivarais et Ardèche (novembre de 1996). Quasèrn doble n° 51-I & 51-II de Mémoire d'Ardèche et Temps Présent. Privàs.
Sobre lo vivaroaupenc d'Ardecha:
- Léon CLUGNET (1883) Glossaire du patois de Gilhoc (Ardèche) suivi d'un Essai grammatical https://archive.org/details/glossairedupato02cluggoog
- Joannès DUFAUD (1986) L'occitan Nord-Vivarais (région de La Louvesc), edicion a còmpte d'autor. Elements de gramatica, lexic occitan-francés, petita antologia de la literatura orala (provèrbis...).
- Joannès DUFAUD (1998) Dictionnaire français-nord-occitan (nord du Vivarais et du Velay), Saint-Julien-Molin-Molette: Edicions Jean-Pierre Huguet
- Nicolas QUINT (1999) Le parler occitan ardéchois d'Albon, París: l'Harmattan
- Étienne GAMONNET (2001) Glossaire du parler des Boutières (noté à Saint-Julien-du-Gua), edicion a còmpte d'autor.
- Joannès DUFAUD (2004) Des mots à la phrase occitane, sl.: Parlarem en Vivarés
Sobre lo bas-vivarés:
- En cò nòstre (1991), obratge collectiu editat per l'associacion "La Faraça". Vocabulari tematic delh parlar delh País daus Vans, tèxtes e iconografia.
- Bernat MOLIN = Bernard MOULIN (2006) Grammaire occitane: le parler bas-vivarois de la région d'Aubenas. sl.: Seccion vivaresa de l'Institut d'Estudis Occitans

Nòtas

↑ Grammaire [h]istorique des parlers provençaux modernes, t. IV, p. 46: "L'habitus général [des parlers bas-vivarois] donne à l'auditeur l'impression d'un languedocien avec cha (cf. gévaudanais, § 850), et l'essentiel de l'analyse confirme cette impression." (lo § 850 pertòcha lo lengadocian)
↑ En particular, lo tòme IV de la Grammaire [h]istorique des parlers provençaux modernes, onte se tròba (entre autres) l'estudi daus parlars vivareses, seguèt publicat en 1941, après la Gramatica Occitana d'Alibèrt.

Lingüistica > Lenga > Occitan > Lengadocian > bas-vivarés

[1] Grammaire [h]istorique des parlers provençaux modernes, t. IV, p. 46: "L'habitus général [des parlers bas-vivarois] donne à l'auditeur l'impression d'un languedocien avec cha (cf. gévaudanais, § 850), et l'essentiel de l'analyse confirme cette impression." (lo § 850 pertòcha lo lengadocian)

[2] En particular, lo tòme IV de la Grammaire [h]istorique des parlers provençaux modernes, onte se tròba (entre autres) l'estudi daus parlars vivareses, seguèt publicat en 1941, après la Gramatica Occitana d'Alibèrt.

[1]

[2]