Moton (arma)

Dessenh representant l'utilizacion d'un moton per desfonsar una pòrta per de legionaris romans.

Lo moton (var. bonson, malh-moton) es una arma de sètge utilizada, de l'Antiquitat fins a l'aparicion dau canon, per desfonsar lei muralhas dei fortificacions ò lei pòrtas. Es constituït d'un tronc ò d'un pau renforçat qu'es projectat còntra l'obstacle de destrurre. Dins lei versions pus simples, lo tronc es dirèctament manobrat per un grop de combatents. Dins lei versions pus sofisticadas, lo tronc es pendut a una armadura, çò qu'es permet a la còla encargada de lo metre en òbra de realizar de movements pus rapids e pus poderós. La tèsta dau tronc es tanben renforçada per una pèça metallica de còps escultada per li donar l'aspècte d'un animau ò d'un monstre.

Après l'aparicion deis armas de fuòc, l'interès dau moton demeniguèt car lei canons èran capables de destrurre de seccions de fortificacions sensa ajuda exteriora. Pasmens, a la fin dau sègle XX, de versions modèrnas dau moton son aparegudas au sen deis unitats d'intervencion de la polícia per durbir rapidament una pòrta.

Istòria

Lo moton es una arma fòrça anciana que son usatge es mencionat dins leis archius de la ciutat-Estat de Mari en Siria tre la premiera mitat dau milleni II avC. Pasmens, semblan ja una arma frequenta e son invencion es donc anteriora. Son utilizacion es atestada durant plusors sètges importants de l'Antiquitat e de l'Edat Mejana. D'efiech, relativament simple de concebre, èra capable de desfonsar una muralha pus rapidament que la sapa, especialament quand l'ataca de seccions mau entretengudas dei fortificacions èra possible. De versions pus sofisticadas apareguèron amb una tèsta renforçada per una pèça de metau, l'apondon d'una armadura permetent de pendre lo tronc per ne'n facilitar la manòbra e l'integracion de proteccions per lo grop encargat de l'utilizar (cubèrt còntra lei projectils, pèus umids còntra lo fuòc, etc.).

Après l'adopcion de la pouvera e deis armas de fuòc, l'interès per lo moton demeniguèt. Una utilizacion residuala es possibla fins au sègle XVII mai aquò es mau segur. Lo canon aviá d'avantatges importants regardant sa portada e sa poissança. De mai, l'usatge d'un moton còntra un defensor equipat d'armas de fuòcs es fòrça perilhosa car lei proteccions son pas sufisentas per arrestar lei balas e lei bolets.

Lo moton modèrne es aparegut a la fin dau sègle XX quand leis unitats d'intervencion de la polícia cerquèron un mejan simple per durbir una pòrta sarrada. D'efiech, una sarralha ò un cadenat modèrnes pòdon resistir a plusors tirs de fusiu e certanei modèls son especialament concebuts per alentir aquelei temptativas. Ansin, foguèt desvolopat un moton constituït d'un pau metallic utilizable per una ò doas personas. Lei pompiers pòdon pereu l'utilizar. En teoria, pòu tanben èsser utilizat au combat per d'unitats militaras, mai son pes relativament important es pas tròp compatible amb leis imperatius de la guèrra urbana qu'impausan puslèu la mobilitat e la leugieretat.

• 
  Utilizacion d'un moton protegit per leis Assirians (sègle IX avC)
• 
  Reconstitucion d'un moton pendut
• 
  Reconstitucion d'un moton pendut protegit per un cubèrt
• 
  Plan d'un moton montat sus de ròdas (1496)
• 
  Motons e maquinas de sètge (1547)
• 
  Reconstitucion d'un moton amb una tèsta metallica renforçada
• 
  Utilizacion d'un moton modèrne

Principi e tactica

Principi

Lo principi dau moton es relativament simple. Un tronc es mes en movement e projectat còntra un obstacle. La quantitat de movement emmagazinada per lo tronc es alora liberada sota forma d'energia, çò que permet de damatjar pauc a cha pauc l'obstacle. Coma la quantitat de movement es egala au produch de la massa e de la velocitat, un tronc massís e un sistèma permetent de li comunicar una velocitat maximala es preferible. De mai, per melhorar lo transferiment d'energia, es tanben preferible de renforçar la tèsta dau tronc per limitar sa deformacion ò sa descomposicion. Lei tèstas de moton èran donc sovent de pèças metallicas. Èra possible de leis escultar per li donar una forma susceptibla d'impressionar lo defensor. La manipulacion d'un tal objècte necessitava au mens un desenau d'òmes per lei modèls pus leugiers. De còlas de plusors desenaus de combatents son mencionadas dins lei tèxtes per lei motons pus pesucs.

Utilizacion e reaccion dei defensors

Pònt levadís e rastèu.

L'utilizacion d'un moton èra eficaça còntra lei pòrtas e lei muralhas mau entretengudas. Generalament, aquò necessitava de comolar lei dogas per s'aprochar dau ponch d'atacar. Aquò èra realizat dins lo quadre d'una ataca pus generala per ocupar la defensa. De combatents equipats de traucadoiras, de cròcs e pics acompanhavan sovent lei motons per ne'n facilitar lo trabalh.

Per lei defensors, lei solucions per contrar un moton èran nombrosas. Èra possible de gitar d'obstacles (fusta, pèira, etc.) sus son camin per geinar ò blocar son avançada. Una varianta d'aquela tactica consistiá a plaçar d'obstacles mòls, coma de sacs de serrilha ò de lana, davant la pòrta ò la muralha atacada per amortir lei còps de tronc. Una autra varianta consistiá a gitar leis obstacles dirèctament sus lo moton per lo destrurre. D'arpins e de cadenas èran tanben utilizats per encrochar lo tronc e blocar son movement ò, encara pus eficaç, reversar l'engenh. Leis armas incendiàrias èran egalament eficaças, mai lei motons pus sofisticats èran cubèrts de pèus umids per limitar la propagacion dau fuòc. Enfin, èra totjorn possible d'organizar una sortida per eliminar leis asalhidors e destrurre la maquina.

Leis arquitèctes militars anticipavan de còps l'utilizacion de motons per ne'n redurre l'eficacitat. D'efiech, una chicana ò la preséncia d'un pònt levadís ò d'un rastèu complicavan fòrça la mesa en òbra d'una tala arma. Dins lo premier, èra complicat de plaçar corrèctament lo moton per picar lo ponch amirat. Dins lo segond, lo pònt e lo rastèu se comportavan coma d'obstacles geinant lo passatge vèrs la pòrta vertadiera.

Annèxas

Liames intèrnes

• Arma de sètge.
• Castèu.
• Esperon, arma navala basada sus un principi similar.
• Fortificacion.
• Poliorcetica.
• Pònt levadís.
• Quantitat de movement.
• Rastèu.
• Sètge.
• Taran, tactica de combat aerian basada sus un principi similar.
• Veitura moton, veïcul projectat còntra un obstacle per lo destrurre.

Bibliografia

• (fr) Fabrice De Backer, L'art Du Siège Néo-assyrien, Brill, 2013.
• (fr) Étienne Alexandre Bardin, Dictionnaire de l'armée de terre, ou Recherches historiques sur l'art et les usages militaires des anciens et des modernes, vol. 3, J. Correard, 1849, pp. 733-734.
• (fr) Yvon Garlan, Recherches de poliorcétique grecque, École française d'Athènes, 1974.
• (en) John W. Humphrey, John P. Oleson e Andrew N. Sherwood, Greek and Roman Technology: A Sourcebook, Routledge, 1998, pp. 565-566.
• (fr) Vegèci (trad. Victor Develay), Traité de l'art militaire, J. Corréard, 1859.