Chimborazo (volcan)
|
Chimborazo
| |
|---|---|
| OpenStreetMap | . |
 Lo Chimborazo vist dempuèi lo sud oèst en 2014. | |
| Geografia | |
| Altitud | 6 263 m |
| Massís | Cordillère Occidentale (Andes) |
| Coordenadas | 1° 27′ 50″ S, 78° 48′ 54″ O |
| Administracion | |
| País |  Eqüator
|
| Region | Chimborazo |
| Subdivision | |
| Geologia | |
| Edat | Paleogèn |
| Ròcas | |
Lo Chimborazo es un volcan d’Eqüator culminant a 6 263 m d’altitud e situat près de Riobamba, a gaireben 180 km al sud de Quito. Es le suc mai naut dels Andes equatorians, que domina una region de 50 000 km2, sa basa fasent 20 km de diamètre.
Es chafrat Taita Chimborazo, es a dire Papà Chimborazo, la maire essent Mama Tungurahua. Es figurat sus l'escut de l'Eqüator.
Toponimia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo mot viendriá de la prononciacion en espanhòl de chimba razu (en quíchoa) significant « la nèu de l'autre penjal » o « glaça de l'autre costat »
Cima « mai nauta del mond »
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Chimborazo se pòt definir coma mai nauta cima del mond, la considerant coma la cima mai alunhada del centre de la Tèrra[1]. En efièch, la tèrra a una forma d'ellipsoïdea, que lo rai es d'unes 21 km mai important a l'eqüator qu'als pòls, e lo Chimborazo es pròche d'aquel eqüator, mai que las cimas de l'Imalaia. La cima del Chimborazo es donc tanben lo punt de la superfícia de la Tèrra que la distança minimala al Solelh al cors d'una annada es la mai pichona. Segon las mesuras realizadas per una mission francoequatoriana de l'Institut de recerca pel desvelopament, la cima del Chimborazo se trapa a 6 384,416 quilomètres del centre de la Tèrra (l'Everest n'es alunhar de 6 382,605 quilomètres)[2].
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo glacièr del Chimborazo es la font d'aprovisionament en aiga dels abitants dels cantons de Bolívar e de Chimborazo, ambedos en Equator. La capitala del canton de Bolívar, Guaranda (25 000 abitants) es aprovesit per vertientes dins lo naut páramo (planòl arid andin al dessús de 4 000 m) situat a 25 km de la vila. A l'estiu de 2005, l'aprovisionament en aiga de la vila subís de crisis, benlèu deguts a la rapida disparicion de la cobertura glaciària del Chimborazo. Segon de cercaires franceses, los nauts glacièrs andins fondon a une velocitat accelerada e fòrça deurián desaparéisser dins las decenniás venentas. Es perque las vilas de Quito, Lima, La Paz e d'autras, que l'alimentacion en aiga depend de fonts glaciàrias, deurànt afretar d'importantas penurias d'aiga dins un avenir pròche.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
Charles Marie de La Condamine mena la primièra reconeissença en 1736, pendent una espedicion per mesurar la longor d'un arc de meridian d'un gra a proximitat de l'eqüator. Aténh l'altitud de 4 755 mètres d'altitud[3]. Lo 23 de junh de 1802[4], lo geograf scientific allemand Alexander von Humboldt e lo botanista francés Aimé Bonpland acompanhats d’un portaire e de Carlos Montufar, ensagèron de pujar aquel volcan, qu'èra alara considerat coma la cima mai nauta del mond[5]. Mas deguèron retornar a 5 920 m a causa d’una nafra pé d’Humboldt e de condicions extrèmas qu'agotèron lo grop[5]. Los dos scientifics aguèron lo temps de mesurar l’altitud e la composicion de l'aire[5]. Simón Bolívar ensaja l'a pojada en 1822 seguit par Jean-Baptiste Boussingault en 1831[3]. Es donc Edward Whymper e los fraires Louis e Jean-Antoine Carrel qu'aguèron, en 1880, l’onor d’èsser los primièrs occidentals a aténher la cima. Fòrça dobtavan d'aquel espleit e Whymper tornèt pojat lo Chimborazo ongan, en companhá dels Equatorians David Beltrán e Francisco Campaña.
Inspirè lo Libertador Simón Bolívar, qu'escriguèt un poèma sus aquel volcan.
Sa darrièra eruption remanda a mai dètz mila ans. Ara, es considerat coma representant un risc minim d’erupcion.
Observacions astronomicas
[modificar | Modificar lo còdi]Los scientifics Pierre Bouguer e Charles Marie de La Condamine i faguèron, entre 1735 e 1744, de relevats estellars a doas estacions diferentas a l'entorn del mont, s'ajudant per aquó, d'un plombèl, coma referéncia. Constatèron un pichon desviament entre los sites de mesuras e amb las valors previstats. Aquel fenomèn foguèt la primièra mòstra de l'influéncia gravitacionala d'una massa rocasuda importanta, que foguèt provada sonque en 1774 a l'entorn d'un mont escossés[6].
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ The 'Highest' Spot on Earth ? sur le site de la National Public Radio
- ↑
- ↑ 3,0 et 3,1 {{{títol}}}. ISBN 9782258082205.
- ↑ « Alexander von Humboldt » sur le site de l'Association franco-équatorienne Ñuca-LLacta, Terre des Volcans
- ↑ 5,0 5,1 et 5,2 Philippe Foucault, Le Pêcheur d'Orchidées - Aimé Bonpland (1773-1858), Seghers, 1990, p. 140-141
- ↑ Fauque D, Une curieuse expérience : l'attraction des montagnes, Les Génies de la Science, no , mai- juillet 2009, p. 14-16
