Onobrisates
Eths onobrisates (latin Onobrisates) qu'èran un petit pòble aquitan citat per Plini lo Vielh [1]. Sembla qu'avèn Ciutat, en eths Hauts Pirenèus, per capitau.
Un petit pòble absorbit per Bigòrra[modificar | Modificar lo còdi]
Hòra dera mencion de Plini, non i a cap membrança deths onobrisates. Com avèn un territòri petitòt, era Glèisa no'u donè cap diocèsi e, religiosament, qu'estó aplegat ara diocèsi e civitas de Bigòrra [2].
Eth nom dera capitau, Ciutat[modificar | Modificar lo còdi]
Eras fòrmas ancianas de Ciutat que son Neurest, cap a 1110, La Ciutat, cap a 1200-1230, la Ciutad, en 1251, villam Civitatis de Navares, en 1256, ville Civitatis de Naverest, en 1257, Ciutad, en 1285, Laciotat, en 1300, De Civitate, en 1342 e 1379, La Ciutat, en 1429, Cieutat, en 1614 [3]. Que i a tres categorias de fòrmas, eth tipe Ciutat, era purmèra atestacion Neurest e variantas de .Neurest influenciadas per Navarra, quan eths escribas comprenèn pas eth nom.
Un nom com Ciutat, civitatem en latin, qu'ei normaument era caplòc d'ua antica civitas, d'un pòble establit abans era conquista romana. Auguste Longnon (1844-1911), seguit tardivament e dab dobtes per Ernèst Negre [3], que pensava Ciutat èra era anciana Begorra, era capitau deths Bigerri o Bigerriones, qui donèn eth son nom a Bigòrra. En realitat, que saben ara Begorra es a Sent Leser, au nòrd de Tarba.
Ciutat èra pas en Bigòrra, mès en Nebosan. Noms coma Hins e Hita, significatius d'ua frontièra, que separen Bigòrra e Nebosan[2].
Ferdinand Lot (1866-1952) que's pensava Ciutat èra eth caplòc deths onobrisates e Neurest era evolucion d'Onobrisates. Que i a ua dificultat : eras finaus en -ates que son paroxitonicas e que caleré un proparoxitòn [2]; per exemple Vasates que donè Vasats. Que i a ua dificultat mei, pas explicada per Ferdinand Lot : era vocau -a- qu'ei era mei solida de totas. Que i agó purmèr ua aferesi dera vocau iniciau e, perqué eth nom es pas latin, eras règlas dera accentuacion latina s'aplican pas dens aqueth cas [2]. Benlhèu era finau celtica -ates qu'ei convencionau. En gascon faber que hè *hàber >*habr > haur o haure e eth passatge de -br- a -u- qu'ei regular (çò que Ferdinand Lot avè pas vist). Que demòra pr'aquò un chic d'inconeishut o d'escur en era evolucion fonetica.
Probable Ciutat qu'èra nommat Ciutat de Neurest e autes vilatges que portavan benlhèu eth determinant de Neurest. Puish eth Neurest qu'estó desbrembat e Ciutat de Neurest que demorè Ciutat. Neurest qu'èra despartit segon G. Balencie (era vila o eth país ?) en Neurest Sobira[4] (atestacion cap a 1250) e en Neurest Jussana (atestacion deth 17 de heurèr de 1251) [2].
Un aute nom aparentat a Neurest qu'ei eth ostau de Noudrest, a Montgalhard.
Neurest e Nebosan[modificar | Modificar lo còdi]
Ferdinand Lot qu'associa mei o mens Neurest (eth país deths onobrisates) e Nebosan : « (Ciutat) qu'ei incontestablament eth caplòc deth Nebosan » [2] (mès eths limits deras circonscripcions feudalas non coïncideishen exactament dab eths limits de pòbles antics). Eth nom de Nebosan que seré benlhèu eth d'un comte [o vescomte] *Nepotianus [5] cargat d'administrar era region. En eras regions pirenencas, eths noms de país que son formats dab un nom de persona seguit d'eth sufixe -anum (implicitament, en aqueth cas particular, eth sufixe qu'ei dejà contengut en eth nom de persona): Tursan, Marsan (parçan), Gavardan, Lavedan; mei au nòrd, qu'ei eth sufixe -acum (F. Lot qu'escriu -iacum) : Fesençac (de Fidentius), Pardiac (de Pardus), Astarac (d'Asterius), Armanhac (d'Arminius) [2].
Politicament, Nebosan, ahonit dens Comenge, qu'i estó incorporat cap ara fin deth sègle XII. Ath sègle XII, qu'èra demorat autonòm. En un bornatge deth comtat de Bigòrra, qui data, çò sembla, de 1283, qu'ei escriut: Lo comtat de Begorra confronto de sol lebante [a l'èst]... ab las peyras fytadas... del bescondats del Nebozan (Ferdinand Lot que senhala eth tèxte en gascon qu'ei ua traduccion posteriora deth originau latin; en 1083, i a pas enqüèra cap tèxte administratiu en gascon)[2].
Véder tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ , Istòria Naturau (Naturalis Historia) : libe 4, [108]. Aquitani, unde nomen provinciae, Sediboviates. mox in oppidum contributi Convenae, Bigerri, Tarbelli Quattrosignani, Cocosates Sexsignani, Venami, Onobrisates, Belendi, saltus Pyrenaeus infraque Monesi, Oscidates Montani, Sybillates, Camponi, Bercorcates, Pinpedunni, Lassunni, Vellates, Toruates, Consoranni, Ausci, Elusates, Sottiates, Oscidates Campestres, Succasses, Latusates, Basaboiates, Vassei, Sennates, Cambolectri Agessinates
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 et 2,7 Ferdinand Lot, L'énigme de Cieutat, https://www.persee.fr/doc/rea_0035-2004_1950_num_52_3_3434
- ↑ 3,0 et 3,1 Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier, Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 http://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=830&titre=cieutat
- ↑ Sobirana > Sobiraa > Sobirà ? o masculin Sobira(n) ?
- ↑ Nepotius, acceptat per Nebosac en eth libre de Dauzat e Rostaing, qu'ei ua auta possibilitat.