Istòria de Tolon

Tolon es un pòrt de guèrra francés. Es un dei principaus ambé Brèst e dins un temps Rochefort. Aquel article presenta lei fachs que marquèron l'istòria de Tolon, de l'Antiquitat fins ara.

Un site maritime frequentat despuei l'Antiquitat

Lo site es d'una qualitat excepcionala, çò qu'explica la vocacion maritima e militara dau pòrt tre l'epòca romana. Au pè deis auturas naturalas dau Mont Faron, dau Mont Codon, dau Cervèu et dau Mont Caume, la rada de Tolon s'impausa coma una dei mai bèlas dau monde. Parada dei grandei marejadas per leis Illas d'Ieras e la lenga de Gienh, devesida en granda e pichona rada, la baia aculhèt lei Fenicians puei lei Romans ambé lo nom de Telo Martius (de Telo : la divessa ligura dei fònts - o dau latin tolus : pè de còla - e Martius : dieu latin de la guèrra).

Lei Grègos, que coneissián lo site, l'i assostèron lei naviris que crosavan entre Massalia e Olbia, e una pescariá de murèx, gròs caragòu de mar que serviá per ténher lei tògas. Ambé l'Empèri Roman, Telo Martius vèn una dei doas tenchurariás imperialas de porpra, colorant naturau de color roja, gràcia a l'esplecha dei murèx e dei vermèus de l'avaus que dominavan dins la region.

Leis evolucions d'un pichon pòrt de l'Edat Mejana

Si conéis la vila coma Telo, puei Tholon e Tolon (puei Toulon en francés) e sèrve d'etapa per lei batèus de comèrci. Evescat tre 541, sovent pilhada per lei Sarrasins (especialament lo 27 de julhet de 1178, puei en 1196), parada per lo Castèu de la Mar (1366), la vila medievala passèt successivament de la dominacion dei vicòmtes de Marselha a aquela dei còmtes de Provença e empachèt en 1410 un desbarcament dei marins de Gènoa. Restacada a la Corona de França ambé la comtat de Provença en 1481, la vila comptava 250 ostaus.

L'Edat Mejana marquèt Tolon de paginas foscas liada ambé la pesta negra. Es ansin que dins aquèu contèxte petèt, en febrier d 1348, lo Progrom de Tolon, contat en occitan dins lei Causas Antiquas de l'Antiqua Cieutat de Tolon ; aquèu testimoniatge ostil ai judius pleiteja per una motivacion religiosa mai lei interpretacions deis istorians indican que lo pretzfach sieguèt mai que mai lo raubatòri dei bens dei victima ; unei 40 personas sieguèron massacradas.

Dau sègle XVI fins ara : cinc sègles de vida militara

Lei premiereis òbras reialas dau sègle XVI

Tolon es l'objèct de toei leis atencions de Francés Ier, Enric IV, Richelieu e Loís XIV. A partir de Carles VIII - lo fondator de l'arsenau - Valois e Capecians s'encanhan per faire dau luec lo premier pòrt dau Levant per la guèrra, e mai se Marselha - premier pòrt comerciau de França - consèrva lòngtemps lei galèras dau rèi. Estent que Tolon susvelhava au còup lo gof dau Lion et lo gof de Gènoa, Loís XII l'i faguèt bastir la premiera fortificacion : la Gròssa Torre de 1513, que li dién Torre Reiala. Mai en 1524 Carles Quint s'emparèt de Tolon, ambé lo connétable de Borbon e l'amirau Hugo de Moncada. En 1530, lei Barbarescas saquejan lo pòrt. En 1534, Francés Ier fa bastir lo fòrt dei Vinhetas (ara Fòrt de Sant Loís) sus lo litorau dau Morrilhon per Saint-Rémy, engenhaire dei pòrts. Mai en 1536, Andrea Doria pren Tolon per lo còmpte de Carles Quint.

Per luchar còntra l'Habsborg, Francés Ier vèn quai l'alliat dau sultan. Alora en 1543-1544, autorizèt la flòta otomana a passar l'ivèrn a Tolon, vuejada deis abitants per òrdre dau rèi, afin d'evitar lei rapòrts entre lei marins turcs e lei fremas provençalas. S'autoriza a restar ren que dètz caps de familha tolonencs. «Per imaginar Tolon, si fau imaginar Constantinòple», nòta un visitaire. Après la partença de la flòta de Soliman, lo pòrt pèrde en talha per dètz ans en causa dei degalhs subits. En 1558, lei Turcs celèbran encara sei fèstas religiosas a Porcairòlas.

De Richelieu a Loís XIV : una politica reiala decisiva

Enric IV, a cu lo pòrt siguèsse estat fòrça fidèu au moment dei trébols de la Liga, crea veritablament lo pòrt militar, en englobant au dedins d'una muralha bastionada (tre 1594) la vila e sei uech borgadas. Dos gròs fòrts bastionats complètan lo tot, e Enric IV comença de far bastir doas grossei levadas, caduna de 700 pas. S'installa l'arsenau e tanben d'òbras de construccion navala e la vièlha darsa d'una superficia de 15 ha. Ambé Loís XIII, lo pòrt si destina a jogar un ròtle essenciau dins la guèrra franco-espanhòla de 1635 a 1659.