Sègle V abC

Istòria[modificar | modificar la font]

500-493 : après una expedicion mancada còntra Naxos menada per lo satrapa d'Anatolia Occidentala, de divisions au sen dau comandament entraïnèron la revòuta dei ciutats grègas d'Ionia (499 avC). Leis insurgents obtenguèron l'ajuda d'Atenas mai Esparta refusèt d'intervenir. Après una desfacha en 497 avC, leis Atenencs retirèron son còrs expedicionari mai aquò empachèt lo movement de s'estendre. Pasmens, la reconquista de Milet (494 avC) per l'armada pèrsa permetèt ais Aquemenidas de restablir sa dominacion dins la reigon (→ 492 avC).
492 : temptativa pèrsa d'atacar Atenas amb una importanta flòta (300 naviris). Pasmens, una tempèsta entraïnèt la revirada totala dau projècte e la pèrda de la màger part dei fòrças engatjadas (→ 490 avC).
491 : capitada d'una expedicion espartenca per eliminar una preséncia pèrsa sus l'illa d'Egina.

Guèrras Medicas de 490 a 477 av. JC

490 : ataca pèrsa còntra Atenas amb una temptativa de desbarcament que foguèt arrestada a la batalha de Maraton. Aquela victòria donèt un prestigi considerable ais Atenencs.
486-482 : mòrt de Darius I^èr que foguèt remplaçat per son fiu Xerxès I^èr. Deguèt reprimir de revòutas en Egipte e dins d'autrei províncias per estabilizar son poder. A l'eissida d'aquelei conflictes, Xerxès I^èr destruguèt la màger part dei fortificacions de Babilònia per empedir una revòuta de la vila. A partir d'aquela data, la vila mesopotamiana comencèt de declinar e perdiguèt son importància.
480 : expedicion cartaginesa en Sicília per sostenir seis aliats locaus còntra Gelon. Pasmens, l'operacion s'acabèt per una desfacha importanta e Siracusa venguèt la poissança majora de l'illa.
480-479 : segonda invasion pèrsa de Grècia. Maugrat una resisténcia acarnada (Termopilas, Artemission), lei Grècs deguèron se retirar en Peloponès. Pasmens, la victòria navala de Salamina bloquèt l'avançada pèrsa. Puei, un an pus tard, una armada grèga coalizada bateguèt durament l'armada pèrsa a la batalha de Platèa entraïnant la revirada totala de l'invasion. Enfin, una còntra-ofensiva navala atenenca permetèt d'anientar lo rèsta de la flòta pèrsa au cap Micale.
477 : formacion de la Liga de Delos. Gropant lei ciutats-estats grègas aliadas d'Atenas, èra destinada a luchar còntra Pèrsia. Dins aquò, se transformèt pauc a pauc en « empèri atenenc ».
477-476 : guèrra entre Roma e la ciutat-estat etrusca de Veïes. Lei Romans capitèron de resistir a un sètge avans d'impausar una trèva de 40 ans a seis adversaris.
477-463 : expedicions navalas atenencas per mantenir per fòrça dins la Liga de Delos divèrsei ciutats desirosas de retrobar son autonòmia.
471 : vòte de la lèi Lex Publilia Voleronis a l'iniciativa dau tribun de la plèba Volero Publilius. Renforcèt l'independéncia de la plèba romana a respèct dau patriciat gràcias au transferiment de l'eleccion dei tribuns de la plèba dei comices curiates ai comices tributes.
465 : assassinat de Xerxès I^èr per son ministre Artabanus. Aqueu darrier se proclamèt emperaire e dirigiguèt l'Empèri durant quauquei mes fins a sa captura e son execucion per Artaxerxès I^èr. Egipte aprofichèt aquelei trèbols per se revòutar (465-456 avC).
464-454 : destruccion parciala d'Esparta per un tèrratrem. Aprofichant la situacion, leis Ilotes se revoutèron. Menaçats, leis Espartencs menèron una repression saunosa.
462-454 : en Roma, lòng conflicte politic a l'entorn de la Lex Terentilia que demandava d'escriure lei drechs dei dos cònsols. En fàcia dau refús dau patriciat, lei tribuns de la plèba bloquèron leis institucions. Un compromés foguèt finalament trobat per formar una comission cargada de redigir aquelei drechs (→ 449 avC).
461-456 : construccion dei Muralhas Lòngas d'Atenas entre la vila e son pòrt.
457 : conflicte generau en Grècia en causa d'una incursion atenenca en Beocia. Esparta s'i opausèt per protegir l'independéncia d'aquelei ciutats. Ganhèt la batalha de Tanagra mai foguèt obligada de se retirar en causa de sei pèrdas. De son caire, Atenas poguèt pas ocupar lei regions ocupadas. Una trèva generala foguèt concluda en 451 avC.
454 : transferiment dau tesaur de la Liga de Delos dins la vila d'Atenas. Aquò permetèt a la vila de finançar pus aisament sei flòtas e sei monuments mai suscitèt un maucontentament important entre seis aliats.
449 : signatura de la Patz de Callias entre la Liga de Delos e l'Empèri Aquemenida. Favorabla ai Grècs, permetèt de restablir l'independéncia dei ciutats d'Ionia. Aquel acòrdi permetèt tanben de restablir la patz entre Atenas e Esparta.
449 : adopcion de la Lèi dei Dotze Taulas per lei Romans. Permetèron de reglar lo conflicte sociau e politic entraïnat per lo projècte de la Lex Terentilia.
446 : conflicte generau novèu en Grècia, totjorn en causa d'una temptativa d'invasion atenenca en Beocia e de la revòuta de plusors membres de la Liga de Delos. Pasmens, au contrari de la guèrra precedenta, de negociacions rapidas permetèron de restablir lo statu quo ante.
440-439 : revòuta de Samos còntra Atenas. Pericles impausèt lo pagament d'un tribut important, lo liurament de la flòta dei vencuts e la mesa en plaça d'un regime democratic basat sus lo modèl atenenc.
438-436 : tiera d'expedicions de Pericles dins la region de Pònt per melhorar lei relacions entre Atenas e lei ciutats localas. Leis Atenencs creèron tanben de colonias dins leis illas e en Tràcia per renfòrçar son influéncia lòng dei rotas comercialas necessàrias a son avitalhament.

Esquèma generau de la Guèrra de Peloponès (431-404 avC).

Article detalhat : Guèrra de Peloponès.

434-431 : revòuta de plusors ciutats de la Liga de Delos e tensions vivas entre Atenas e Corint que se combateguèron a prepaus dau contraròtle de Còrcira (una colonia de Corint en revòuta còntra sa metropòli) e de Potidèa. Menaçada, Corint demandèt l'ajuda d'Esparta entraïnant l'intrada en guèrra de la Liga de Peloponès còntra la Liga de Delos (guèrra de Peloponès).
431-421 : premiera partida de la Guèrra de Peloponès. Atenas, decimada per una epidemia de « pèsta » (probablament lo tifús) que tuèt Pericles, se retirèt en Atica ont èra protegida per sei fortificacions. Esparta foguèt donc obligada d'atacar lei linhas d'avitalhament de la vila en Mar Egèa. Pasmens, avián ges d'aliat e deguèron donc trobar de naviris. Lei combats aguèron donc luòc principalament sus de frònts periferics. Leis Atenencs ganhèron la batalha d'Esfacteria (425 avC) e leis Espartencs aquela d'Amfipólis en 423 avC. En 421 avC, lei doas ciutats signèron donc una patz de compromés mau segura (→ 418 avC).
418 : victòria espartenca de Mantinèa còntra Argos. D'efiech, sostenguda per Atenas, la ciutat aviá assaiat d'estendre son influéncia en Peloponès au detriment deis aliats d'Esparta.
415-413 : expedicion de Sicília. Per sostenir seis aliats dins l'illa e vencre Siracusa, sostèn supausat d'Esparta, Atenas mandèt un important còrs expedicionari dins l'illa. Pasmens, l'operacion s'acabèt per un desastre.
412-404 : darriera partida de la Guèrra de Peloponès. Desenant sostenguda per Pèrsia, Esparta poguèt construrre de flòtas. Maugrat plusors desfachas, leis Espartencs capitèron finalament de destrurre la flòta atenenca a la batalha d'Aegospotami (405 avC). Aquò li permetèt de realizar lo sètge dirècte d'Atenas que capitulèt en 404 avC. La vila vencuda foguèt obligada de prononciar la dissolucion de la Liga de Delos, de liurar lo rèsta de sa flòta e de destrurre sei fortificacions.
409-405 : aprofichant la situacion critica de Siracusa après sa victòria còntra Atenas (→ 413 avC), lei Cartaginés mandèron una armada per atacar la colonia d'Agrigenta. Pasmens, foguèron decimats per una epidemia e lei doas ciutats signèron una trèva.
404 : insureccion novèla d'Egipte que capitèt de restaurar son independéncia.
403 : restabliment de la democracia atenenca.