Lo Mètge per fòrça

Frontispice de l'édition de 1682.

Lo Mètge per fòrça (títol original en francés: Le medecin malgré lui) es una pèça de teatre de Molière en tres actes de respectivament 5, 5 e 11 scènas en pròsa representada pel primièr còp lo 6 d'agost de 1666 al Teatre del Palais-reial de París, ont faguèt un grand succès. Utilizant de motius eissits de la comèdia italiana ja utilizats dins Lo Mètge Volant e L'Amor Mètge, Molière i apondèt d'elements tirats de la tradicion de la farça francesa e d'aquesta dels flablèls de l' Edat Mejana. De situacions calhòlas e la parodia de las practicas medicalas de l'epòca, que son los tèmes màger del Mètge contra son grat, amagan una denonciacion del charlatanisme, una satira de la credulitat, veire una critica de la religion.

La Pèça

Lista dels personatges

• Sganarelle: espos de Martine
• Martine: esposa de Sganarelle
• Monsieur Robert: vesin de Sganarelle
• Valère: servicial de Géronte
• Lucas: espos de Jacqueline e servicial de Géronte
• Géronte: paire de Lucinde
• Jacqueline: noiriça a cò de Géronte e femna de Lucas
• Lucinde: filha de Géronte
• Perrin: filh de Thibaut, païsan
• Thibaut: paire de Perrin
• Léandre: amant de Lucinde

Resumit

Acte I : Se carpinhan los esposes Sganarelle e Martine, brega que s'acaba per una bastonada donada pel marit a sa femna. Arriba M. Robert, un vesin vengut reconciliar los esposes, arrèsta la garrolha, Sganarelle e Martine se tornant alara contra el. Aquesta promet pasmens de se venjar, alara que son marit se'n va cercar de lenha. L'escasença li ven quand arriban Valère e Lucas, los servicials de Géronte, en cerca d'un mètge per la filha de lor mèstre. Martine lor designa Sganarelle, explicant qu'aquel es un mètge de tria, mas excentric: de fach refusa d'avoar sos talents al subjècte de medecina a mens de recebre de bastonadas. Torna Sganarelle, los dos valets li avent demandat s'èra verai qu'èra mètge, e Sganarelle l'avent denagat, recep una tala bastonada qu'a la fin accèpta d'èsser reconegut coma tal. Sortís seguent los dos òmes.

Acte II : Géronte se planh de la malautiá de sa filha Lucinde, venguda muta, çò qu'ajorna son maridatge amb Horace, l'espos que li causiguèt. Refusa d'escotar los avises savis de Jacqueline, la noiriça de Lucinde (e femna de Lucas), qu'ensag de li explicar que la joventa se portariá melhor se son paire li permetriá de se maridar amb Léandre, lo jovent que s'enamorèt ela. Mas Léandre es pas ric coma cal al vejaire de Géronte. Valère e Lucas presentan Sganarelle a Géronte, e lo mètge fals, après aver examinat Lucinde (e après aver fringar amb Jacqueline), dona un novèla mòstra burlesca de sos talents e conselha de li far manjar de pan banhat dins de vin. Se'n torna après aver estat pagat per Géronte.

Acte III : A cò d'el retornar, Sganarelle encontra Léandre, que li prega de l'ajudar a rejónher Lucinde, çò que lo fagotaire acaba per acceptar quand lo jovent li prepausa d'argent. Léandre se desguisa alara en apoticairi e seguís Sganarelle. Pel camin de l'ostal de Géronte, encontran Thibaut, un païsan accompanhat de son filh Perrin, que suplica lo mètge fals de garir sa femna. Sganarelle l'enjónh de donar a la malauta de formatge, e se fa pagar la consulta. A cò de Géronte, Sganarelle torna son ensag per seduire Jacqueline, arrestat per l'arribada de Lucas. Pendent que Géronte explica a Sganarelle que lo remèdi ja preconizat per sa filha faguèt pas que pejorar son mal, Léandre, que Géronte a pas reconegut, s'entreten amb Lucinde. A la joventa li torna la paraula e se carpinha amb lo paire al subjècte de son maridatge. Sganarelle ordona a Léandre que s'ane donar un cèrt remèdi a la joventa. Los jovents sortisson emsems. Lucas, qu'a descobèrt l'amagat, ven prevenir Géronte de l'engana que foguèt victima: lo vièlh òme ordona que se prenga Sganarelle, que lo vòl penjar. Martine arriba, per cercar son marit, e descobrís que Sganarelle es prisonièr. Géronte refusa de se mostrat indulgent pel mètge fals, qu'es salvat pel retorn suprés de Lucinde e de Léandre, qu'explica que ven d'aprene qu'a eritat de la fortuna de son oncle. Géronte l'accèpta alara coma gendre. Martine e Sganarelle, reconciliats, tornan a cò d'eles.

Contèxte

Creacion

Molière comença l'escritura del Mètge contra son grat just après la creacion del Misantròp (en junh de 1666). S'agissiá en efièch de replicar al doble projècte de pèças lançat pels comedians concurents de l'Ostal de Borgonha: Lo Gelós invisible e La Nòça de vilatge (ambedoas de Brécourt), que tractavan del « farcesc galant » ont Molière èra vengut un mèstre.

Alara decida d'escriure une « pichona comèdia » en tres actes e en pròsa, donc mai aviat de compausar, e que foguèt jogada lo 6 d'agost de 1666 jol títol de Le Médecin de force (Lo mètge forçat), en complement d'una pèça de Donneau de Visé creada l'an precedent: La Mère coquette (La maire crocarèla). Aquesta novèla comèdia foguèt plan aculhida pel public parisenc. La primièra representacion de la pèça se donèt amb los comedians seguents: Molière (Sganarelle), Mlle de Brie (Martine), Du Croisy (Géronte), Armande Béjart (Lucinde), La Grange (Léandre)

Elements d'analisi

Las fonts de la pèça

Molière utiliza dins Lo Mètge contra son grat de motius, situacions, veire de replicas ja presenta dins Lo Mètge Volant e dins L'Amor mètge: torna subretot al tèma del mètge fals e aquel de la falsa malautiá, eissit de la tradicion de la comèdia italiana. I superpausa la tematica del « mètge foçat », eissit d'un vièlh fons indoeurpèu, que se trapa dins lo quaranten conte del recuèlh indian Śukasaptati, ont se conta cossí la femna d'un braman pretend que son marit pòt garir la filha del rei, tocada per un abcès a la garganta; l'òme capita coma cal, fasent rire la princessa.

Aqueste tèma del « mètge forçat » benlèu foguèt pres per Molière dins la version que'n dona un fablèl de sègle XIII, « Le vilain mire », sens que se sap pas precisament per quin biais prenguèt coneissença d'aquela istòria.

Las allusions calhòlas

Dins Lo Mètge contra son grat i a fòrça en allusions calhòlas: dins la primièra scèna, Sganarelle evòca sa nuèch de nòças amb Martine (fasent comprene qu'èra pas pus verge per l'escasença); Jacqueline prepausa de sonhar Lucinde li donant un marit, presentant aqueste remèdi coma un « emplastre que garís totes los mals del filham », (la forma cilindrica que presentavan los emplastres abans l'utilizacion fasiá evident lo sens fallic del sosentendut pel public de l'epòca); presentant Léandre a Géronte coma essent aquel que sa filha « aurà besonh », Sganarelle, explica una didascalia, « [fa] de signes amb sa man qu'es un apoticari », es a dire que mima la manòbra de la penetracion d'un clistèri,Modèl:Etc.

Aquesta dimension de la pèça se fa amb lo retorn al vam de la literatura galanta e calhòla al començament dels ans 1660, marcada per un novèla edicion de La Farce de Maitre Pathelin, dels romans de Rabelais (1659), o mai de las òbras de Tabarin. La brega d'ostal, amb son cortègi estereotipat de bastonadas e de galejadas misoginas ven del meteis fons (de bastonada donadas per marit a sa femna son ja presents dins « fabliau du vilain mire. »)

Estetica de la farça

Lo Mètge contra son grat presenta una dimension de farça, que l'esperit se manifèsta d'en primièr dins la coeréncia dramatica de l'ensemble: las situacions e lors encadenaments semblant pauc motivats, dempuèi la brega sens rason amb que comença la pèça fins a son desnosament inversemblable e artificial (retorn sens causa de Martine e eritatge imprevist que permet de tornar la situacion), passant per l'engana gaire convenquenta de Martine, que mena un improbable qui pro quo, pasmens plan lèu acceptat coma evidéncia per totòm, e tanben per aquel que n'es lo subjècte (Sganarelle vengut mètge improvisat.) L'accion paréis coma essent mens menada pel desir de la continuïta dramatica que per una « juxtaposicion de scènas cridadas las unas al respècte de las autras segon lors tèmas e los tons », çò escriu Patrick Dandrey.

Pasmens i a dins la pèça l'utilizacion d'un esquèma de farça mostrat per Bernadette Rey-Flaud, que l'accion consistís per l'aviada d'una maqueneriá qu'acaba per trissar aquel que comencèt de la mòure-, seguent lo principi de la revirada: atal Sganarelle, que sa mestresa de l'art de l'engana lo mena a manipolar coma de monacas los autres protagonistas de la pèça (Géronte a qui fa de bastonadas, Lucas, que li capinhar la femna a son vejaire...), es trapat al moment ont capita al suc de l'art de l'engana. Es segon aqueste vejaire que trapa son sens l'intervencion de M. Robert, qu'es gratuita sonqu'en aparéncia: lo vesin, que volent s'interpausar dins la brega d'ostal per l'arestar ne'n venent la victima, permet d'introduire aqueste motiu de la revirada qu'estructura l'ensemble de la pèça.

Fin finala, lo personatge Sganarelle poiriá, sol, illustrar l'esperit de farça del Mètge contra son grat: amb pauc de vertadièra personalitat, mai qu'aquesta paréis cambiadissa e ligada a las situacions ont es plaçat, puslèu fugura un tipe comic coma aquel del teatre de fièra. Sa facóndia tan considerabla qu'aproximativa quand cita de proverbis o quand imita lo girgon scientific, son parlum calhós, aumenta la dimension de farça, que se manifesta fin finala pel jòc scenic plan ric e fisic que son interpretacion raclama, pendent las scènas de bastonada, quand embraça Lucas per se trobar dins los braces de Jacqueline, quand fa tota mèna de pantomimas, etc. Lo jòc de scèna de Sganarelle, que sembla de moments a una coregrafia, mòstra que Molière intègra dins aquesta pèça las competéncias qu'aqueriguèt dins la realizacion de sas comèdias-balets.

Lo visatge de la religion rèire la masqueta de la medecina

La pèça de Molière fa una critica, e de las bèlas, de las teorias e de las practicas de la medecina, amb un girgon pedantèsc qu'utiliza Sganarelle, incomprensible e parodic (« Ossabandus, nequeys, nequer, potarinum, quipsa milus »), sos diagnostics tautologic (Lucinde es muda, çò explica, a causa que « perdèt la paraula »), e sos remèdis improbables (de pan banhat dins de vin, de formatge), l'ensemble d'aquestes elements apartenent a la tradicion de la satira de la medecina, tan coma avian per exemple estat illustradas dins las òbras de Tabarin. Mas al delà d'aqueste devís antimedical, la pèça de Molière fa de biais mai general la critica de la credulitat, illustrada dins Lo Mètge contra son grat dins fòrça passatges: dempuèi Valère e Lucas, que se daissan convéncer sul dich unic de Martine que Sganarelle es un mètge taumaturg capabla de ressuscitar los mòrts fins al paire que crei al miracle quand sa filha torna trobar l'usatge de la paraula, passant per la fe donada a l'alquimia (Valère evocant las vertuts de « l'aur potable » sc. 4 ac. I), l'ensemble dels personatges del Mètge contra son grat sembla donar fe a las cresenças irracionalas e se daissant trufar per un òme que se crei saberut sus la sola fe del sieu vestit.

Aquestes elements daissant pensar qu'un sostèxte antireligiós s'amaga rèire la satira medicala, lo ligam entre ambedos domènis essent realizat per la tradicion d'origina pactristica, encora viva al sègle XVII, del Crist mètge. Mai, de passatges de la pèça fan la  transposicion de biais gaireben transparent dins lo domèni medical d'elements del domèni religiós tractats sul biais parodic: atal las doas garisons realizadas per Sganarelle segon Martine, la resurreccion d'una mòrta e la garison d'una paralitica, fan reson a aquelas del paralitic de Cafarnaom e de la filha de Jaír dins los Evangèlis (pas luènh i a tanben la garison del mut), tanben i fan reson los tèrmes qu'utilisan Valère e Lucas per presentar lo quite Sganarelle a Géronte (« totes los autres, sont pas dignes de li descaussar sos solièrs» ; « sa reputacion s'èra ja espandida aicí: e totóm ven a el »), que fan pensar a de formulas analògas utilizadas implicant lo Crist. Lo mestièr de Sganarelle, fagotaire, se poiriá aparentar a aquel de fustièr, es benlèu tanben una allusion criptada a la Bíblia.

Traduccions en occitan

• Lo Mètge per fòrça, revirada lengadociana de Maurici Andrieu, editor Escòla Occitana d'Estiu, 1980. Interpretacion : La Comèdia Occitana Tolzana.

Enregistrament : estúdios de FR3 Tolosa, doble album 33 torns acompanhat del libret de la pèça, editor Revolum, 1984.

• Lo Medecin per fòrça, revirada lemosina d'Ives Lavalada, dins la revista La Clau lemosina n^o 101, editor CLO, 1994.
• Lo Medecin per fòrça, revirada gascona de Maria Jò Hustaix-Etcheverry, editor Per Noste, 2005.

Vejatz tanben

Bibliografia

• Lise Michel et Claude Bourqui, « Notice du Médecin malgré lui », dans Georges Forestier (dir.), Théâtre complet de Molière, t. I, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade », 2010 Théâtre complet de Molière. Gallimard (Bibliothèque de la Pléiade). 

Ligams extèrnes

• Page consacrée au Médecin malgré lui sur le site Molière21 (Université de Paris-Sorbonne)
• Le Médecin malgré lui sur le site Tout Molière
• https://web.archive.org/web/20131219031952/http://cid.ens-lyon.fr/classique/cad_mede.htm (Centre d'ingénierie documentaire de l'École normale supérieure de Lyon)
• Toutes les représentations du Médecin malgré lui jusqu’au sègle XVIII sur le site CÉSAR